Δεκέμβρης 1944

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

Sleeping, 2014, λάδι σε ξύλο, 30 x 40 εκ. 

Προδημοσίευση από το βιβλίο Η μάχη της προπαγάνδας. Τα Δεκεμβριανά μέσα από τον Αθηναϊκό Τύπο, πρόλογος Προκόπης Παπαστράτης, εκδόσεις Ασίνη

Οι όμηροι και η «πτωματολογία»

Τόσο ο ΕΛΑΣ Αθήνας-Πειραιά, αλλά κυρίως η ΟΠΛΑ, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών προέβησαν σε συλλήψεις και εκτελέσεις πολιτών μετά από συνοπτικές διαδικασίες απαγγελίας κατηγοριών για δωσιλογισμό. Πολλές ήταν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι συλληφθέντες δεν βαρύνονταν για συνεργασία με τον κατακτητή και ήταν απλά «εθνικόφρονες». Παράλληλα, κατά την αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αττική, οι όμηροι εξαναγκάστηκαν να τον ακολουθήσουν στα χιλιόμετρα που διένυσε, με αποτέλεσμα τη φυσική ταλαιπωρία και τον θάνατο αιχμαλώτων ή τις εκτελέσεις βραδυπορούντων.

Από την κυβερνητική πλευρά προβλήθηκαν οι ομαδικές σφαγές αθώων πολιτών με απεχθή τρόπο. Αν και η ηγεσία του ΚΚΕ –η οποία έδωσε και την εντολή σύλληψης αιχμαλώτων– δεν αρνήθηκε ότι υπήρξαν σε κάποιες περιπτώσεις έκτροπα, και στη συνέχεια καταδίκασε το μέτρο, οι ομαδικοί τάφοι κακοποιημένων πτωμάτων υπήρξε προπαγανδιστικό όπλο στα χέρια της κυβέρνησης και των Βρετανών, καθώς σε πολλές περιπτώσεις τα πτώματα θανόντων με φυσικό τρόπο αλλά και ΕΛΑΣιτών, ξεθάβονταν, κακοποιούνταν και μεταφέρονταν σε περιοχές από όπου είχε αποχωρήσει ο ΕΛΑΣ και παρουσιάζονταν ως δικό του τερατούργημα.

Η κυβερνητική εφημερίδα Ελλάς, σε καθημερινή σχεδόν βάση, δημοσίευε ειδήσεις σχετικές με απαγωγές και εκτελέσεις ομήρων από τον ΕΛΑΣ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα άρθρων στις αρχές των συγκρούσεων στην Αθήνα ήταν τα εξής: «Οι αγρίως σφαγιασθέντες υπό του ΕΛΑΣ άνδρες της Χ», «Η δράσις των τρομοκρατών του ΕΛΑΣ εις την πρωτεύουσαν. Λεηλατούν, συλλαμβάνουν, απάγουν και βασανίζουν απανθρώπως και θανατώνουν», «Απαγωγαί αστυνομικών υπό ενόπλων ΕΛΑΣιτών». Η εφημερίδα κατηγορούσε τον ΕΛΑΣ για «λύσσα κατά της χωροφυλακής», σημειώνοντας παράλληλα πως «η αστυνομία και η χωροφυλακή επλήρωσαν βαρύν φόρον αίματος εν τη εκτελέσει του προς την πατρίδα καθήκοντος». Και η Ελευθερία ανέφερε ότι «οι Ελασίται έσφαξαν αγρίως αξιωματικούς της αστυνομίας» και «εξετέλεσαν μέχρι τούδε διά τουφεκισμού περί τους 90 εθνικόφρονες πολίται». Επιπλέον, δημοσίευσε ειδήσεις σχετικές με «τα εγκλήματα των Ελασιτών» και με ομαδικούς τάφους εκτελεσθέντων από τον ΕΛΑΣ και κατήγγειλε τις συλλήψεις ομήρων στις ΕΛΑΣοκρατούμενες περιοχές.

Ωστόσο, δεν θα τύχουν της ίδιας δημοσιότητας οι συλλήψεις και δολοφονίες αμάχων υποστηρικτών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τις κυβερνητικές και παρακρατικές δυνάμεις και η εκτόπισή τους από τα βρετανικά στρατεύματα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Αφρική. Πέρα από τους βομβαρδισμούς του Scobie ολόκληρων συνοικιών στις ΕΛΑΣοκρατούμενες περιοχές όπου διέμεναν και άμαχοι, οι καταγγελίες του Ριζοσπάστη για ωμότητες από τα βρετανικά και, κυρίως, τα ινδικά στρατεύματα εις βάρος των αμάχων ήταν σχεδόν καθημερινές.

