Χιλή: Η «άλλη» 11η Σεπτεμβρίου

Στήβεν Αντωνάκος, Remembrance (απόσπασμα), 1987-1989, νέον, φύλλο χρυσού επάνω σε ξύλο, 91,44 x 91,44 x 10,16 εκ. (έκαστο), Συλλογή Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ)

Του Σπύρου Κακουριώτη

 

OLIVIER BESANCENOT - MICHAEL LÖWY, Κόκκινος Σεπτέμβρης. Το πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Χιλή, μτφρ. Σπύρος Γιανναράς, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 192

  

Το 2023, όταν στη χώρα μας τιμούνταν η συμπλήρωση 50 χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που υπήρξε το πρώτο πλήγμα ενάντια στη δικτατορία, οδηγώντας, οκτώ μήνες αργότερα, στην κατάρρευσή της, στη Χιλή, αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μνημονευόταν η 50ή επέτειος του πραξικοπήματος του Πινοτσέτ, που ανέτρεψε τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση του σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλλιέντε.

Γεγονός που ξεσήκωσε κύματα αλληλεγγύης διεθνώς -ακόμη και οι κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φοιτητές φώναζαν σαν αντιχουντικό σύνθημα το όνομα του Χιλιανού προέδρου, που πέθανε μαχόμενος ενάντια στους πραξικοπηματίες- ιδιαίτερα στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, καθώς το 1970, με τον εκλογικό θρίαμβο της Λαϊκής Ενότητας, του μετώπου όλων των δυνάμεων της χιλιανής Αριστεράς (σοσιαλιστών, κομμουνιστών, ακροαριστερών κ.ά.), φάνηκε να διανοίγεται ένας άλλος, ειρηνικός δρόμος για το πέρασμα στον σοσιαλισμό.

Αυτήν την «άλλη» 11η Σεπτεμβρίου και τους πρωταγωνιστές της, με πρώτο τον σοσιαλιστή γιατρό Σαλβαδόρ Αλλιέντε, αλλά και πολλούς ακόμα, θέλησαν να τιμήσουν οι δύο αγωνιστές και διανοούμενοι της γαλλικής Αριστεράς, ο Ολιβιέ Μπεζανσενό, ηγετικό στέλεχος, σήμερα, του NPA, του Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος, το οποίο συμμετέχει στο Νέο Λαϊκό Μέτωπο της όλης γαλλικής Αριστεράς, και ο γαλλο-βραζιλιάνος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Μικαέλ Λεβί, συνθέτοντας τον Κόκκινο Σεπτέμβρη, ένα έργο ιστορικής μυθοπλασίας ή, μάλλον, ένα docu-fiction, μέσα από το οποίο δραματοποιούνται το πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου και η αντίσταση σε αυτό.

Χωρίς να είναι ιστορική μελέτη ή δοκίμιο πολιτικής στρατηγικής, ούτε όμως και καθαυτό λογοτεχνική αφήγηση, η πραγμάτευση των γεγονότων εκ μέρους των δύο συγγραφέων «δανείζεται» αφηγηματικές τεχνικές περισσότερο από τον κινηματογράφο. Ανασυστήνουν διαλόγους χρησιμοποιώντας αποχαρακτηρισμένα έγγραφα και άλλα τεκμήρια, αλλά και, όπου απαιτείται, επινοούν συναντήσεις και συνομιλίες που στα μάτια τους φαίνονται πιθανές, αποτυπώνοντας τις τοποθετήσεις των ηρώων τους, οι οποίες είναι γνωστές από άλλες πηγές. Μπορεί, σε αυτές τις περιπτώσεις, η λογοτεχνικότητα του κειμένου να μην είναι επαρκής, είναι, όμως, η αληθοφάνεια των διαμειβομένων.

Η ροή είναι αυστηρά χρονολογική, ο χρόνος της δράσης, μάλιστα, δηλώνεται λεπτομερώς σε κάθε τμήμα της αφήγησης, με σεβασμό στην ιστορική ακολουθία των γεγονότων, αλλά με κάποια ελευθερία όσον αφορά την επιλογή ορισμένων ημερομηνιών.

Στο πρώτο μέρος αφηγούνται τις συνωμοσίες ενάντια στην κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας, που ξεκινούν από την πρώτη μέρα του εκλογικού της θριάμβου, στις 4 Σεπτεμβρίου 1970, όπου συγκέντρωσε το 37% των ψήφων, με τη χρονική αλληλουχία των γεγονότων να πυκνώνει όσο πλησιάζουμε προς την ημέρα του πραξικοπήματος. Συζητήσεις στο οβάλ γραφείο του Λευκού Οίκου, σε σεμινάρια ανάμεσα στους επικεφαλής του επιχειρηματικού κόσμου της Χιλής, σε πολυτελή ξενοδοχεία ανάμεσα σε πράκτορες της CIA και ντόπιους συνεργάτες τους, αλλά και σε επιτελικά γραφεία ανάμεσα στους στρατιωτικούς, με το κεφάλαιο να ολοκληρώνεται με τους αρχηγούς των επιτελείων να συνομολογούν τη δέσμευσή τους να κινηθούν, με ηγέτη της χούντας τον Αουγκούστο Πινοτσέτ.

Έπειτα από μια σύντομη αφήγηση επεισοδίων που τοποθετούνται στις τρεις μέρες που προηγήθηκαν του πραξικοπήματος, όπου ο Πινοτσέτ παραπλανά τον Αλλιέντε, δηλώνοντας, για μία ακόμη φορά, πίστη στον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο, και μάλιστα στη στρατιωτική του τιμή, η 11η Σεπτεμβρίου καταλαμβάνει το τρίτο μέρος της αφήγησης, με την εκδήλωση του πραξικοπήματος και τις δραματικές στιγμές της μάχης στο προεδρικό μέγαρο La Moneda, οι υπερασπιστές του οποίου, οι ελαφρά οπλισμένοι σωματοφύλακες του Αλλιέντε, θα βομβαρδιστούν από την πολεμική αεροπορία και ο ίδιος ο πρόεδρος θα αυτοκτονήσει.

Το τελευταίο μέρος είναι αφιερωμένο στην αντίσταση στους πραξικοπηματίες στις λαϊκές συνοικίες και τα αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια του Σαντιάγο την ίδια ημέρα, μέχρι την οριστική επικράτηση των στρατιωτικών. Εδώ, ήρωες της αφήγησης είναι, κυρίως, οι αγωνιστές της Επαναστατικής Αριστεράς, του MIR, και ο ηγέτης του, Μιγκέλ Ενρίκες, για τους οποίους, όπως είναι ευνόητο, οι συγγραφείς, ως επαναστάτες μαρξιστές, δεν κρύβουν τη συμπάθειά τους.

Η αφήγηση ολοκληρώνεται με μια -φανταστική- συνάντηση των πραξικοπηματιών, μαζί με άλλους επίδοξους συναδέλφους τους από χώρες της Λατινικής Αμερικής, προκειμένου να εορτάσουν τον θρίαμβό τους μέσα σε αφρούς σαμπάνιας. Όχι άδικα, διότι, όπως γίνεται φανερό από τα σύντομα βιογραφικά που παραθέτουν οι συγγραφείς στο τέλος του αφηγήματός τους, σχεδόν κανένας από τους πραξικοπηματίες δεν κατέληξε στη φυλακή μετά τη μετάβαση της Χιλής σε δημοκρατικό καθεστώς, ενώ οι αντίπαλοί τους, σχεδόν όλοι οι επώνυμοι που πρωταγωνιστούν στο αφήγημα, πέθαναν, με λίγο-πολύ βίαιο τρόπο, τη χρονιά του πραξικοπήματος ή λίγα χρόνια μετά...

Το αφήγημα των Μπεζανσενό - Λεβί, σε ρέουσα μετάφραση από τον Σπύρο Γιανναρά, αποτελεί έναν φόρο τιμής στους αγωνιστές της Unidad Popular αλλά και σε μια εξαιρετικά σημαντική εμπειρία για την Αριστερά παγκοσμίως, το οποίο προσφέρει στον Έλληνα αναγνώστη μια ματιά εκ του σύνεγγυς, ένα close-up, με κινηματογραφικούς όρους, σε μια ιστορική εμπειρία μακρινή αλλά και τόσο κοντινή μας ταυτόχρονα.