Της Ευγενίας Κριτσέφσκαγια*
ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορικός ενεστώς (Curricula vitarum), εκδόσεις Πόλις, σελ. 99
«Η φύση είναι κωφή. Ο Θεός αδιάφορος. Ο Άνθρωπος δε δύναται ν’ αλλάξει τη ροή των πραγμάτων»
Θόρντον Ουάιλντερ Το γεφύρι του Σαν Λούις Ρέι, 1927
Πρέπει να ομολογήσω, ότι τα τελευταία χρόνια συχνά δυσκολεύομαι να ολοκληρώσω ανάγνωση βιβλίων, που έρχονται στα χέρια μου. Σπάνια αγοράζω λογοτεχνία, εκτός αν μου τη συστήσουν άνθρωποι, στο γούστο και την κρίση τους των οποίων βασίζομαι ασυζητητί, αλλιώς περιορίζομαι στις αλάνθαστες και διαχρονικές κλασικές επιλογές, χωρίς να περιμένω εκπλήξεις από σύγχρονους λογοτέχνες.
Το βιβλίο του Θανάση Χατζόπουλου Ιστορικός ενεστώς υπήρξε αυτή η σπάνια έκπληξη, διαβάζοντάς το θυμήθηκα εκείνη την αποστομωτική φράση του Θόρντον Ουάιλντερ. Είκοσι ένα διηγήματα, άλλα μικρά, μισής σελίδας, και άλλα μεγαλύτερα, τελεία στα οποία πάντα βάζει ο θάνατος, είτε φυσικός, είτε ακαριαίος, είτε βίαιος. Χωρίς το λογοτεχνικό περιεχόμενο, θα μπορούσαν να είναι απλά ονόματα και ημερομηνίες από τη στήλη «Κοινωνικά» μιάς εφημερίδας. Για μια τέτοια στήλη εργαζόταν στη Καθημερινή ο Ανέστης Πρωτονοτάριος, ήρωας ενός διηγήματος, μαιτρ αυτού του είδους της δημοσιογραφίας, που ήξερε να κρατά ισορροπίες ανάμεσα στις χαρμόσυνες και τις πένθιμες αγγελίες, το ισοζύγιο ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. «Από τη μία συνέτρεχε τους θανατοχτυπημένους, ανακουφίζοντας συνάμα τη μνήμη των πενθούντων και οδηγώντας τους από το χέρι στον λειμώνα της λήθης. Από την άλλη... άφηνε όσους στην είσοδο ακόμα της ζωής παίρνουν το βάπτισμα του ονόματός τους να φαντάζονται ότι στερεώνουν στο όνομα αυτό την αιωνιότητα του ανθρώπινου είδους ...» Σ’ αυτό το διήγημα ακριβώς στη μέση του βιβλίου συναντάμε τρόπον τινά φύλακα αυτής της συμπαντικής ισορροπίας ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, με ελάχιστο γέρσιμο της πλάστιγγας προς το τελευταίο: κατά την ομολογία του Πρωτονοτάριου, υπήρχαν φύλλα χωρίς ανακοινώσεις γάμων η βαπτίσεων, αλλά ποτέ χωρίς αγγελίες θανάτου.
Ο θάνατος που πρωτοστατεί σε κάθε διήγημα, δεν είναι επιλεκτικός. Παίρνει βρέφη, παιδιά, εφήβους, νέους, γέρους, παρόλα αυτά, σαν να υπάρχει μια λογική, μια νομοτέλεια στις κινήσεις του, μια ακρίβεια, με την οποία χαράζεται ο μικρός ή ο μεγάλος κύκλος της ζωής. Σε τι ακουμπάει, όμως, αυτή η λογική; Ο αφηγητής του Ιστορικού ενεστώτος, όπως και ο ιερέας Γιούνιπερ στο Γεφύρι του Σαν Λούις Ρέι, προσπαθεί να διεισδύσει στα μικρά ή μεγάλα μυστικά της ζωής αυτών των ανθρώπων, να ξεδιπλώσει μια ψυχρή αγγελία θανάτου στη στήλη «Κοινωνικά» για να λύσει το γρίφο, που τυραννούσε και τον αδελφό Γιούνιπερ: είτε η ζωή μας τυχαία και ο θάνατος τυχαίος, είτε στη ζωή και στο θάνατό μας υπάρχει ένα Σχέδιο. Υπάρχει τελικά η Θεία Πρόνοια, με τη μνημόνευση της οποίας προσπαθεί η Εκκλησία να απαλύνει τον πόνο την ώρα του αποχαιρετισμού; Υπάρχει γενικά δικαιοσύνη στο θάνατο;
«Υπάρχει η γη των ζωντανών και η γη των νεκρών, και η γέφυρα ανάμεσά τους είναι η αγάπη, το μοναδικό νόημα και η μοναδική σωτηρία», λέει ο Θόρντον Ουάιλντερ. Αυτή ακριβώς τη γέφυρα προσπαθούσε όλη του την επαγγελματική και ανθρώπινη ζωή να χτίσει ο Ανέστης Πρωτονοτάριος με τη ζεστή, μη τυπική αντιμετώπιση κάθε είδησης θανάτου, που έπρεπε να συμπεριλάβει στην κατά τα άλλα ψυχρή στήλη του. Αυτή η στήλη είναι σταματημένο ρολόι, εκείνος ο Ιστορικός ενεστώς, μοναδικός χρόνος ενός ρήματος χωρίς τους παρελθοντικούς και τους μέλλοντες χρόνους.
Είκοσι ένα διηγήματα, είκοσι μία curricula vitarum, είκοσι μία πορείες της ζωής, οι οποίες θα υποβληθούν πλέον για κρίση σε άλλες αρμόδιες υπηρεσίες. Από τα curricula vitarum απουσιάζει παντελώς ο Θεός, παρόλο που θα έπρεπε να είναι ο μοναδικός αρμόδιος για το ζήτημα ζωής και θανάτου, περισσότερο, μάλλον, του τελευταίου. Ο Θεός, πρόνοια του οποίου μάταια αναζητούσε ο αδελφός Γιούνιπερ στο θάνατο των πέντε ανθρώπων στο γεφύρι Σαν Λούις Ρέι, και γι’ αυτή τη βλάσφημη αναζήτηση ανέβηκε στο τέλος στην πυρά. Κι αν υπάρχει η Θεία Πρόνοια, δεν είναι σίγουρα στο θάνατο αγέννητων η μικρών παιδιών, στο θάνατο των νέων στο άνθος της ηλικίας και των προσδοκιών.
Η γραφή του Θανάση Χατζόπουλου ισορροπεί με μαεστρία στο όριο της υψηλής λογοτεχνίας και της στήλης «Κοινωνικών» της εφημερίδας, λακωνική, λιτή, χωρίς μία περιττή λέξη, ανάμεσα στη γη των ζωντανών και τη γη των νεκρών, στο άχρονο χρόνο, που λέγεται ιστορικός ενεστώς.
*Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος
 |
| Κώστας Τσόκλης, Ο κόκκινος σταυρός, 2013, ακρυλικό και ξύλο, 150 x 220 εκ. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου