Γιατί εκπαιδευτικός;

ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΦΡΑΓΚΕΣΚΑΚΗ

JEAN-CLAUDE FILLOUX, Παιδαγωγική και Ψυχανάλυση, μτφρ. Μαρίνα Κουνεζή, επιμέλεια Βέρα Παύλου, εκδόσεις GUTENBERG, σελ.175

  

Γιατί επιλέγει κανείς το επάγγελμα του εκπαιδευτικού; Γιατί επιλέγει να ασκήσει ένα επάγγελμα που εγκαθιδρύει μια σχέση με την παιδική ηλικία; Είναι ελεύθερη επιλογή, είναι κλίση, ή η τύχη και οι συνθήκες τον οδηγούν εκεί; Κατά πόσο οι συγκρούσεις του, ο τρόπος που βίωσε ο ίδιος το σχολείο, ο τρόπος που βίωσε την παιδική του ηλικία, η ανάγκη του ν’ αγαπήσει και ν’ αγαπηθεί, η ανάγκη του για αναγνώριση, οι αμφιθυμίες του, παρεμβαίνουν στο παιδαγωγικό έργο;

Και τι είναι παιδαγωγικό έργο; Είναι το αθώο έργο του να διδάσκεις και να μεταδίδεις τη γνώση; Μια αθώα πρόθεση να μορφώσεις; Ή μήπως το έργο αυτό δεν είναι και τόσο αθώο, γιατί μέσα του παρεισφρέει η ευχαρίστηση της σαγήνευσης του παιδιού, ο ναρκισσισμός του εκπαιδευτικού, η επιθυμία του να χαράξει το αποτύπωμά του;

Ερωτήματα και προβληματισμοί που τίθενται από τον Jean-Claude Filloux (επίτιμο καθηγητή Επιστημών της Αγωγής στο πανεπιστήμιο της Nanterre, ερευνητή σε ζητήματα κοινωνιολογίας, ηθικής και ψυχαναλυτικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών), στο εξαιρετικό βιβλίο του. Σκέψεις που πολλοί  εκπαιδευτικοί κάνουμε κατά καιρούς και ίσως δεν ομολογούμε, προσπαθώντας να βρούμε απαντήσεις στο “γιατί” και στο “πώς”. Γιατί γίναμε δάσκαλοι δηλαδή, και πώς πρέπει να ασκούμε το εκπαιδευτικό μας έργο, προκειμένου να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις δυσκολίες που ανακύπτουν μέσα στη σχολική αίθουσα. Εκεί που εμείς είμαστε οι “κύριοι” (maitre: δάσκαλος, κύριος) και οι μαθητές μας οι “κυριαρχούμενοι”.

Και τι σημαίνει μέσα στο παιδαγωγικό πεδίο το να είσαι “κύριος;” Είναι μια διάκριση που συνάδει με τον κοινωνικό ρόλο, με το status του δασκάλου; Κύριος είναι αυτός που μπορεί να γίνει κύριος του εαυτού του, να κρατήσει τη θέση του; Ή μήπως κύριος είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού; Αυτός που όπως μας λέει ο Filloux δεσπόζει, σημαδεύει, διαπερνά την επιθυμία του άλλου, του μαθητή, τον κατακυριεύει;

Πόσες φορές δε σκεφτήκαμε: Τους αρέσω, με αγαπούν; Πόσες φορές  δεν προσπαθήσαμε να  σαγηνεύσουμε τους μαθητές μας, επιδεικνύοντας τα “θέλγητρά” μας, κάνοντας “μαγγανείες”, καθιστώντας εν τέλει τον σχολικό χώρο ένα πεδίο στρατηγικών, όπου η ρητορική των βλεμμάτων, των χειρονομιών, ο ενσώματος λόγος γενικότερα, γίνεται το εργαλείο της σαγήνευσής τους; Και οι μαθητές; Τι ρόλο παίζουν οι μαθητές σ’ αυτό το παιχνίδι; Πού πάνε οι δικές τους επιθυμίες;

Πώς αντιμετωπίζει ο δάσκαλος την επιθυμία του μαθητή του να μάθει ή να μη μάθει; Αν ο μαθητής τα μάθει όλα, τότε, τι θα γίνει τότε; Μήπως τότε η γνώση παύσει να είναι “ιδιοκτησία” του δασκάλου; Μήπως η επιθυμία του μαθητή να μάθει, εκτοπίζεται από την αμφίσημη επιθυμία του δασκάλου να μάθει ο μαθητής; Μήπως έτσι η επιθυμία του μαθητή διαρπάζεται;

Πώς τελικά εξελίσσεται αυτή η ασύμμετρη σχέση; Τι ρόλο παίζει το παιδαγωγικό συμβόλαιο, τα σχολικά τελετουργικά; Προλαμβάνουν τις ορμές που υπερχειλίζουν; Εξασφαλίζουν την τιθάσευσή τους; Μπορεί ο σχολικός θεσμός, από κλειστό πεδίο ασυνείδητων συγκρούσεων να αποδειχτεί παράγοντας αρμονίας, να επιτρέψει δηλαδή στη σχολική τάξη να λειτουργήσει καλά;

Αρμονία θα υπάρξει -διαβάζουμε στα κείμενα του βιβλίου- όταν ο εκπαιδευτικός, αναστοχαζόμενος τις δικές του επιθυμίες, γίνει ο καταλυτικός παράγοντας προκειμένου να διευθετηθούν οι συγκρούσεις που ανακύπτουν μέσα στη σχολική αίθουσα. Όταν η πάλη των επιθυμιών υποκατασταθεί από μια συμφωνία όπου κυρίαρχο λόγο θα έχει ο διάλογος. Όταν τελετουργικοποιηθεί η λανθάνουσα βία και η σχολική αίθουσα γίνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα παιδιά θα μιλούν, θα στοχάζονται, θα εκφράζουν τα συναισθήματά και τις αγωνίες τους.

Όταν η εκρηκτική δυναμική της τάξης -θα λέγαμε κι εμείς- το “τρύγημα” με τα μάτια και τα βλέμματα, μετουσιωθεί σε λόγο, όσο γίνεται πιο γνήσιο και αυθεντικό.

Ένα σπουδαίο βιβλίο για τα μικρά και για τα μεγάλα της σχολικής εμπειρίας που φρόντισε να φέρει κοντά μας η Βέρα Παύλου και μετέφρασε εξαιρετικά η Μαρίνα Κουνεζή. Αναγκαίο για όλους τους εκπαιδευτικούς που αμφιβάλλουν, θέτουν ερωτήματα, στοχάζονται πάνω στον εκπαιδευτικό θεσμό και στο παιδαγωγικό τους έργο. Που αρδεύουν καθημερινά με την προβληματική τους τη θεμελιώδη συνάντηση. Αυτήν που επιτελείται μέσα στη σχολική αίθουσα. Εκεί που οι εκπαιδευτικοί πραγματώνουν το αδύνατο. Εκεί που-για να θυμηθούμε τον Εμπειρίκο (Ενδοχώρα)- “η εκδρομή” είναι “δίχως τέλος”.

                                                                            

Η Χριστίνα Φραγκεσκάκη είναι εκπαιδευτικός-συγγραφέας