Όσο η πλάστιγγα έκλινε υπέρ των Βρετανών που αποκτούσαν τον έλεγχο περιοχών που πριν κατείχε ο ΕΛΑΣ, ο Ριζοσπάστης κατήγγειλε ομαδικούς φόνους αμάχων, βασανιστήρια, ομαδικές εκτοπίσεις σε στρατόπεδα εντός Ελλάδος και «σκλαβιά πιο φρικτή, πιο αιματηρή από την χιτλερική». Παράλληλα, παρακρατικές οργανώσεις, τα σώματα ασφαλείας και οι Βρετανοί συνελάμβαναν πολίτες συμπαθούντες το ΕΑΜ, οι οποίοι αρχικά κρατούνταν στα ελληνικά κρατητήρια, μεταφέρονταν στον Πειραιά και από εκεί με καράβια στέλνονταν, κατά κύριο λόγο, στο στρατόπεδο Τομπρούκ της Λιβύης. Ήδη από τις 9 Δεκεμβρίου σημειώνεται σε έγγραφο του Foreign Office ότι είχαν συλληφθεί 900 αξιωματικοί και άνδρες των «επαναστατών» και είχαν παραδοθεί στις ελληνικές αρχές.

Η Ελλάς σημείωνε ότι οι αιχμάλωτοι ελασίτες, βάσει αρμοδίων πληροφοριών, ανέρχονταν στους 7.000, στους οποίους μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι περιλαμβάνονταν και άμαχοι – καθώς ήταν αριθμός υπερβολικός για ενόπλους του ΕΛΑΣ και μόνο, αν λάβουμε υπ’ όψει μας πως το σύνολο των ελασιτών που πολέμησαν σε Αθήνα-Πειραιά δεν ξεπέρασε τους 15.000-17.000. Ο Ριζοσπάστης, στην κυβερνητική ανακοίνωση για τον αριθμό των συλληφθέντων, απάντησε πως δεν επρόκειτο για ελασίτες αλλά για αμάχους.

Η ΚΕ του ΚΚΕ, στην 11^η Ολομέλεια, θα καταδικάσει το μέτρο της ομηρίας καθώς όπως τονίζεται στην απόφαση της ολομέλειας «η σύλληψη αμάχων, έστω και σαν μέτρο άμυνας κατά του άγριου διωγμού και της ομηρίας από μέρους των Παπανδρέου-Σκόμπυ, ήταν σοβαρό πολιτικό λάθος, που έδωσε την ευκαιρία στην αντίδραση να ξεσηκώσει συκοφαντική εκστρατεία με σκοπό να σκεπάσει τα δικά της εγκλήματα». Και κατά τη «Λογοδοσία της ΚΕ του ΚΚΕ» στο 7^ο Συνέδριο του κόμματος, ο Σιάντος θα επισημάνει πως παρότι η ομηρία ήταν μέτρο άμυνας, δεν έπρεπε να εφαρμοστεί διότι δεν υπήρχαν τα μέσα μεταφοράς και διατροφής όλων όσων συνελήφθησαν. Υπογράμμισε πως το μεγαλύτερο λάθος του μέτρου αυτού ήταν οι υπερβολές στην εφαρμογή του, αφού αιχμαλωτίστηκαν ακόμα και οπαδοί του κινήματος, και οι υπερβασίες σχετικά με τις εκτελέσεις, για τις οποίες τόνισε ότι δεν δόθηκε εντολή από τα υπεύθυνα κομματικά και εαμικά όργανα.

Και ο Ν. Ζαχαριάδης, ως γενικός γραμματέας του κόμματος, στην εισήγησή του κατά τη 12^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Ιούνιος 1945), θα τονίσει πως παρότι δεν δόθηκε εντολή από την ηγεσία του ΚΚΕ να γίνουν αγριότητες και για το κόμμα δεν τίθεται ζήτημα ηθικής τάξης, αφού αποκήρυξε και αποκηρύσσει τις υπερβασίες, παρ’ όλα αυτά, όπως υπογράμμιζε, το ΚΚΕ είχε ευθύνες, αφού οι υπερβασίες έγιναν από μέλη του. Για το μέτρο της ομηρίας επισήμανε ότι το λάθος δεν ήταν ότι διατάχθηκε από την ηγεσία, αλλά ότι διατάχθηκε χωρίς πειθαρχία, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε εξωπολιτική πράξη. Κατέληγε πως εφόσον η ομηρία δεν μπορούσε να γίνει πειθαρχημένα, δεν έπρεπε να διαταχθεί.

Σε κάθε περίπτωση, η ομηρία τόσο ως μέτρο, όσο και ως πρακτική εφαρμογή διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στη μεταστροφή της διεθνούς κοινής γνώμης εις βάρος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και, σε συνδυασμό με τις εκτελέσεις, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και στο εσωτερικό, τροφοδοτώντας παράλληλα με πραγματικά ή πλαστά στοιχεία την αντικομμουνιστική προπαγάνδα.