Μυθιστόρημα ουμανιστικής υφής

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

                                       
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΗΤΣΟΥ, Ο κίτρινος στρατιώτης, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 296

«Αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι η μαγική εκδοχή ελάχιστα με ικανοποιεί. Αντίθετα με γεμίζει μια ανεξήγητη οργή.»Ανδρέας Μήτσου, Ο Χαρτοπαίκτης έχει φοβηθεί

Στο μυθιστόρημα αυτό μας περιμένουν, μεταξύ άλλων, αλλεπάλληλες ψυχαναλυτικές επαγωγές, εν θερμώ εξομολογήσεις, προσφυγές στο νιτσεϊκό καταπίστευμα, ημερολογιακές εκρήξεις ενός προβληματισμένου και προβληματικού εγώ, το οποίο συν τοις άλλοις έχει το προνόμιο -κατάρα- να βλέπει τον κόσμο από μια παράδοξη οπτική γωνία, μάχες στο Ελ Αλαμέιν, έρωτες μέχρις εσχάτων στο πλαίσιο μιας Σφίγγας Μέσης Ανατολής, εξοντωτικές σφαγές στο Ρίμινι. Κι όλα αυτά δίπλα σε λειτουργικούς αφορισμούς και ιδιότυπες αλλά τιμαλφείς λέξεις, όπως πχ «αφαντιασμάρα» και  «μηλαδερφός» (βλ. σελ. 249 και 250, αντιστοίχως), ευφυείς μεταφορές και καλώς συγκερασμένες αλληγορίες του πολέμου, αλλά και της οριακής, όχι κατ’ ανάγκην ουτοπικής ευτυχίας του ανθρώπινου είδους.

Στο άλμπουμ των ολοκληρωμένων αισθητικά χαρακτήρων, τους οποίους ανέδειξε έως σήμερα με υποδειγματική υφολογική συνέπεια ο συγγραφέας, προστίθεται τώρα και ο καθημαγμένος αυτός πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ο αποκαλούμενος προς το τέλος της αφήγησης κίτρινος στρατιώτης. Ονειροπαρμένος και ελαφρώς «φευγάτος», αλλά όχι απολύτως ξεκομμένος από την περιώνυμη κοιλάδα των στεναγμών, που είναι βεβαίως η αληθινή ζώνη των παθών, αλαφροΐσκιωτος, αλλά όχι παντελώς σαλός, απροσδόκητα φιλάνθρωπος, αλλά όχι συνειδητός πολέμιος των πολέμων, υποκείμενο υπερφυσικών εμπειριών, αλλά και γειωμένος καλά, όποτε το απαιτούν οι περιστάσεις, στο έδαφος της αντικειμενικότητας, έρμαιο σκληρών περιπλανήσεων στη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά και φορέας ισχυρού νόστου, ο τραγελαφικός ήρωας του βιβλίου είναι πρωτίστως μια αυθεντική καρικατούρα του διαχρονικού Παραλόγου. Όπως ακριβώς το γνωρίσαμε και μέσα από τη λογοτεχνία, εγχώρια και αλλοδαπή.

Η αγωνία του κίτρινου στρατιώτη αποτελεί εν ολίγοις τον αντικατοπτρισμό της ίδιας της αγωνίας μας να διδαχθούμε επαρκώς σημαίνον το  -όποιο- παρελθόν, κατά το πρόταγμα μάλιστα του Ευριπίδη, να εμπεδώσουμε αξιοπρεπώς το δεδομένο παρόν και να οραματιστούμε ενδεχομένως το μέλλον, αντιμαχόμενοι ταυτοχρόνως εκ του συστάδην όλες απαρεγκλίτως τις αβελτηρίες, τις ματαιοδοξίες, τις ψευδαισθήσεις και τις θλιβερές μικρότητές μας. Αν όντως για τον Φρόιντ «ο άνθρωπος είναι πραγματικά μια δαρβίνεια παραλλαγή, καταδικασμένη να παράγει πολιτισμό, ένας ‘λύκος’ που πρέπει να ευχόμαστε να εξημερωθεί. Για να περισωθούν οι πολιτισμικές αξίες, ο λύκος πρέπει ν' αφήσει  την αυθεντικότητά του να γίνει απουσία και μνήμη, δηλαδή γλώσσα και συνείδηση»,  τότε ο κίτρινος στρατιώτης συνιστά το εκκρεμές εκείνο, το οποίο έλκεται και ελκύεται διαδοχικά από το ναδίρ της εξόντωσης του Άλλου (βλ. πχ την εν ψυχρώ δολοφονία των πέντε μελών της Υγειονομικής Επιτροπής Απονομής Πολεμικών Συντάξεων, την οποία εκτελεί ένας παρανοϊκός, απόστρατος πλέον κίτρινος στρατιώτης, σελ. 292) και από το ζενίθ της απόλυτης αυταπάρνησης, όπως ουσιώνεται στην πρόταση γάμου, την οποία εκτός πάσης λογικής απευθύνει ο εν λόγω στο μαύρο πρόβατο του χωριού του, την αμετανόητη κομουνίστρια, ονόματι Δήμητρα Μακρή. (Βλ. σελ. 264 και περισσότερα ερμηνευτικά των πράξεων: Μάριος Μαρκίδης, Η ψυχανάλυση του διχασμένου υποκειμένου).
Όπως και σε προγενέστερα έργα του Ανδρέα Μήτσου, φέρ’ ειπείν ενδεικτικώς: Σφήκες (2001), Ιστορίες συμπτωματικού ρεαλισμού (2005), Η ελεημοσύνη των γυναικών (2009) ή Ο αγαπημένος των μελισσών (2010), όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, έτσι κι εδώ, οφείλω να το επισημάνω, η γραφή παράγει συν τοις άλλοις μουσική. Η παράταξη των προτάσεων, η σημασιοσυντακτική ροή των επεισοδίων και η όλη δομή του αυτοπειθαρχούμενου λόγου παραπέμπει συχνά-πυκνά στην ανάπτυξη μιας πολυεπίπεδης σονάτας. Το υλικό των ψυχικών κραδασμών μεταφέρεται έτσι αυτούσιο στο αναγνωστικό χωράφι, χωρίς βάναυσες τομές ή περιττές ίντριγκες της αναπόφευκτης για άλλους ρητορείας. Το δε ονειρικό στοιχείο, το οποίο παρεισφρέει σε μέγα μέρος των διηγητικών αφορμών, δεν εκφυλίζει ποτέ την υπόλοιπη μυθιστορηματική ανέλιξη, καθιστώντας την ένα βαρύγδουπο σύνταγμα ψευδομαγικού ρεαλισμού.

Μάλιστα η συναισθηματική ιδιομορφία του κίτρινου στρατιώτη συνάδει με τη στάση μας εκείνη, η οποία προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι η ρευστότητα του κόσμου είναι εν τέλει το καύχημά μας, η ίδια η σανίδα της σωτηρίας μας. Αυτή η απολύτως βιωμένη έκλαμψη της απώτερης Ιδέας-Αλήθειας, το σατόρι  δηλαδή του ιαπωνικού βουδισμού, είναι εν τέλει υπόθεση εργασίας, αλλά και επιγενόμενο κτήμα μιας ακραίας, ήτοι ηρωικής αυτογνωσίας, στην οποία προσέρχεται κάποια στιγμή με άκρα ταπεινότητα και βαθύτατο σεβασμό η μαρτυρική αυτή περσόνα του Ανδρέα Μήτσου.

Θα μπορούσε μάλιστα να ψιθυρίσει κι αυτή μαζί με τον Αρθούρο Σοπενχάουερ: «αν ψάχνεις να βρεις ένα νόημα στην Ιστορία, είναι σαν να κοιτάς τα σύννεφα. Στα σύννεφα βλέπεις σχήματα που μοιάζουν με λιοντάρια, με βουνά, με λίμνες, με θάλασσες. Είναι σχήματα αυθαίρετα, κατά τον ίδιο τρόπο που είναι αυθαίρετη και η Ιστορία. Βλέπω την Ιστορία σαν ένα μεγάλο όνειρο, που όμως δεν το ονειρεύεται κανείς. Είναι σαν όνειρο που ονειρεύεται τον εαυτό του. Ίσως όμως δεν έχει προορισμό». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η  ηθική του κίτρινου στρατιώτη σφυρηλατείται κυρίως στο πεδίο της μάχης. Ακριβώς από εκεί απορρέει η αρκούντως ουμανιστική υφή της, έστω και ομοιοπαθητικώς. Κοντολογίς, είναι η ηθική μιας εποχής αίματος και υπερβολών της ύπαρξης. Εξ ου και το ομολογουμένως αμείωτο ενδιαφέρον που παρουσιάζει σε διαχρονική, διιστορική βάση.
 
Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής