Από το Ελληνικό έως το Πάρκο Γκεζί

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑ

Χρύσα Ρωμανού, Labyrinth, 

κολλάζ σε καμβά, 197x97εκ., 1965

Σε δύο συναντήσεις της τελευταίας χρονιάς, την πιo πρόσφατη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ στο Ελληνικό με τίτλο "Ξανακερδίζοντας την πόλη μας", αλλά και την λίγο παλιότερη του Encounter Athens, στο Πολυτεχνείο, για τα κοινωνικά κινήματα εντός των καθεστώτων της κρίσης της Νότιας Ευρώπης, ακούσαμε μία κοινή ιστορία. Η ιστορία μιλούσε για μεγάλα νέα έργα: αστικά συγκροτήματα, αυτοκινητό-δρομους, αεροδρόμια, καζίνο-πόλεις, κατασκευασμένα από το νέο μόρφωμα ιδιωτικού-δημόσιου τομέα, έργα σπάταλα, υπερκοστολογημένα, συνο-δευόμενα από βαριές περιπτώσεις διαφθοράς κρατικών αρχών, με δραματικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Έργα που υπόσχονταν θέσεις εργασίας, οι οποίες δεν υπήρξαν και ανάπτυξη η οποία δεν ήλθε ποτέ. Κοινό χαρακτηρι-στικό σε όλες τις περιπτώσεις η μη αναγκαιότητα τους! Ανήκουν σε αυτή τη γενιά των μεγάλων τεχνικών έργων, η οποία ξεκίνησε από τις βορειοευρω-παϊκές πρωτεύουσες στις αρχές του '90, συνέχισε στη Μεσόγειο και απλώθηκε σαν καρκίνος σε όλο τον πλανήτη κατά την τελευταία δεκαετία του 20^ού αιώνα, από το Πεκίνο και την Κουάλα-Λουμπούρ έως το Ντουμπάι και το Ρίο ντε Τζανέιρο.

Αυτή η παραγωγή τεχνικών έργων στον αστικό ή περιαστικό χώρο, από ένα ιδιότυπο δημόσιο-ιδιωτικό κατασκευα-στικό και τραπεζικό σύμπλεγμα, φαίνεται ότι υπήρξε μία από τις βασικότερες αν όχι η βασικότερη αιτία της οικονομικής κρίσης. Είναι αυτές οι "αστεακές (urban) καταβολές" της κρίσης που περιγράφηκαν από τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ, μαζί όμως -και τούτο ενδιαφέρει- με τα νέα κοινωνικά κινήματα τα οποία αντιστάθηκαν σε αυτές, διαμορφώνοντας νέους όρους στις πολιτικές συγκρούσεις και τα  διακυβεύματα του 21^ου αιώνα.

Η εξέγερση του Πάρκου Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη είναι η πιο πρόσφατη και χαρακτηριστική, ακριβώς λόγω των πολλών διαφορετικών στοιχείων που συμπύκνωσε. Όπου η τοπική αντίσταση σε ένα τέτοιο έργο μετασχηματίστηκε σε καθολική εξέγερση για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Πολώθηκαν εκεί και βρέθηκαν: Από τη μια πλευρά οι οικονομικοί και πολιτικοί εκπρόσωποι της άγριας οικοδόμησης των δημόσιων χώρων της πόλης, του ολιγαρχκού πλουτισμού μέσω της λεηλασίας του δημοσίου ή της διαφθοράς, της εφαρμογής του στρατιωτικοποιημένου αυταρχισμού. Από την άλλη βρέθηκε ένα πολύμορφο, πολύ μεγάλο για τα μέτρα της σύγχρονης Τουρκίας κίνημα το οποίο έθεσε στο τραπέζι πολλά περισσότερα από την υπεράσπιση ενός πάρκου και λίγων δένδρων: σχεδόν όλα τα αιτήματα των "από κάτω", από τη φτώχεια και τη δικαιοσύνη ως τα δικαιώματα των γυναικών.

Στην Ευρώπη τουλάχιστον, μετά την έκρηξη της φούσκας, την κατάρρευση των αγορών και την διάσωση των εκτεθειμένων μεταξύ άλλων και σε αυτά τα έργα τραπεζών, αντί να υπάρξει χαλιναγώγηση του ένοχου κατασκευαστικού-τραπεζικού συμπλέγματος, συνέβη το αντίθετο. Βρέθηκε να διεκδικεί με ακόμη μεγαλύτερη ένταση την απόσπαση δημόσιου χώρου με την υλική ή την άυλη έννοιά του, και την παραγωγή ιδιωτικών οικιστικών έργων ή έργων υποδομής επί αυτού, στο όνομα της μεταρρύθμισης των οικονομιών, αλλά και των κοινωνιών τις οποίες το ίδιο κατέστρεψε με αυτήν ακριβώς την στρατηγική.   

Το έργο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού αποτελεί μία τυπική περίπτωση ενός τέτοιου έργου. Δεν πρόκειται ούτε για το υπερβολικό πράσινο που δεν το έχει ανάγκη η Αθήνα, ούτε για τα πάρκα που θα δημιουργηθούν στις υποβαθμισμένες γειτονιές αντί για το προνομιούχο Ελληνικό και τον Άγιο Κοσμά, ούτε για το υπερβολικό κόστος ενός τέτοιου πάρκου, ούτε για την εκποίηση προκειμένου να αποπληρωθεί τμήμα του χρέους. Χρησιμοποίησαν, στελέχη της εξουσίας, ένα σωρό εναλλασσόμενα και κυλιόμενα επιχειρήματα όπως τα πιο πάνω, για να πείσουν την αυτοδιοίκηση και τον αθηναϊκό πληθυσμό ότι μοχθούν για το καλό τους.

