Ο γιατρός των στρατοπέδων συγκέντρωσης

OLIVIER GUEZ, Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε, μτφρ. Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδόσεις Κριτική, σελ. 312

Ένα από τα καλά σύγχρονα γερμανικά μυθιστορήματα, ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, μας παρουσιάζουν οι εκδόσεις Κριτική στη σειρά των γερμανόφωνων πεζογράφων και μεταφράζει με ζωντάνια και κέφι η Ευγενία Γραμματικοπούλου.

Εκείνο που κάνει πρώτα απ’ όλα εντύπωση, δεν είναι μόνο η δυναμική της γλώσσας, η ακρίβεια στις περιγραφές, η ζωντάνια ενός κειμένου γραμμένο με μια σχεδόν δημοσιογραφική αποστασιοποίηση, αλλά με την ιδεολογική φόρτιση του αντιναζιστή συγγραφέα. Υπάρχουν πολλοί γερμανόφωνοι συγγραφείς που έχουν λεπτοδουλεμένη και προσεγμένη πρόζα. Δεν είναι η αρχιτεκτονική του, η οποία ακολουθεί τα γεγονότα σειριακά, τα εμπλουτίζει ιστορικά, ούτε η ισορροπημένη αφήγηση, που προσέχει να μη φλυαρεί ακόμα και όταν το θέμα «τραβάει», να μην ρίχνει το βάρος στη φρίκη και στη συγκινησιακή φόρτιση εις βάρος της ιστορικής αλήθειας και των γεγονότων. Εκείνο που πάνω από όλα εντυπωσιάζει, είναι η έρευνα που έκανε ο συγγραφέας προκειμένου να συγγράψει ένα σύντομο μυθιστόρημα. Πέρα από τις βιβλιογραφικές αναφορές που καλύπτουν έξι (!) σελίδες, ο συγγραφέας φρόντισε να επισκεφτεί όλους τους τόπους που αναφέρει στο μυθιστόρημά του, να ταξιδέψει στην Αργεντινή και τη Βραζιλία, προκειμένου να έχει προσωπική εικόνα και επαφή με το υλικό του. Αυτή η σχεδόν αδιανόητη, για τους έλληνες πεζογράφους, εμμονή στην αντικειμενική πληροφορία, εμποτίζει το μυθιστόρημα και του δίνει μια σπάνια αληθοφάνεια. Ο αναγνώστης παρακολουθεί το κείμενο μέχρι το τέλος ακόμα κι αν γνωρίζει τη λύση.

Αλλά γνωρίζουμε όλοι τη λύση; Γνωρίζουμε όλοι τον Γιόζεφ Μένγκελε, τον  γιατρό των στρατοπέδων συγκέντρωσης, που έκανε πειράματα με ζωντανούς ανθρώπους, που βασάνιζε προς όφελος της επιστήμης; Γνωρίζουμε όλοι ότι ο άνθρωπος αυτός έζησε, μετά το τέλος του πολέμου, με το πραγματικό του όνομα, προστατευόμενος του δικτάτορα Περόν, ότι μετά την πτώση του Περόν έζησε σε μια φάρμα στη Βραζιλία με ψεύτικο όνομα κι ότι πέθανε καθώς κολυμπούσε; Κι ότι η Δύση άρχισε να τον καταζητεί μερικά χρόνια μετά το θάνατό του, μέχρι που ανακαλύφθηκε ο τάφος του κι η νεκροτομή του σκελετού απέδειξε ότι ο καταζητούμενος είχε πεθάνει πριν πολλά χρόνια;

Αυτήν την ιδιαίτερη ιστορία επιλέγει να μας αφηγηθεί ο βραβευμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος  Olivier Guez. Μια ιστορία που ξεπερνάει τα όρια μιας απλής ιστορικής καταγραφής και θέτει πολλαπλά ερωτήματα, για τη φύση της δικαιοσύνης, τα διεθνή διπλωματικά παιχνίδια και τη σύνθετη σκληρότητα της σύγχρονης ζωής. Γιατί είναι αλήθεια ότι πάρα πολλοί από τους εγκληματίες των Ναζί δεν τιμωρήθηκαν ποτέ ή τιμωρήθηκαν πολύ αργά. Κι αλήθεια επίσης είναι ότι η δίωξη πολλών από αυτών δεν άρχισε παρά δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια αργότερα και κάτω από την πίεση πολιτικών παραγόντων και διακρατικών ισορροπιών.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Φωτογραφία του Κώστα Αντωνιάδη