ΤΗΣ ANNIE JOURDAN
Προδημοσίευση
από την εισαγωγή της Annie
Jourdan
στο βιβλίο της Νέα Ιστορία της
Επανάστασης, που, σε μετάφραση Κώστα Γαγανάκη θα κυκλοφορήσει στο τέλος του
έτους από τις εκδόσεις Πόλις.
Η εμφύλια διχόνοια δεν γεννήθηκε χθες.
Από τον 16ο αιώνα, όταν ο εμφύλιος πόλεμος αιματοκυλούσε την εθνική επικράτεια
στο όνομα του Θεού, μέχρι τις ημέρες μας, που είναι πάντα παρούσα, λιγότερο ή
περισσότερο υπόρρητη ή συγκαλυμμένη, η Ύδρα της διχόνοιας περιμένει ανυπόμονα
να εκδηλωθεί. Τίποτε το πιο φυσιολογικό, στην πραγματικότητα. Αποτελεί
φιλοδοξία του κράτους να εγκαθιδρύσει ένα και αδιαίρετο έθνος, κάτι που είναι
υπό μια έννοια αφύσικο. Φιλοδοξία που ανάγεται πολύ πίσω και που θα μπορούσαμε
να την τοποθετήσουμε στον 13ο αιώνα και στη Σταυροφορία εναντίον των Αλβιγηνών.
Στην πραγματικότητα, και ακολουθώντας
τον Μισέλ Φουκώ, ο εμφύλιος πόλεμος είναι μια μόνιμη κατάσταση, η μήτρα όλων
των συγκρούσεων, όλων των στρατηγικών εξουσίας[1].
Μια μόνιμη κατάσταση, σίγουρα, που όμως γίνεται πλήρως αντιληπτή μόνο σε
περίοδο κρίσης. Γιατί τι είναι μια επανάσταση, αν δεν είναι μια κρίση; Μια
κρίση όπου συνθλίβονται οι βεβαιότητες και οι προσηλώσεις, όπου επανέρχονται εκ
νέου αρχές και ιδεώδη σε μια βαθιά διαιρεμένη κοινωνία. Οι μεν εναντιώνονται
στους δε, επειδή, όπως το διευκρινίζει η ναπολεόντεια ρήση, μια επανάσταση
αναγκαστικά αναστατώνει όλες τις ιδιωτικές ζωές. Απέναντι σε αυτήν ορθώνονται,
σύμφωνα με έναν άλλο μάρτυρα – τον Μπερτράν Μπαρέρ, άλλη μείζονα μορφή της Επανάστασης:
«Η κυριαρχία των προκαταλήψεων, η αντίσταση των προσωπικών συμφερόντων, τα
προσκόμματα που θέτουν τα ιδιωτικά πάθη, η αμέλεια ή η διαφθορά των
υφισταμένων, η αιώνια ταραχή των φίλων και των εχθρών της Επανάστασης».
Η ιστορία γράφεται πάνω στα πτώματα των
νικημένων του χθες, παρατηρούσε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, επαναλαμβάνοντας μια
βεβαιότητα του Ροβεσπιέρου. Αναρίθμητα είναι τα ψεύδη σχετικά με αυτή την
τρομερή επανάσταση. Όχι μόνον όταν αμβλύνεται ή καταδικάζεται η σφοδρότητα της
πολιτικής της αλλά και επειδή αρνούμαστε να γνωρίσουμε ή να μελετήσουμε τα
αίτια. Η οκνηρία του ιστορικού τον κάνει να επαναλαμβάνει εις το διηνεκές το
ίδιο αφήγημα.
Λόγω της έλλειψης νέων πηγών ή της μη
αμφισβήτησης της ιστοριογραφικής κληρονομιάς, το αφήγημα αυτό συνοψίζεται
ακριβώς σε ένα μείζον σημείο: την πίστη στην ύπαρξη της «Τρομοκρατίας»,
δικαιολογημένης σε μερικούς στη βάση της συγκυρίας, καταδικασμένης από άλλους
στη βάση της υποτιθέμενης αυθαίρετης φύσης της.
Είτε δημοκρατική είτε μαρξιστική,
αντιδραστική ή αναθεωρητική, η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την
«Τρομοκρατία». Με αυτόν τον τρόπο, οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση
υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους
τους – και ότι, από αυτή την άποψη, ελάχιστα διαφοροποιείται από τη μεγάλη
Αγγλική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Όπως έγραφε ο ιδιαίτερα βασιλόφρων κόμης
του Μονλοζιέ, εκφράζοντας την ενδόμυχη ελπίδα του, πρόκειται για «ένα
πόλεμο Γάλλων εναντίον Γάλλων». Οι σύγχρονοί της είχαν στην πραγματικότητα μια
περισσότερο ευαισθητοποιημένη θεώρηση απ’ ό,τι οι κληρονόμοι τους. Αυτοί
κατανοούσαν καλά το τι απειλούσε αδιάκοπα η εμφύλια διχόνοια και φοβούνταν – ήταν
κυριολεκτικά τρομοκρατημένοι, γιατί είχαν διαβάσει επιμελώς τους κλασικούς
τους, Γάλλους ή Άγγλους, Έλληνες ή Ρωμαίους. Ο Μπαρέρ επικαλούνταν έτσι τις
θυσίες που είχαν υποχρεωθεί να κάνουν οι χώρες που προηγήθηκαν της Γαλλίας και
που είχαν αγωνιστεί για να κατακτήσουν την ανεξαρτησία ή την ελευθερία τους: «Αυτό
ήταν το θλιβερό ριζικό των λαών που θέλησαν να είναι ελεύθεροι και που δεν
κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν αυτή την τόσο ωραία κατάκτηση δίχως να αποφύγουν
τόσες προσωπικές δυστυχίες».
