Γιώργος Βιτσώρης – Πωλ Ελυάρ

ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΜΗΤΑΦΙΔΗ

Αναφέρεται συχνά πως οι «κομμουνιστικές πεποιθήσεις» του Πωλ Ελυάρ τον έφεραν στο Γράμμο το 1949 και επίσης τον έκαναν «να γράφει ποιήματα υπέρ των ανταρτών, με σκοπό να αναπτερώσει το ηθικό τους». Η σχέση του όμως με το αντιστασιακό κίνημα στην Ελλάδα φαίνεται πως είναι προγενέστερη και πιο ουσιαστική, και αυτό οφείλεται, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο,  σε έναν έλληνα τροτσκιστή!  Αυτή η αποκάλυψη γίνεται για πρώτη φορά στο βιβλίο «Ο ‘Αγνωστος’ Βιτσώρης» του Νίκου Θεοδοσίου (βλ. Σπύρος Κακουριώτης, «Αναγνώσεις», 4/8/2019).

Στη Γαλλία, ως μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές πράξεις θεωρείται η κυκλοφορία το 1943, μέσα στην παρανομία, μιας συλλογής ποιημάτων με τίτλο L'Honneur des poètes (Η Τιμή των Ποιητών). Η έκδοση περιλάμβανε ποιήματα των σημαντικότερων γάλλων ποιητών και προετοιμάστηκε από τους Paul Éluard, Pierre Seghers και Jean Lescure. Οι ποιητές υπέγραφαν με ψευδώνυμα αλλά όλοι γνώριζαν ποιοι ήσαν. Στην ουσία δεν επρόκειτο για μια συνηθισμένη συλλογή. Ήταν περισσότερο μια πολιτική τοποθέτηση, κάτι σαν μανιφέστο των Γάλλων διανοουμένων που αναπτέρωσε το ηθικό του κόσμου και έδωσε νέα ορμή στην αντίσταση.

Στον ανώνυμο πρόλογο του μικρού βιβλίου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Αν υπάρχουν μερικοί μυθιστοριογράφοι συνεργάτες [των Γερμανών], δεν μπορείτε να βρείτε ούτε έναν ποιητή, και μπορούμε να πούμε, χωρίς υπερβολή, πως η γαλλική ποίηση στο σύνολό της μπήκε στην αντίσταση».  Ο αντίκτυπος από την κυκλοφορία αυτού του μικρού βιβλίου ήταν πολύ μεγάλος.  Ο γνωστός γάλλος συγγραφέας Pierre Seghers στο βιβλίο του για τη Γαλλική αντίσταση και τους Ποιητές (La Résistance et ses poètes France, 1940-1945) αναφέρει  πως «παρά το αρχικό και περιορισμένο τιράζ της Τιμής των Ποιητών (που θα επανεκδοθεί σύντομα πολλές φορές) ο αντίκτυπος ήταν τεράστιος». 

Πίσω λοιπόν από αυτή τη σημαντική έκδοση βρισκόταν ο Γιώργος Βιτσώρης, στέλεχος του τροτσκιστικού κινήματος και της Τετάρτης Διεθνούς (μέλος της Διεθνούς Γραμματείας) που ζούσε εξόριστος από το 1937 στη Γαλλία.  Το αναφέρει ένας από τους πρωτεργάτες της έκδοσης, ο γάλλος ποιητής Jean Lescure:

«Η ιδέα (για την έκδοση του βιβλίου) ήρθε στον Πωλ (Ελυάρ), όταν τα διεθνιστικά μας αισθήματα συνάντησαν την ανάπτυξη των εθνικών κινημάτων και τον εξαιρετικό προωθητικό τους ρόλο στην  αντίσταση. Ήταν ένας Έλληνας, ο Βιτσώρης, φίλος του Roger Blin, που μας ευαισθητοποίησε σε αυτό το ζήτημα. Ήταν τροτσκιστής, αλλά ξαφνικά η ελληνική πατρίδα τού φάνηκε ιερή. Έτσι συνειδητοποιήσαμε ότι η λέξη Γαλλία αποχτούσε μια άγνωστη γλυκύτητα». (Η αναφορά του J. Lescure περιλαμβάνεται στο Gerhard Landes, ‘L'honneur des poètes,’ ‘Europe’: Geschichte und Gedichte: zur Lyrik der Résistance Focus Verlag, 1985.)

Ο Βιτσώρης, σε αντίθεση και με τις πολιτικές θέσεις των τροτσκιστών στην Ελλάδα αλλά και στη Γαλλία, υποστήριζε τη θέση πως, χωρίς σεχταρισμούς, έπρεπε να αναπτυχθεί ένα πλατύ μέτωπο αντίστασης απέναντι στον φασισμό. Και παράλληλα να αναπτυχθεί ένα κίνημα προπαγάνδας μέσα στις τάξεις των γερμανών στρατιωτών και δημιουργίας ομάδων αντίστασης.

Στη διάρκεια της Κατοχής στο Παρίσι, ενώ φαινομενικά είχε μια νόμιμη ζωή ως ηθοποιός,  συμμετείχε στο παράνομο συνδικαλιστικό κίνημα των καλλιτεχνών και στην αντιστασιακή δράση από υπεύθυνη θέση. Όπως αποδεικνύουν επίσημα έγγραφα, συμμετείχε στο δίκτυο «Vélite – Thermopyles». Ο Γιώργος Βιτσώρης κατατασσόταν στην ανώτερη κατηγορία των πρακτόρων, την κατηγορία P2, που σημαίνει ότι η παροχή των υπηρεσιών του δεν ήταν ευκαιριακή αλλά μόνιμη, αφιερώνοντας όλο το χρόνο του στην αντιστασιακή δράση.

Στους κύκλους των καλλιτεχνών όπου κινούνταν προπαγάνδιζε  τις θέσεις του τροτσκισμού. Στα ελάχιστα αυτοαναφορικά του κείμενα, όπως σε ένα γράμμα προς το 2ο Συνέδριο της Τετάρτης Διεθνούς του 1948, σημειώνει: «Στο συνδικαλιστικό κίνημα, στις οργανώσεις της Aντίστασης στις οποίες συμμετείχα, στους χώρους των σοσιαλιστών ή των κομμουνιστών, με τους οποίους είχα συχνή επαφή, πάντα υπεράσπιζα αυτές τις ιδέες.»

Παράλληλα συμμετείχε και στις Πατριωτικές Πολιτοφυλακές των καλλιτεχνών του θεάματος και μέσα από αυτές πήρε μέρος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις για την  απελευθέρωση του Παρισιού. Μετά το τέλος του πολέμου, και σε αναγνώριση της αντιστασιακής του δράσης, Ο Βιτσώρης παρασημοφορήθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση και του αποδόθηκε δίπλωμα με την υπογραφή του στρατηγού Ντε Γκωλ.