Ο νυχτερινός επισκέπτης

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ, Στην άκρη της νύχτας, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 302

    

Η νύχτα εμπνέει τους συγγραφείς. Δημιουργεί ένα ιδιαίτερο αφηγηματικό τοπίο, ένα ιδιότυπο θερμοκήπιο ιδεών, στο οποίο όλα μπορούν να συμβούν ξαφνικά και απροειδοποίητα. Ένα περιβάλλον μεταφυσικό, μαγικό και αυτόνομο. Μέσα στο σκοτάδι ή το σκληρό τεχνητό φως, στην ερημία, την απομόνωση και την ησυχία των μεταμεσονύκτιων ωρών, τα πρόσωπα, οι χώροι, τα πράγματα σκιαγραφούνται υποβλητικά από τη συγγραφική σύλληψη. Αλλάζουν όψη, μεταμορφώνονται.

Μέσα από τις ευαίσθητες φωτοσκιάσεις και τις αμυδρές τονικές διαβαθμίσεις των λέξεων, χάνουν τις σταθερές τους ιδιότητες, τα άκαμπτα περιγράμματα, τη σαφήνεια των χαρακτηριστικών τους. Ο χρόνος διαστέλλεται, η μνήμη οξύνεται και οι χαρακτήρες φαίνονται αλλιώτικοι: ρευστοί, εύθραυστοι, στοχαστικοί, διάφανοι, καθώς εκπέμπουν ένα εσωτερικό φως.

Οι άνθρωποι τη νύχτα κοιτάζονται στα μάτια, επικοινωνούν αβίαστα, αγγίζονται χωρίς αιδώ, εξομολογούνται χωρίς αναστολές, αμφιβάλλουν χωρίς ενοχές και θυμούνται με ενάργεια όσα θέλησαν να ξεχάσουν στη διάρκεια του βίου. Τις υποσχέσεις που ακυρώθηκαν, τα σχέδια που ματαιώθηκαν, τις επιθυμίες που δεν πραγματοποιήθηκαν, τα όνειρα και τις προσδοκίες που άφησαν πίσω, και κυρίως τις αποφάσεις που πήραν κάποτε και μετά λησμόνησαν στο πέρασμα του χρόνου.

Η νύχτα είναι ένα κενό, μια ανάπαυλα, μια τομή στις καθημερινές ασχολίες, στις υποχρεώσεις, στις συμβάσεις, στην εικόνα εαυτού που με επιμέλεια κατασκευάζουν οι ήρωες. Προσφέρεται για σκέψη και περίσκεψη, για αποδράσεις στο χτες, περιπλανήσεις στο παρελθόν, νοσταλγικές αναδρομές, κουβέντες χωρίς αρχή και τέλος. Είναι το εφαλτήριο για νέες εκκινήσεις και ανασυντάξεις.  Μια μικρή εκεχειρία πριν την πρωινή απομάγευση, μια ανάσα πριν το αύριο που έρχεται αμείλικτο απαιτώντας δράση.

    Σ’ αυτόν τον ελάχιστο κερδισμένο χρόνο ανάμεσα στη μια μέρα και την άλλη τοποθετεί ο Κώστας Μουρσελάς την αρχή και το τέλος της ιστορίας του. Στη διάρκεια μιας νύχτας θα δώσει στον κεντρικό του ήρωα, έναν συγγραφέα που συγκατοικεί εδώ και λίγο καιρό με τη νέα του σύντροφο, μια δεύτερη ευκαιρία για ένα καινούριο ξεκίνημα. Ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός, ένα ανώνυμο τηλεφώνημα που επαναλαμβάνεται επίμονα για κάμποσες νύχτες, θα τον αναγκάσει να αναμετρηθεί με το παρελθόν, αλλά και να αξιολογήσει το παρόν μέσα από μια συνολική ανασκόπηση των πεπραγμένων της ζωής του. Ένα κουδούνισμα που ηχεί δυσοίωνα τις μεταμεσονύχτιες ώρες θα λειτουργήσει σαν συναγερμός, σαν σινιάλο, σαν εγερτήριο σάλπισμα που θα αφυπνίσει τη συνείδηση του.

Ο απρόβλεπτος, παράφορος, εκκεντρικός φίλος τής νεότητας του ήρωα, που είχε ενταφιαστεί επιμελώς στη λήθη, εμφανίζεται από το παρελθόν για να λειτουργήσει σαν το alter ego του. Φθάνει νύκτωρ για να ξυπνήσει μνήμες και να ταρακουνήσει τη λιμνάζουσα καθημερινότητα του επιλήσμονα συγγραφέα, παγιδεύοντάς τον στον ιστό της ίδιας του της αφήγησης. Με μια αποκάλυψη-τέχνασμα έρχεται απρόσκλητος, να εξάψει την περιέργειά του, να ενσπείρει αμφιβολίες και να δημιουργήσει ρωγμές στην τακτοποιημένη του ύπαρξη. Να θυμίσει ξεχασμένες ιστορίες παθιασμένων συγκρούσεων και να φέρει στο προσκήνιο, σαν τρόπαιο της μνήμης, σαν ενέχυρο της λήθης, μια χιμαιρική υπόθεση εργασίας. Ένα λησμονημένο από καιρό κείμενο του συγγραφέα, το οποίο αποτόλμησε κάποτε σε μια στιγμή δημιουργικής παραφοράς να δώσει ένα διαφορετικό φινάλε στο έξοχο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα».

Μια αφοριστική εκδοχή αφηγηματικής συνέχειας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει και τη ζωή του ίδιου του σκιαθίτη συγγραφέα σε άλλα μονοπάτια. Από τα μεσάνυχτα μέχρι το ξημέρωμα, με μοχλό τη μυστηριώδη επανεμφάνιση του επίμονου, επιδραστικού και ρηξικέλευθου φίλου και υπό την επήρεια των αινιγματικών του αποκαλύψεων, η μεταμόρφωση του ήρωα του μυθιστορήματος θα έχει επιτελεστεί.

    Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το σκοτεινό τρυγόνι, ο κυρ Αλέξανδρος, ο ευλαβής ερημίτης, ο απόκοσμος ασκητής Παπαδιαμάντης, διασταυρώνεται με έναν απρόβλεπτο τρόπο με την πλοκή του μυθιστορήματος του Κώστα Μουρσελά, καθοδηγώντας τον συγγραφέα-ήρωά του στη διαδικασία αυτοσκόπησης και αυτοαναπαράστασής του. Μέσα από τη συμπαρουσία και την όσμωση των δύο κειμένων, συναντάται η πραγματική ζωή με τη μυθοπλασία, οι καθημερινοί άνθρωποι με τους ήρωες από λέξεις. Ο συγγραφέας διαθλάται μέσα στο έργο του, η επινοημένη ζωή εμψυχώνει την αληθινή, δίνοντάς της νόημα και περιεχόμενο, και η συγγραφική φαντασία και τόλμη έρχεται να ισοφαρίσει μια άχρωμη ζωή χωρίς πάθος, και το αντίστροφο.

    Στο μυθιστόρημα του Κώστα Μουρσελά η νύχτα αναδεικνύεται ως ο κατεξοχήν προνομιακός συγγραφικός χρόνος, για να διερευνηθεί η ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων με σπειροειδείς κυκλωτικές κινήσεις και επίμονες ψηλαφίσεις, που ανασύρουν το παρελθόν που ενυπάρχει στο παρόν και το μέλλον των ηρώων, αλλά και για να αναλυθεί η ίδια η πολύτροπη συγγραφική διαδικασία. Με ζωντανούς διαλόγους, χωρίς λογοτεχνική προσποίηση, με μια γλώσσα άμεση και καθημερινή, χωρίς αγκυλώσεις, ο συγγραφέας αφηγείται ένα θρίλερ μέσα στο οποίο εγκιβωτίζεται μια ερωτική ιστορία ή μια ερωτική ιστορία που οργανώνεται αφηγηματικά μέσα από σταδιακές αποκαλύψεις, ανατροπές και παρεκβάσεις, σαν θρίλερ.

    Το σίγουρο είναι ότι, καθώς στην πλοκή του μυθιστορήματος διεισδύει οργανικά το έξοχα ερωτικό και απρόσμενα αισθαντικό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Όνειρο στο κύμα, στο οποίο αποθεώνεται η ζωή σε αρμονία με τη φύση και ο πόθος του απόλυτου και αγνού έρωτα, αναγκάζεται ο αναγνώστης για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της ιστορίας του Μουρσελά να αναζητήσει το συγκεκριμένο διήγημα του Παπαδιαμάντη και να το (ξανα)διαβάσει, βγαίνοντας έτσι διπλά κερδισμένος από αυτήν την αναπάντεχη λογοτεχνική συνάντηση.     

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας