Ένα βιβλίο αυτογνωσίας

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Helmut Middendorf, ΟΤ (Nietzsche etc.), 2014, κολλάζ, 39 x 59 εκ. 

OLALIA PEDRO, Η μετέωρη Ελλάδα. Παρακαταθήκη και προκλήσεις της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας από την οπτική της σύγχρονης Αθήνας, εκδόσεις Παπαζήσης, σελ. 198

Αυτή την πολυσήμαντη και εσαεί επίκαιρη ρήση του Θουκυδίδη, «η Ελλάς άπασα μετέωρος ην» επιλέγει ως τίτλο του βιβλίου του ο Ολάγια. Ρήση που σηματοδοτεί ότι τούτη η χώρα, συνεχώς μέσα στο χρόνο, αιωρείται, πλανάται, βρίσκεται πάντα σε μια κατάσταση αβεβαιότητας, ενός διαρκώς ανεκπλήρωτου, «ως ηθική πρόκληση… αναμφίβολα επισφαλής, μετέωρη, σκόρπια, αιώνια απειλούμενη» όπως γράφει, αυτός ο με ελεύθερη επιλογή Αθηναίος Συμπολίτης από την… Ανδαλουσία !

Αυτή τη χώρα και κυρίως αυτή την πόλη, με την συμβολική σημασία, μας καλεί μέσα από μια σχεδόν ποιητική και ταυτόχρονα λιτά ρέουσα και πάντα βαθυστόχαστη κριτική γραφή -που αρκετές φορές σου έρχεται να διαβάζεις φωναχτά- σε μια πορεία ουσιαστικού δημοκρατικού αναστοχασμού, προσωπικής και συλλογικής αυτογνωσίας. Μας καλεί «να αποδεχτούμε πως η στάση και οι κατακτήσεις που σήμερα θεωρούμε πολύτιμο κληροδότημα των Ελλήνων, υπήρξαν στην πραγματικότητα χειρονομίες αντίστασης: ήταν η ανυπακοή κάποιων ατόμων Ελλήνων στο αίμα ή στο πνεύμα. Απέναντι στην ίδια την κοινωνία μέσα στην οποία έζησαν. Ακόμα και στις μνημονευόμενες ως πιο περίλαμπρες στιγμές, η κυρίαρχη πραγματικότητα υπήρξε πολύ διαφορετική απ’ τις προθέσεις. Και τα δυο ήταν η Ελλάδα και συχνά αναλογιζόμαστε την κληρονομιά της, παγιδευμένοι μες σ’ αυτή τη σύγχυση. Το βέβαιο όμως είναι πως τότε, όπως και σήμερα και ανέκαθεν, τον άνθρωπο προήγαγαν αυτοί που επιχείρησαν να παλέψουν ενάντια στην αδικία και την άγνοια, και τον κατακρήμνισαν αυτοί που, από ιδιοτέλεια είτε άγνοια ακόμα μεγαλύτερη, επέλεξαν να τις ευνοήσουν».

Με αυτές τις αξιακές οπτικές από τις πρώτες μέχρι τις τελευταίες σελίδες ο Ολάγια αναμετριέται, από την πλήρη γνώση της πορείας που οδήγησε στην ακμή και παρακμή του ανυπέρβλητου πρότυπου της Αθηναϊκής Δημοκρατίας η οποία «απεβίωσε χωρίς απογόνους», μέχρι το σήμερα, την ένταση των μεταναστευτικών ροών και «την απάτη που ονομάζεται ‘παγκοσμιοποίηση’ όπου το μόνο που έχει παγκοσμιοποιηθεί είναι η εκμετάλλευση και η εξαθλίωση»

Δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση για ένα ακαδημαϊκό εγχείρημα –παρ’ όλο που όλα τα στοιχεία στα οποία αναφέρεται είναι πλήρως τεκμηριωμένα– ούτε πολύ περισσότερο για μια εθνικιστική ρητορική, παρά την διάχυτη ελληνολατρία του, αλλά για ένα πλούσιο και ανθρώπινο οδοιπορικό γνωριμίας με την ιστορία. Έναν στην κυριολεξία περίπατο εστιασμένο –παρά τις ευρύτερες προεκτάσεις που συνοδεύουν την γραφή του– στην Αθήνα, την τοπογραφία της, αρχαία και τωρινή, τις λειτουργικές συνέχειες και ασυνέχειες, πέτρα την πέτρα, επάγγελμα το επάγγελμα, δρόμο τον δρόμο, σπίτι το σπίτι, μνημείο το μνημείο, ψαύοντας ταυτόχρονα την αντιφατική σημερινή πορεία των συνεπειών της μνημονιακής περιόδου που βιώνουμε, μέσα από μια εμβληματική καταγραφή συνθημάτων στους τοίχους, με μια σαφώς νοσταλγική –και γιατί όχι ρομαντική– διάθεση, απέναντι στην οποία μας καλεί «να ανακτήσουμε την Πολιτική», μια που «για να επιβιώσει η πραγματική δημοκρατία, οι πολίτες πρέπει να επινοήσουν και να διεκδικήσουν περισσότερους δρόμους έκφρασης από την ψήφο, τα συνδικάτα και τις συμπλοκές. Να δημιουργήσουν νέες δομές, νέα ενδιάμεσα κανάλια που να τους παρέχουν οργανωμένη και καθημερινή συμμετοχή, πολιτικά παρατηρητήρια, ανεξάρτητες επιτροπές έρευνας, πλατφόρμες προτάσεων και καταγγελιών, ελεύθερα φόρουμ έκφρασης, εργαλεία κατά της δημαγωγίας… Και οι κυβερνήσεις, πρέπει να επιστήσουν την προσοχή τους σ’ αυτή την φωνή, γιατί, όταν δεν υπάρχει φωνή, υπάρχει κραυγή»!

Μόνο το βλέμμα ενός φωτογράφου και κινηματογραφιστή –και είναι και τα δύο, ανάμεσα σε τόσα άλλα με τα οποία καταπιάνεται, αυτός ο «Πρέσβης του Ελληνισμού», σύμφωνα με τον τίτλο που του έχει απονείμει το Ελληνικό Κράτος- μπορεί να αποδώσει και στον γραπτό λόγο την ουσία που εκπέμπει το «Αττικό φως». Ουσία που πάμπολλοι εκ γενετής Έλληνες και Αθηναίοι αδυνατούν να συλλάβουν, αποδεικνύοντας ότι τελικά Έλληνας δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι, όπως συμβαίνει άλλωστε στην κατάκτηση και κάθε άλλης εθνοτικής ταυτότητας. Έτσι ο Πέτρο Γκονζάλες Ολάγια ντε λα Βέγγα έγινε ένας βαθιά Δημοκράτης Πεπαιδευμένος Έλληνας, με το αξιακό φορτίο που έδιναν σ’ αυτές τις λέξεις οι αρχαίοι Αθηναίοι. Μόνο η ευαισθησία ενός καλλιτέχνη μπορεί να δει π.χ. στην «κεραμική μια προβολή πάνω στο χώμα (μια) προβολή αισθήσεων και ιδεών πάνω στη γη (ως) έναν τρόπο του ανθρώπου να την γονιμοποιεί».

 Οι εντυπωσιακές γνώσεις του για την σταδιακή πορεία κατάκτησης της «Αθηναίων Πολιτείας» στη Δημοκρατία και την παρακμή της –με άγνωστες σε πολλούς από μας λεπτομερειακές πληροφορίες και εύστοχες συγκριτικές αναγωγές με την αρχαία Ρώμη, αλλά και την Μεσαιωνική Αναγέννηση και την συμβολή του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνα στην αυλή των Μεδίκων στην Φλωρεντία, την Magna Charta, το νόημα των επαναστάσεων της νεωτερικότητας, μέχρι το κυπαρίσσι στην πλατεία Συντάγματος, όπου «ένα πρωινό τίναξε τα μυαλά του στον αέρα με το βλέμμα στραμμένο στο Κοινοβούλιο ο φαρμακοποιός Δημήτρης Χριστούλας».

Ο πειρασμός να χαθείς μέσα στις τόσες άγνωστες πληροφορίες (όπως το πώς βρέθηκε η «Αθηναίων Πολιτεία» του μέτοικου Αριστοτέλη, πρόσφατα, μέσα στην άμμο της Οξυρρύγχου, ή την παρουσία του Κικέρωνα και των συντρόφων του στην Αθήνα, την μακεδονική κατάκτησή της) είναι μεγάλος μα η έκταση των βιβλιοκριτικών περιορισμένη. Στόχος μας άλλωστε δεν είναι να αναπαράγουμε το βιβλίο, αλλά να προκαλέσουμε την ανάγνωσή του, σε μια εποχή που η λειτουργία του αναστοχαστικού διαβάσματος, δυστυχώς υποκαθίσταται συχνά από την ροή της τηλεοπτικής πληροφορίας.