Όμως σήμερα, πίσω από τα τρισδιάστατα προοπτικά πλάνα του λαμπρού αναπτυξιακού σχεδίου το οποίο παρουσίασε ο επενδυτής, επιχειρείται να κρυφτεί, με νέα, εικονικά αυτή τη φορά επιχειρήματα, η φαιδρότητα των προηγουμένων επιχειρημάτων. Προφανώς και δεν θα γίνουν πάρκα στην υποβαθμισμένη Αθήνα αντί του Ελληνικού. Προφανώς και δεν θα μετακινηθούν οικοδομικά τετράγωνα και πολυκατοικίες εκεί, προκειμένου να ανασάνουν οι πυκνοδομημένες συνοικίες, όπως διακήρυσσαν. Όμως η επιβάρυνση του ελληνικού δημοσίου θα είναι με βάση τη συμφωνία του ΤΑΙΠΕΔ 25πλάσια, από το κόστος της δημιουργίας του μητροπολιτικού πάρκου. Με το τίμημα που θα καταβάλει ο επενδυτής θα  αποπληρωθούν τόκοι 12 ημερών από το δάνειο της χώρας. Ο προσδιορισμός της αξίας του καλύτερου αστικού ακινήτου της Ευρώπης, τοποθετήθηκε λίγο χαμηλότερα από την αξία βιομηχανικού οικοπέδου στον Ασπρόπυργο.

Ένα από τα στερεότυπα που ταλαιπωρούν όσους και όσες σκέπτονται και αγωνίζονται για μίαν άλλου τύπου πόλη, για μίαν άλλου τύπου πολιτική για το περιβάλλον, είναι η ανυπαρξία προτάσεων που θα τεκμηριώσουν, θα εξοπλίσουν αυτό τον αγώνα και θα πείσουν την κοινωνία. Στην περίπτωση του Ελληνικού, από το 2010, μία μεγάλη επιστημονική ομάδα από κοινού με τους δήμους Ελληνικού-Αργυρούπολης, Αλίμου και Γλυφάδας, διαμόρφωσε μία ολοκληρωμένη, οικονομικά βιώσιμη, επιστημονικά, πολεοδομικά και περιβαλλοντικά ορθή, φθηνή και ρεαλιστική πρόταση. Η ιδέα υιοθετήθηκε από τον κύριο τεχνικό φορέα της χώρας, το ΤΕΕ, από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων και από εκατοντάδες συλλογικότητες της Αθήνας.

Η πρόταση αυτή "δούλεψε", έπεισε τον κόσμο των κινημάτων αλλά και τους καλοπροαίρετους, προκάλεσε ενδιαφέρουσες συζητήσεις για το μέλλον της Αθήνας, παρουσιάστηκε σε δεκάδες εκδηλώσεις, σε αρκετές διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις, αλλά και στο ελληνικό κοινοβούλιο, δημοσιεύεται σε εκατοντάδες σημεία του διαδικτύου. Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις, στο Ελληνικό "υπήρξε πρόταση" που απλώθηκε και έγινε γνωστή όσο καμιά άλλη για ένα τοπικό περιβαλλοντικό κίνημα.

Υπό άλλες συνθήκες, η πολιτική εξουσία θα ήταν υποχρεωμένη να απαντήσει, να λάβει υπ' όψη όλα τα επιχειρήματα, και να ζυγίσει. Να προχωρήσει ανάλογα με τις αντιδράσεις και τηρώντας τους κανόνες του θεσμικού παιχνιδιού. Ζητώντας εγκρίσεις από την αυτοδιοίκηση, τηρώντας το άρθρο 24 του Συντάγματος και τους επίσης καταστατικούς όρους της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διαφάνεια και δημόσια δημοκρατική διαβούλευση. Αυτά δεν συμβαίνουν σήμερα. Σήμερα οι εναλλακτικές προτάσεις είναι χρήσιμες μόνο για όσους έχουν σκοπό να αλλάξουν τον κόσμο μας. Είναι χρήσιμες για τους ανθρώπους που κάθονται αμήχανοι και αναρωτιούνται αν υπάρχει διέξοδος από την καταστροφή. Είναι με κάποιο τρόπο οδηγός για την επόμενη μέρα. Όχι για τους άλλους. Εκείνοι έχουν άλλη στρατηγική. Κατ' αυτούς ο δημόσιος πλούτος πρέπει να παραχωρηθεί. Τα κοινά πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν. Και οι ίδιοι επιζούν ως τμήματα του μηχανισμού της λεηλασίας ή ακόμη χειρότερα, κερδοσκοπούν έμμεσα ή άμεσα από αυτήν. Το Ελληνικό είναι ένας καθρέφτης που δείχνει την πόλωση στις σημερινές ευρωπαϊκές πόλεις και στη δική μας Αθήνα, ανάμεσα στον ολιγαρχικό πλούτο και το δικαίωμα του 99% του πληθυσμού στη δημοκρατία, στην πόλη, στο περιβάλλον. Αυτό περιγράφει και το στοίχημα της επόμενης φάσης για τη διεκδίκηση του Μητροπολιτικού Πάρκου Ελληνικού.

Ο Νίκος Μπελαβίλας διδάσκει στην Αρχιτεκτονική του ΕΜΠ