Η μεταμυθοπλασία σε αμηχανία;

ΤΗΣ ΤΖΙΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗ

Αν δεν ήταν βλάσφημο, θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την ανατρεπτική χρονική τομή που έλαβε χώρα προς τα τέλη του περασμένου αιώνα, με την κοσμοϊστορική χρονική τομή: π.Χ. - μ.Χ. Ήταν στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα όταν ο Μοντερνισμός μεταλλάχτηκε σε Μεταμοντερνισμό, η Ιστορία σε Μεταϊστορία, η Μυθοπλασία σε Μεταμυθοπλασία, το Δράμα σε Μετα-δράμα. Ακολούθησαν: η μεταβιομηχανία, η μετααποικιοκρατία, η μεταδημοκρατία, η μεταπολιτική, η μετακοινωνιολογία, ο μεταφασισμός, και πάει λέγοντας.

Αυτή η ριζοσπαστική χρονική τομή, που κατέλυε την έννοια κάθε πλαισίου, κατέλυσε κι εκείνο ανάμεσα στην «πραγματικότητα» και τη «μυθοπλασία». Αν η γραφή του ρεαλισμού και του νατουραλισμού, ακολουθώντας το «επιτήδειο ψέμα» του Αριστοτέλη, παρίστανε πως ήταν ένα διάφανο τζάμι που ανοίγεται προς την «πραγματικότητα», η γραφή του μοντερνισμού ήρθε να αποδομήσει το ως εάν της διηγηματικής, μορφικής και εννοιολογικής τους δομής, αποκαλύπτοντας, μέσω της τεχνικής του montage και του bricolage, πως το μυθιστορηματικό κοσμοείδωλο αποτελούσε μια πολύγλωσση διακειμενική κατασκευή.

 Στο επίπεδο της θεωρίας, η αποδόμηση αυτή οδήγησε στην περίφημη θεωρητική διάκριση του Ρολάν Μπαρτ ανάμεσα στο texte lisible και το texte scriptible (αναγνώσιμο κείμενο / κείμενο γραφής). Στο μεν πρώτο, διατρέχοντας επί τροχάδην τις σελίδες του, προκειμένου να ικανοποιήσει την ηδονόπληκτη περιέργειά της για το «τέλος», η αναγνώστρια καταβρόχθιζε το κείμενο, ενώ στο δεύτερο, καλείτο να συμμετάσχει ενεργά στη συγγραφή ενός υπό διαμόρφωση ανοιχτού κειμένου, χωρίς την αυταρχική καθοδήγηση κάποιου αφηγητή. Έτσι επήλθε το τέλος του «ως εάν», της «μίμησης» και της «αναπαράστασης». Μια μεταγλώσσα, αντικείμενο της οποίας ήταν η αφηγηματική γλώσσα, κατέστησε την αυτοαναφορά ουσιαστικό παράγοντα της μυθοπλαστικής δομής. Ακολούθησε η μεταμυθοπλασία, την οποία ο F. Jameson εντάσσει στην πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού.

Στις μέρες μας, η μεταμυθοπλασία βρίσκεται σε αμηχανία, δεδομένου ότι η «πραγματικότητα» ευρέως περιγράφεται πλέον με όρους όπως: αφήγημα, σενάριο, μοτίβο, συνωμοτική πλοκή, μυθοπλαστικές ειδήσεις. Συνακόλουθα, εάν η «πραγματικότητα» εμφανίζει εαυτόν ως μεταπραγματικότητα, τότε η μεταμυθοπλασία εξ ορισμού επιστρέφει στο «ως εάν» της αναπαράστασης και του ρεαλισμού! Μήπως, λέω, αυτή η παράδοξη επιστροφή, σε πείσμα του Lyotard, σημαίνει και την ανάδυση ενός νέου Μεγάλου Αφηγήματος που θα αντιπαρατεθεί στην ηγεμονία της χρηματοπιστωτικής αγοράς;

 Η Τζίνα Πολίτη είναι ομότιμη καθηγήτρια Αγγλικής λογοτεχνίας στου ΑΠΘ

Απόστολος Γεωργίου, Άτιτλο, 2004, ακρυλικό σε καμβά, 170 x 180 εκ.