Το νεωτερικό παλίμψηστο που ονομαζόταν Αρθούρος Ρεμπό

ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΑΝΤΖΑΝΑ

Νίκος Κεσσανλής, Πλατεία της Ρώμης, 1955, λάδι σε καμβά, 56 Χ 58 εκ.

Ο Αρθούρος Ρεμπό, ο μέθυσος και πιθανόν και χρήστης ουσιών, το εκούσιο έρμαιο των παθών και καταχρήσεων του, ο αλιτήριος των ηδονών, το καλομαθημένο «παιδί της μαμάς» που παρέμεινε σε όλη την σύντομη ζωή του ένα αναιδές τσογλάνι, ο διψασμένος για νέες εμπειρίες περιηγητής νέων τόπων, ο ακούραστος ταξιδευτής, ο τυχοδιώκτης, ο μισθοφόρος, ο ευφυής, δραστήριος και επιτυχημένος έμπορος και βέβαια η ποιητική ιδιοφυία είναι ένα και το αυτό, συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο, φαινόμενο μάλλον μοναδικό στα διεθνή, και όχι μόνο λογοτεχνικά, χρονικά.

Θα τολμήσω όμως να καταθέσω και μια προσωπική άποψη, τόσο αιρετική ίσως για πολλούς όσο και η ίδια η ποίηση του. Για εμένα το μεγαλείο του Ρεμπό πηγαίνει πιο πέρα, είναι κάτι άλλο από το εκρηκτικό ποιητικό ταλέντο του και ο ίδιος πολύ περισσότερο ακόμα και από τον απολύτως δικαιολογημένο χαρακτηρισμό του ως «παιδί θαύμα». Κατά τη γνώμη μου ο Ρεμπό αποτελεί μιαν από εκείνες τις τόσο σπάνιες και θαυμαστές συγκυρίες που ένας και μοναδικός συγκεκριμένος άνθρωπος γίνεται αποδέκτης των σημάτων ή και των κελευσμάτων τα οποία στέλνει το σύμπαν – ή όπως αλλιώς θέλετε να αποκαλέσετε το σύνολο των υλικών και μη πραγμάτων εντός του οποίου η συνείδηση βιώνει την ύπαρξη μας – αλλά και οι καιροί, αυτός στον οποίο ζει αλλά και εκείνος που επείγεται και πρέπει να έρθει.

Στο έργο του Ρεμπό το ερωτικό στοιχείο είναι όχι απλά οργανικό αλλά και βιωματικό τμήμα της προσωπικής υπόστασης, η οποία επανασηματοδοτείται ως κοινωνική οντότητα μέσα στην κοντινή αλλά και ευρύτερη συλλογικότητα του ανθρωπίνου είδους και αυτή με σειρά της αυτοκαθορίζεται με τις επιλογές και τις πράξεις της σαν πολιτικό υποκείμενο που με την σειρά του επιλέγει την όποια οικονομική δραστηριότητα (ή και την απουσία της, ακόμα και την ολική αποχή από κάθε τέτοια) η οποία αναπόφευκτα καθορίζει έναν τρόπο και ήθος ζωής που, θέλοντας και μη, γίνονται το πρίσμα μέσα από το οποίο αντιλαμβάνεται οτιδήποτε άλλο πλην του εαυτού, αντίληψη που επιστρέφοντας στο συνειδητό αλλά και στο ασυνείδητο διαχέεται μέσα στη πρωταρχική συνειδητοποίηση και βίωση της ύπαρξης, αγγίζοντας έτσι την ίδια την πεμπτουσία της υπαρξιακής αναζήτησης.

Πρόκειται για μια απολύτως ολιστική αντιμετώπιση αυτού που για συντομία αποκαλούμε «ζωή», πιο αναγκαία και επίκαιρη από ποτέ στις ημέρες μας και ειδικά στην χώρα μας, όταν είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσουμε, κοιτώντας μόνο γύρω μας, πόσο αλληλένδετες και αλληλοεξαρτούμενες είναι οι πολλές διαφορετικές εκφάνσεις της. Για να φέρω ένα πολύ απλό παράδειγμα, πιστεύει μήπως κανείς ότι η άνοδος της Χρυσής Αυγής δεν είναι ένα αμφίδρομο φαινόμενο, δεν οφείλεται δηλαδή εξίσου στις πράξεις και την δημαγωγία των στελεχών της όσο και στην πρόσληψη αυτών από το προσωπικό συνειδητό και το συλλογικό φαντασιακό – ή και το αντίστροφο – των οπαδών της; Και η σημασία της καταγραφής αυτής της ολότητας είναι για εμένα τόσο μεγάλη ώστε, για να το θέσω πολύ απλά και συνοπτικά, αν η νεωτερικότητα είχε έναν καταστατικό χάρτη, η επιγραφή του θα ήταν αναμφίβολα «Μια Εποχή Στην Κόλαση» και ο συντάκτης του θα λεγόταν Αρθούρος Ρεμπό!

Έχουν υπάρξει και άλλες μελοποιήσεις από Έλληνες αυτού του κολοσσιαίου από πλευράς δημιουργικού μεγέθους, σημασίας αλλά και αξίας κειμένου και όλες τους είχαν το λιγότερο ενδιαφέρον, τουλάχιστον καταρχήν από μουσικής πλευράς. Κατά τη γνώμη μου όμως εκείνη του Γιώργου Χριστιανάκη τις υπερβαίνει όλες, για τον απλό λόγο ότι δεν μένει πιστή στο γράμμα αλλά στο πνεύμα του κειμένου. Και ένα τόσο ανατρεπτικού πνεύματος κείμενο πριν από όλα απαιτεί μια ανάλογα ανατρεπτική προσέγγιση, κόντρα ακόμα και στην ίδια την φύση του...

Και αυτό ακριβώς έκανε ο Χριστιανάκης, δεν χαρίστηκε καθόλου στο κείμενο, αν και το σεβάστηκε απόλυτα, δεν το «κολάκεψε» αντιμετωπίζοντάς το ως ένα εμβληματικό τοτέμ που πρέπει να μείνει ανέγγιχτο. Έσκαψε πολύ κάτω από την ήδη ακανθώδη και γεμάτη «εδαφικές ανωμαλίες» επιφάνειά του μέχρι να βρει τον ζέοντα, ηφαιστειώδη πυρήνα του. Ακολούθησε τις καταβάσεις του μέχρι τα ερέβη της ύπαρξης αλλά και αναρριχήθηκε μαζί του μέχρι τα απώτατα ύψη του πνεύματος, δοκίμασε τις αντοχές του απέναντι στις διαθέσεις του ποιήματος αλλά και αυτές των συναισθημάτων του τελευταίου απέναντι σε μια πιο ταχύτατα από ποτέ εξελισσόμενη και μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, χρησιμοποίησε πλείστα όσα μουσικά, υφολογικά, μελωδικά, ρυθμικά, ενορχηστρωτικά και οργανικά μέσα για να χαρτογραφήσει ακόμα και το παραμικρό ανεξερεύνητο σημείο του και, εντέλει, για να βγει αλώβητος στην άλλη πλευρά του.

Όπως περίπου λέει και ο ίδιος για το κείμενο, ο Χριστιανάκης είχε την τόλμη να κατέβει στην δημιουργική «κόλαση» του Ρεμπό, να καταδείξει τους κινδύνους αυτής της κατάβασης για όποιον άλλο θελήσει να την κάνει, αλλά και την ευφυία και την ικανότητα για να ξαναβρεί τον δρόμο προς το δικό του δημιουργικό φως. Και ακριβώς για αυτό προτιμώ την ορχηστρική εκδοχή του έργου του, χωρίς φυσικά να με ενοχλεί οτιδήποτε στην αισθητική της άλλης ή στην ίδια την απαγγελία του. Απλά θεωρώ ότι οι αναρίθμητες σαγηνευτικές λεπτομέρειες και η συνολική ποιότητα της προσέγγισής του είναι τέτοιες ώστε ο ιδανικός τρόπος για να τις απολαύσει κανείς είναι διαβάζοντας παράλληλα το κείμενο, με την εσωτερική του φωνή να συνηχεί μέσα στο μυαλό του με αυτή την θαυμάσια μουσική που το «εικονογραφεί» μόνο με τη δύναμη του ήχου της...

Το βιβλίο με τα δύο CD (ένα με την ορχηστρική μορφή του έργου και το άλλο μαζί με την απαγγελία του κειμένου) «Μια Εποχή Στην Κόλαση» κυκλοφορεί από την All Together Now του Γιάννη Αγγελάκα. Ο Γιώργος Χριστιανάκης μαζί με τους μουσικούς του θα βρίσκονται ξανά στην Αθήνα για να παρουσιάσουν ζωντανά το έργο την Κυριακή 31 Ιανουαρίου και την Δευτέρα 1 Φεβρουαρίου στο κινηματοθέατρο «Τριανόν».

Ο κριτικός μουσικής Θάνος Μαντζάνας είναι συντάκτης της Αυγής και του μηνιαίου μουσικού της ενθέτου Κόκκινη Καρφίτσα