Τα μικροαστικά στρώματα στη Γαλλική Επανάσταση

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΓΑΛΛΟΥ

Ο ρόλος τους ως ενδιάμεσο στρώμα πρέπει να μελετηθεί με όρους συνεκτικού κρίκου, αλλά και αντίστροφα, με όρους δηλαδή ενός σώματος διασπαστικού της επαναστατικής ενότητας, μεταξύ της αστικής πρωτοπορίας της Επανάστασης, με εξαίρεση ίσως το Έτος ΙΙ (1793-1794), αλλά ούτε και τότε απόλυτα, και του μαζικού λαϊκού κινήματος. Πότε δηλαδή και με ποιους όρους οι ίδιοι οι μικροαστοί προσέγγισαν την αστική τάξη και πότε το λαϊκό κίνημα. Έτσι θα καταδειχθεί και η σημασία που κατέχει, στην επαναστατική ιδεολογία, η επιρροή των ιδεών τους, που συχνά δεν είναι αυτές που αναμένουμε από τη θέση τους ως κοινωνικό στρώμα (αλλά όχι και τάξη) και τα επακόλουθα συμφέροντα που αυτή η θέση εκφράζει.

Και είναι αυτή ακριβώς η ποικιλομορφία τους και οι άπειρες ενδιάμεσες καταστάσεις μέσα στις γραμμές τους που δημιουργούν και στο επίπεδο της ιδεολογίας μια τεράστια γκάμα εκφρασμένων επιδιώξεων που δεν βρίσκονται απαραίτητα σε αρμονία μεταξύ τους. Ακριβώς επειδή δεν αποτελούν μια κοινωνική τάξη, με τους σύγχρονους οικονομικούς όρους που ορίζουν την τάξη σε σχέση με τη θέση της απέναντι στα μέσα παραγωγής, με ξεκάθαρα συλλογικά συμφέροντα, και κατά συνέπεια δεν είναι ικανοί να συνενώσουν τον κόσμο τους σε μια αντίληψη τάξης, και περαιτέρω να καλλιεργήσουν μια ταξική συνείδηση, τόσο σε επίπεδο ιδεολογίας όσο και σε αυτό της δράσης, σχεδόν ποτέ δεν δρουν ούτε εκφράζονται ως αυτόνομο και ενιαίο σώμα. Εξάλλου, δεν είναι τίποτα από τα δύο.

Όπως κάθε ενδιάμεσο στρώμα, έτσι κι αυτό των μικροαστὠν είναι εξαιρετικά ρευστό, με συνεχείς εισροές και εκροές τόσο από και προς τα πάνω όσο και από και προς τα κάτω. Επομένως, μόνο για αυτόνομο και διακριτό στρώμα δεν μπορούμε να μιλάμε. Όσο για τον όρο «ενιαίο στρώμα», ούτε λόγος. Πρόκειται αναμφίβολα για το πλέον πολυσύνθετο κοινωνικό στρώμα στο Παλαιό Καθεστώς. Τα επίπεδα που υπάρχουν, από τους υψηλότερους που βρίσκονται στις παρυφές της αστικής τάξης ώς τους κατώτερους που δεν διαφέρουν και πολύ από τις χειρωνακτικά εργαζόμενες μάζες, είναι πολυάριθμα. Ο μικροαστός, σε όποια κατηγορία κι αν ανήκε, συχνά εξοργιζόταν από την υπεροψία με την οποία τον αντιμετώπιζε ο κατά κυριολεξία αστός, αλλά και ο ίδιος συμπεριφερόταν συχνά εξίσου συγκαταβατικά στους προλετάριους της εποχής.

Η Μαντάμ Λεμπά, κόρη του εργολάβου Ντυπλαί, του σπιτονοικοκύρη του Ροβεσπιέρου, πίστευε πως θα κινδύνευε η αξιοπρέπεια του πατέρα της αν τυχόν καθόταν στο τραπέζι του κάποιος από τους «υπηρέτες» του, δηλαδή από τους εργάτες του... Και μόνο αυτό το γεγονός καθιστά τη μελέτη της επαναστατικής τους στάσης συναρπαστική.

Ο Θανάσης Γάλλος είναι δρ Νεότερης Ιστορίας, ΕΚΠΑ. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την εισαγωγή στο βιβλίο του Τα μικροαστικά στρώματα στη Γαλλική Επανάσταση (1787-1795): Μορφές δράσης, ιδεολογία και κοινωνικές αντιλήψεις, Historical Quest, 2014.