Και ανέφερε την Αγγλία, τις ΗΠΑ, την
Ολλανδία, την Ελβετία, που κάθε μια τους βρέθηκε κάποια στιγμή αντιμέτωπη με την
Ύδρα της Διχόνοιας – αλλά που κατάφεραν στο τέλος να επικρατήσουν και να
κερδίσουν την ελευθερία.
Δεν ήταν πολύ παλαιότερα που η ίδια η
Γαλλία είχε βυθιστεί στον εμφύλιο σπαραγμό. Μάρτυρας ο Καμίγ Ντεμουλέν, όταν
καταθέτει τον φόβο του μήπως προκύψει κάποια Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου για
τους πατριώτες. Δεν είναι ο μόνος. Οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι και οι φρικαλεότητές
τους παρέμεναν ζωντανοί στη συλλογική μνήμη. Στην πραγματικότητα, η έμμονη ιδέα
του εμφυλίου πολέμου κυριαρχούσε σε όλα τα πνεύματα εξαρχής. [...]
Η έμμονη ιδέα της συνωμοσίας στους
ανθρώπους της εποχής δεν αποτελεί επιπλέον ψευδαίσθηση. Εξαρχής, αναρίθμητες
είναι οι ίντριγκες και οι συνωμοσίες, με την κάθε φατρία να αποδίδει τις
ευθύνες στην άλλη. Και εδώ πάλι, είναι η Αυλή που δίνει τον τόνο, ιδιαίτερα
εναντίον του Νεκέρ, τον οποίο επιδίωκε να ξεφορτωθεί, ή εναντίον της Συνέλευσης
των Νομοκατεστημένων Τάξεων, την οποία επιδίωκε να διαλύσει. Εδώ εντοπίζεται το
ξεκίνημα μιας συνωμοσίας συνεχούς και πολύμορφης, που επιδίωκε να αποκαταστήσει
την παλαιά τάξη, με ή χωρίς τον βασιλιά. Ή ακόμη να προκαλέσει την εξέγερση των
επαρχιών ενάντια στην Εθνική Αντιπροσωπευτική Συνέλευση, όπως το επιθυμούσε ο
κόμης του Βοντρέιγ, φίλος και συμμέτοχος στις δολοπλοκίες του κόμη του Αρτουά.
Αντίστροφα, οι «φραξιονιστές» και οι
«επαναστάτες» –δηλαδή οι πατριώτες– εξαγόραζαν και παρότρυναν τον λαό να
ξεσηκωθεί εναντίον του βασιλιά και της Αυλής. Από την αρχή, οι βασιλικοί είχαν
πρόβλημα στο να κατανοήσουν τα προβλήματα που στιγμάτιζαν την περίοδο, και
είναι αυτοί που πρώτοι επινοούν συνωμοσίες για να εξηγήσουν το δυσεξήγητο: ένα
ολόκληρο έθνος, ξεσηκωμένο ενάντια στον βασιλιά του!
Πότε αληθινές, πότε ψευδείς, οι φήμες
της συνωμοσίας δηλητηριάζουν την κατάσταση και ευνοούν την έκρηξη βιαιοπραγιών.
Αποτελούν μια από τις κινητήριες δυνάμεις του εμφύλιου πολέμου. Είναι με αυτόν
που θα ασχοληθούμε στο βιβλίο αυτό. Τον εμφύλιο σπαραγμό, τις βιαιότητες και
τις φοβίες που αυτός προκαλεί, αλλά επίσης και για τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν
για να τον τερματίσουν, είτε τα αποκαλούμε «Τρομοκρατία» είτε καταναγκασμό.
[1]
Ο Φουκώ επισημαίνει ορθά πως όσοι κατέχουν την εξουσία αρνούνται την ύπαρξη
εμφυλίου πολέμου. Γι’ αυτούς, ο εμφύλιος πόλεμος συνιστά μια ανωμαλία που
πρέπει να αποφευχθεί. Από εδώ προκύπτει ο πειθαναγκασμός, αναπόσπαστο εργαλείο
της εξουσίας. Ό,τι συμβαίνει στη διάρκεια της Επανάστασης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου