Από τραγούδι σε τραγούδι

Henri-Edmond Cross (1856-1910), Σπουδή για την Παραλία του Μπαιν-Κυ, 1891-1892, λάδι σε καμβά, 23 × 34 εκ., Συλλογή Christophe Karvelis-Senn

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΚΡΟΥΜΠΕΛΟΣ, Σα μαγεμένο το μυαλό μου. Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής, Εκδόσεις Τόπος, σελ.123

 
Έναν κόσμο μαγικό, μα όχι λησμονημένο ή ξεγραμμένο, που ζει και ανασαίνει στα βάθη του μυαλού και στα έγκατα της μνήμης, υφαίνει από τραγούδι σε τραγούδι ο συγγραφέας Θανάσης Σκρουμπέλος. Χωρίς να εξιστορεί το περιεχόμενο των στίχων τους, ούτε να το εικονογραφεί με τις ζωγραφιές του. Στις αφηγήσεις του κρατά μόνο τον νοσταλγικό απόηχο, τον αναστεναγμό, τον παλμό, τον λυγμό της πενιάς του μπουζουκιού, τον νταλκά και το ταξίμι να συνοδεύουν τον αναγνώστη μυστικά, από σελίδα σε σελίδα. Σ’ αυτό το λεύκωμα με τα συγκινητικά, μικρά, μεστά κείμενα, που σαν μουσικές παραλλαγές και αυτοσχεδιασμοί, σε ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο σε γενναιόφρονες, αντισυμβατικές συμπεριφορές και ασυγκράτητους μοιραίους έρωτες. Με τις λαϊκές ζωγραφιές που απεικονίζουν άντρες με λευκό πουκάμισο, κοστούμι και γραβάτα, μουστάκι και καβουράκι και γυναίκες με ξέπλεκα κυματιστά μαλλιά, γραμμένα φρύδια και κόκκινα χείλη. Εικόνες πολύχρωμες και αισθαντικές, που θυμίζουν τις τοιχογραφίες του Θεόφιλου και τις φιγούρες του Σπαθάρη, ή τις συμβολικές αναπαραστάσεις του Μόραλη στις Έξη λαϊκές ζωγραφιές, τις μορφές στα έργα του Τσαρούχη και του Κόντογλου.
Ρομαντικές αγάπες, απελπισμένοι έρωτες, ταπεινωμένη ζωή, ένας κόσμος της ανάγκης και της υπερηφάνειας, πάντοτε μετέωρος  να ακροβατεί στο όριο. Νταήδες και μόρτες, λαϊκά παιδιά της γειτονιάς, ψυχωμένα και ντόμπρα που αντιστέκονται στους δωσίλογους, τους μυστικούς, τους τσανακογλείφτες και στα μίσθαρνα όργανα της εξουσίας. Παλληκάρια με τη φλόγα της ανυπακοής στο βλέμμα, που προτάσσουν τα στήθη τους στα τανκς. Κοπέλες που βάζουν τα λιγνά έρημα κορμιά τους ανάχωμα, για να μην δολοφονηθούν τα όνειρα και η αξιοπρέπεια από τις χούντες όλου του κόσμου. Νέοι άνθρωποι που αντιστέκονται, είτε στον κατακτητή και τους καταδότες, είτε σε νόμους, νόρμες και κανονικότητες, ακολουθώντας την δική τους ρώτα. Κορίτσια με το φίδι της ζήλιας να τους κατατρώει τα σωθικά, αγόρια με την απελπισία στο βλέμμα για τον σπαραγμό του ανεκπλήρωτου έρωτα να τα τυραννά και να τα στοιχειώνει και άνηβα παιδιά με το ασύνειδο ξύπνημα του κορμιού, να παίζουν και να χαίρονται, περιγελώντας και αψηφώντας το θάνατο. Κινηματογραφικές σκηνές ζωντανεμένες από τον σκηνοθέτη, ζωγράφο και σεναριογράφο Θανάση Σκρουμπέλο, όπως αυτή με τα γυμνά παιδιά να πηδούν από το μισογκρεμισμένο γεφύρι στα νερά του ποταμού, υπακούοντας στην έκσταση και την παραφορά της άγουρης σάρκας τους, σκανδαλίζοντας τους μυαλωμένους νοικοκυραίους που θέλουν μόνο να υποταγούν και να ξεχάσουν τα μίση και τα πάθη.
Τα δεκαεννέα τραγούδια, οι μελαγχολικές μελωδίες, οι παθιασμένοι στίχοι μιλούν για άντρες με μπέσα και φιλότιμο, φυλακόβιους και ρεμπέτες με την πεποίθηση της τιμής, της συντροφικότητας και της αλληλεγγύης στους αδύνατους και τους κατατρεγμένους. Ιστορίες για μετανάστες στα ξένα που ζουν με τον καημό μιας πατρίδας που τιμωρεί και πληγώνει τα παιδιά της, για εξόριστους ηττημένους του εμφυλίου, για αμετανόητους πληγωμένους ήρωες που νικήθηκαν σε άνισες τίμιες μάχες για το συλλογικό καλό, χωρίς να λυγίσουν και να διαπραγματευτούν ηθικές αξίες, ιδανικά και ιδεολογία.
Ένα ευανάγνωστο βιβλίο, με διεισδυτικό και εύστοχο πρόλογο από τον Άρη Μαραγκόπουλο, ανασύρει από τη λήθη αυθεντικούς χαρακτήρες και κάποια από τα λησμονημένα χαρακτηριστικά της ράτσας. Φέρνει στο προσκήνιο κομμάτια και θρύψαλα από τα ακούσματα της πενιάς, μοιραίες μυθικές μελωδίες και εμβληματικούς στίχους καρφωμένους στο μυαλό, τις μνήμες της κατοχής, της εξέγερσης και της αντίστασης, τον πόθο της ελευθερίας και της δημοκρατίας, τον πόνο και το μαράζι του ξεριζωμού και της μετανάστευσης. Ιστορίες που συνθέτουν ένα παράξενο στοχαστικό ηχοτοπίο από γνωστά και αγαπημένα ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια. Μια αλληλουχία λέξεων και εικόνων που δημιουργεί μια αναγνωστική εμπειρία για το ανυπέρβλητο μεγαλείο της λαϊκής ψυχής και τους κώδικές της, για συναισθήματα δυνατά και ανόθευτα, για έρωτες αγνούς, εκκρεμείς και απελπισμένους, μπολιασμένους με το πάθος, την ματαίωση, την προδοσία και το ισόβιο πένθος.