Η διάρκεια του «εφήμερου»

1000 τεύχη "Αναγνώσεις"

Του Κώστα Βούλγαρη

Πάνε είκοσι χρόνια από το μακρινό πια 2002, όταν ξεκινούσαμε τις «Αναγνώσεις». Ήταν η εποχή της «φούσκας», η οποία όμως είχε και τα καλά της. Βοηθούσης της εξέλιξης της τεχνολογίας, οι τίτλοι και οι πωλήσεις των βιβλίων αυξάνονταν συνεχώς, καθώς και οι σελίδες των εφημερίδων, μέσα στις οποίες φτιάχνονταν ένθετα βιβλίου και ιδεών. Είναι νομίζω η καλύτερη στιγμή του δια-νοούμενου δημόσιου λόγου. Υπάρχει πλούτος απόψεων και ιδεών, γόνιμες αντιπαραθέσεις, τα αισθητικά και ιδεολογικά ρεύματα της «Εσπερίας» φθάνουν εδώ σχεδόν αμέσως, και μάλιστα με αξιοπρεπείς όρους υποδοχής. Είναι επίσης η εποχή της έκρηξης της «πληροφορίας», που καθιστούσε, ακόμα και όσον αφορά το κόστος, αυτή την εκδοτική «άνοιξη» δυνατή, όμως την ίδια στιγμή δημιουργούσε τις προϋποθέσεις της υπονόμευσής της.

Επελθούσης της κρίσης, και στη συνέχεια της πανδημίας, ο δημόσιος λόγος συρρικνώνεται και απισχνούται, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Αυτό απογράφεται στις πωλήσεις αλλά και στις σελίδες όλων των ελληνικών εφημερίδων, οι οποίες επιμένουν, κατά τη γνώμη μου αυτοκτονικά, και σε αντίθεση με τις σοβαρές ευρωπαϊκές εφημερίδες, στην «είδηση». Όμως την είδηση την γνωρίζουμε ήδη, και πια σε συνεχή ροή: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενημερωτικά σάιτς, ραδιόφωνο, τηλεόραση∙ τη γνωρίζουμε ήδη από το κινητό μας, κάθε στιγμή, και μάλιστα δωρεάν. Η άποψη, η γνώμη, η επεξεργασία της είδησης είναι που λείπει, όπως και τα άλλα πεδία, πέραν της τρέχουσας πολιτικής.

Οι «Αναγνώσεις» είναι από τις ελάχιστες σελίδες του Τύπου που παρέμειναν ως πεδίο δημόσιου κριτικού λόγου, επί των βιβλίων, των ιδεών, των τεχνών. Με λιγότερες σελίδες, μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα απαξίωσης του κριτικού λόγου, όμως παρέμειναν, και αισίως φθάσαμε στα 1000 τεύχη. Τίποτα δεν είναι βέβαια όπως πριν. Δεν θα μπορούσε να είναι όπως πριν. Το ζητούμενο όμως είναι αν διατηρείται κατά το δυνατόν η ίδια ποιότητα, και κυρίως η ίδια αντίληψη του δια-νοούμενου δημόσιου λόγου. Αν ναι, η προσπάθειά μας δικαιώνεται. Έστω και ως εν τοις πράγμασι υπόμνηση της δυνατότητας, για μια άλλη μορφή και ποιότητα του δημόσιου λόγου και τόπου.

Δεν υποτιμώ την ειδησεογραφία, την εφημεριδογραφία και τους δημοσιογράφους. Όμως τα ιδεολογικά και αισθητικά ρεύματα αρθρώνονται και ηγεμονεύουν μέσα από τοις οικείες τους διαδικασίες, με έντυπα και σελίδες που φτιάχνουν τη δικιά τους συνάφεια, που έχουν την αυτονομία τους. Ιδιαίτερα στην αριστερά, από ιδρύσεώς της: Πρωτοπόροι, Νέοι πρωτοπόροι, Ελεύθερα γράμματα, Επιθεώρηση τέχνης, «Ενθέματα», «Αναγνώσεις». Με τη δικιά τους φυσιογνωμία, και πάντα σε κάποια απόσταση από την εκάστοτε συγκυρία, αλλά και από το πολιτικό σώμα της αριστεράς.

Σε αυτά τα είκοσι χρόνια, τίμησαν τις σελίδες μας σχεδόν όλα τα σημαντικά ονόματα της διανόησης και των λογίων κοινωνικών κατηγοριών. Πανεπιστημιακοί και καλλιτέχνες, συγγραφείς και επιστήμονες. Ας αναφέρω μόνο κάποιους από τους εκλιπόντες συνεργάτες μας, τον ποιητή Ηλία Λάγιο, τον ιστορικό Σπύρο Ασδραχά, τον φιλόλογο Γιάννη Δάλλα, τους εικαστικούς Γιάννη Βαλαβανίδη και Κορνήλιο Γραμμένο. Και φυσικά την ιστορικό Μάρθα Πύλια, η οποία, μετέχοντας στη σύνταξη των «Αναγνώσεων», με τα κείμενά της και τα αφιερώματά της έκανε πράξη το αίτημα της «δημόσιας ιστορίας», χωρίς όμως τις εκπτώσεις που πάντα συνοδεύουν ανάλογα εγχειρήματα. Να αναφέρω επίσης τον φιλόλογο Γιάννη Παπαθεοδώρου και την ιστορικό τέχνης Λήδα Καζαντζάκη, που για ένα διάστημα μετείχαν στη σύνταξη των «Αναγνώσεων» και άφησαν ευδιάκριτο το ίχνος τους, και να ευχαριστήσω όλους όσοι συνέβαλαν και συμβάλλουν στο εγχείρημά μας.

Σήμερα, το αίτημα για μια άλλη μορφή και ποιότητα του δια-νοούμενου δημόσιου λόγου προβάλλει μάλλον γενικευμένο αλλά και παντελώς ακαθόριστο. Ποιο είναι όμως το στοιχείο που επισημαίνει τον χαρακτήρα του ζητούμενου; Κατά τη γνώμη μου, είναι η αντοχή, η διάρκεια των κειμένων, που δεν εξαντλούνται, δεν «καίγονται» τη στιγμή της δημοσίευσής τους. Από αυτή την άποψη, είναι ενδεικτικοί οι περισσότεροι από δέκα συλλογικοί τόμοι κειμένων από τις σελίδες μας που έχουν εκδοθεί σε αντίστοιχα βιβλία, τα δεκάδες ή μάλλον εκατοντάδες κείμενα συνεργατών μας που έχουν περιληφθεί σε βιβλία μας, τα κείμενα και ιδιαίτερα τα αφιερώματά μας που διαβάζονται ακόμα και μετά την παρέλευση αρκετών ετών, όπως άλλωστε φαίνεται από τα «διαβαζόμενα» του μπλογκ των «Αναγνώσεων».

Είναι η διάρκεια του «εφήμερου», όταν κατορθώνει να είναι αποτύπωμα τού, πάντα ευρύτερου, ιστορικού παρόντος.