«Ταξιδιωτικές» πολιτικές σκέψεις

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΡΟΥΛΑ ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ, Από λέξη σε λέξη, Τόποι, εκδόσεις νέδα, σελ. 127

Κάθε ιστόρηση, κάθε αφήγηση ακροβατεί και μετεωρίζεται από τη μια σκέψη στην άλλη, πατώντας σταθερά ή διστακτικά «από λέξη σε λέξη». Ο τίτλος του μικρού και ευανάγνωστου βιβλίου της Ρούλας Κακλαμανάκη κυριολεκτεί διττά. Από τη μια αναφέρεται στις ακολουθίες των λέξεων, που υφαίνουν τα δίκτυα των νοημάτων, από την άλλη στο γεγονός ότι τα περισσότερα από τα κείμενα τα οποία περιλαμβάνει έχουν δημοσιευτεί στο λογοτεχνικό περιοδικό «η λέξη», σε τακτά χρονικά διαστήματα, από το 1989 έως σήμερα. Καθώς μάλιστα η συγγραφέας αναφέρει και τη χρονολογία πρώτης δημοσίευσής τους, ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι κάποιες σκέψεις, κάποια ερωτήματα, που διατυπώθηκαν σ’ αυτά πριν μια εικοσαετία, σήμερα ηχούν εξαιρετικά επίκαιρα και προφητικά. Αποτελούν γραπτά προμηνύματα, δυσοίωνες προβλέψεις μιας κρίσης που σοβούσε ήδη στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περιγράφοντας λοιπόν στο πρώτο κείμενο του βιβλίου -εν έτει 1989, την άνευρη ηρεμία, τον μελαγχολικό τεχνοκρατικό παράδεισο του Λουξεμβούργου, εκφράζει μια έντονη αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας, για το μοντέλο τυποποίησης, καταναλωτισμού και άκρατου ευδαιμονισμού που ευαγγελίζεται ο δυτικός κόσμος και διερωτάται: «Μέσα στα σούπερ μάρκετ –βασίλειο της κοινωνίας της αφθονίας σ’ όλη της τη μεγαλοπρέπεια με τα άπειρα άχρηστα πράγματα, μπορεί να σκέφτεται ο άνθρωπος; Είναι αυτό το μοντέλο του συστήματος στο οποίο οδεύει η Ευρώπη του 1989 ή μήπως οι αμέριμνες τελευταίες μέρες της Πομπηίας; Αυτοί οι τυποποιημένοι τεχνοκράτες, αυτοί που ευημερούν σε βάρος των λαών της Ευρώπης χωμένοι στα πολυτελή τους αυτοκίνητα, που τα αλλάζουν κατά μέσο όρο κάθε τέσσερα χρόνια, και στρατωνίζονται μακαρίως στα οικιστικά συγκροτήματα που ξεφυτρώνουν μέσα στα δάση, αυτοί είναι το επιθυμητό μέλλον των παιδιών μας;».
Το ενδιαφέρον στοιχείο των μικρών κειμένων είναι η πολιτική τους διάσταση, με την ευρεία έννοια του όρου. Η οξυδέρκεια και η διεισδυτικότητα με την οποία η συγγραφέας βλέπει πίσω από τη γυαλιστερή επιφάνεια των πραγμάτων, είτε περιγράφει μια πόλη ή ένα τοπίο, είτε ένα αξιομνημόνευτο γεγονός ή μια ενδιαφέρουσα ταξιδιωτική εμπειρία. Ο τρόπος με τον οποίο παρατηρεί τα ανθρωπογεωγραφικά δεδομένα, κυρίως του ευρωπαϊκού χώρου αλλά και της ελληνικής πραγματικότητας, και τα αποτυπώνει σε μικρές σύντομες αφηγήσεις, οι οποίες αποκαλύπτουν την πολιτική σκέψη, πίσω από την ταξιδιωτική περιγραφή. Δεν είναι τυχαίο που η συγγραφέας, καθώς η ίδια γράφει στον πρόλογο του βιβλίου, επιλέγει ως την κορυφαία λέξη, που αξίζει να διασωθεί σε μια γλωσσική βιβλική καταστροφή, τη λέξη «δικαιοσύνη».
Οι σύντομες αυτές λεκτικές αναπαραστάσεις γεγονότων και χώρων, που διεκδικούν λίγο από το χρόνο του αναγνώστη χωρίς να τον κουράζουν, έχουν τη διαύγεια και τη νοσταλγία των φωτογραφικών ενσταντανέ. Την ανακλητική λειτουργία των καρτ ποστάλ, που φρεσκάρουν την μνήμη και συμπυκνώνουν το χρόνο, καθώς αποτελούν εμβληματικές και συμβολικές εκπροσωπήσεις των τόπων. Η Ρούλα Κακλαμανάκη γράφει μικρές ιστορίες ταξιδιών, που διεγείρουν τη φαντασία, καθώς λειτουργούν σαν μια εισαγωγή, ένα μουσικό προανάκρουσμα στη γνωριμία με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα ενός τοπίου, τη φυσιογνωμία μιας πόλης, τον ψυχισμό των κατοίκων. Κείμενα που λειτουργούν σαν χωρικές διαμεσολαβήσεις, καθώς το βλέμμα του συγγραφέα παγιδεύει την εικόνα του τόπου και τη μεταφέρει στον αναγνώστη. Κείμενα στα οποία πρωταγωνιστούν πόλεις, κτίρια, αστικά δρώμενα, πολιτιστικά γεγονότα, φυσικά περιβάλλοντα ιδιαίτερης καλλονής και ιστορικής σημασίας, αλλά και οι άνθρωποι, που κατοικούν το χώρο, γιορτάζουν, διαδηλώνουν, συρρέουν στις πλατείες και τους δρόμους, διασκεδάζουν, ερωτεύονται ή δουλεύουν. Η αποτύπωση του διακριτού χαρακτήρα των τόπων, η καταγραφή των συνηθειών και των ιδιαιτεροτήτων των ανθρώπινων κοινοτήτων, η αποθέωση του φυσικού κάλλους της υπαίθρου, η ρωμαλέα αίσθηση των πόλεων και η διατήρηση της ιστορικής μνήμης, βρίσκονται στο επίκεντρο των συγγραφικών προθέσεων.
Στα σύντομα οδοιπορικά ανά τον κόσμο, καθώς εναλλάσσονται οι ελληνικοί προορισμοί με άλλους ευρωπαϊκούς και πέραν του Ατλαντικού, δημιουργείται ένα δίκτυο γεωγραφικών θέσεων και ποιητικών προσδιορισμών. Μια εναλλαγή ευφρόσυνων ταξιδιωτικών εντυπώσεων και διεισδυτικών κοινωνικοπολιτικών κρίσεων, διαπιστώσεων και αναφορών σε ιστορικές μνήμες και γεγονότα. Ένα προσεκτικό ξεδιάλεγμα του ουσιαστικού από το επιφανειακό, το αγοραίο, το τουριστικό. Η συγγραφέας, αναζητώντας τις κρυμμένες αλήθειες, τις αθέατες πλευρές των τόπων, δίνει αισθαντικές εικόνες από τη Βουδαπέστη και τα Γιάννενα, από την Αθήνα και τη Νέα Υόρκη, από την πρώην Γιουγκοσλαβία και την Τυνησία, από τη Σάντα Φε και την Αιγιάλη, από τη Μελβούρνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Η Κέρκυρα συνδέεται με τη μνήμη των εκτελέσεων στο νησάκι του Λαζαρέτο, καθώς οι κραυγές των ηττημένων μελλοθάνατων ηχούν ακόμα στ’ αυτιά των σημερινών κατοίκων και πάνω στις πέτρες υπάρχουν τα αποτυπώματα από τις σφαίρες. Η Κύπρος και η πρόσφατη ιστορία της συνοψίζεται στα «φυλακισμένα μνήματα», των ενταφιασμένων μέσα στη φυλακή απαγχονισμένων πολιτικών κρατουμένων από τους Άγγλος αποικιοκράτες. Η Μονεμβασιά εκπροσωπείται από μερικούς στίχους, που διαβάζει ο επισκέπτης πάνω στο άσπρο μάρμαρο του τάφου του Γιάννη Ρίτσου στο μικρό νεκροταφείο του Κάστρου, αντίκρυ στο πέλαγο. Η Ραμάλα μετουσιώνεται στα χέρια ενός μικρού παιδιού, τα γεμάτα τις πέτρες της οργής και της απόγνωσης, και οι περιπέτειες της πρώην Γιουγκοσλαβίας στη μελαγχολική ατσαλάκωτη αξιοπρέπεια μιας γυναίκας, στους προσφυγικούς καταυλισμούς έξω από τα Σκόπια. Και καθώς οι εικόνες διασταυρώνονται στο χάρτη, η Ελλάδα ενσαρκώνεται στην περιπετειώδη διαδρομή, με ένα παλιό σκονισμένο λεωφορείο, να αγκομαχά και να κλυδωνίζεται από τα Κατάπολα στην Αιγιάλη: «Αμοργός. Μικρός και άγονος τόπος, παραδομένος στον ήλιο και στη θάλασσα».

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας