Οι άλλες ιστορίες

Ο υποδιοικητής Μάρκος μιλά ως «άλλος», ως ένα «αντηχείο» που φέρει τις λέξεις των ιθαγενών

ΤΟΥ ΣΙΜΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗ

ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΜΑΡΚΟΣ, Οι άλλες ιστορίες, μτφρ. Γιώργος Καρατζάς, Οι εκδόσεις των συναδέλφων, σελ. 56

Ήταν η νύχτα του καϊμάν, νύχτα καθάρια πνιγμένη στα ρύγχη που πρόβαλαν μες απ’ τη λάσπη, κι απ’ τα υπναλέα τενάγη ένας μουντός θόρυβος από πανοπλίες γυρνούσε στη χθόνια καταγωγή

Pablo Neruda, «Mερικά Ζωντανά»

Οι μικρές ιστορίες που περιέχονται σε αυτό το μικρό βιβλίο συμπυκνώνουν την στάση ζωής, την κουλτούρα και την σοφία των ιθαγενών της επαρχίας Τσιάπας του Μεξικού. Και αυτήν ακριβώς την σοφία κατέγραψε στις μικρές «αυτόνομες» ιστορίες του ο υποδιοικητής Μάρκος, ανασύροντας στην επιφάνεια όλο τον πνευματικό πλούτο των ιθαγενών. Θα λέγαμε πως η ώσμωση, η σύμφυση μεταξύ ιθαγενών και Ζαπατίστας αποκρυσταλλώνεται και στο κατεξοχήν λογοτεχνικό πεδίο, το οποίο δεν καταγράφει απλώς και μόνο ιστορίες, αλλά «εμπλουτίζει» την ζωή. Οι «άλλες ιστορίες» του υποδιοικητή Μάρκος συγκροτούν την πράξη του διαρκούς στοχασμού πάνω στη ζωή και στη φύση, στο πολιτικό και στην ενεργή αντίσταση. Δεν εκμαιεύει την συγκίνηση των αναγνωστών∙ αντιθέτως, θα λέγαμε πως συμβάλλει στην ενεργοποίηση των αντανακλαστικών του ανθρώπου ως κατεξοχήν κοινωνικού και πολιτικού «ζώου». Με αυτόν τον τρόπο, οι ιστορίες του Μάρκος «επικοινωνούν» οργανικά με τις ευρύτερες συνηχήσεις της ρήσης του Αριστοτέλη.

Οι αφηγήσεις του Μάρκος κινούνται στον αντίποδα των «πλούσιων» λογοτεχνικών εικόνων και αφηγήσεων καθότι δεν προβάλλουν μόνο την λιτότητα εικόνων, αλλά κύρια την λιτότητα που εγγράφεται σε εκείνα τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά που συγκροτούν την ανθρώπινη ζωή και πράξη, όπως ένα δένδρο που «φιλτράρει» και «διαμεσολαβεί» το φως.

Για τον σπουδαίο Σταγειρίτη φιλόσοφο, ο άνθρωπος είναι και λειτουργεί ως πολιτικό «ζώον», ως ζώον που δύναται να αντιληφθεί το όλον που τον περιβάλλει. Ο άνθρωπος, προικισμένος με τις λειτουργίες της σκέψης και της νόησης αίρει την κατάσταση του «άγριου θηρίου», στοχάζεται πολιτικά, συγκροτεί εκείνες τις πρωτόλειες  συλλογικότητες που τείνουν να οδηγήσουν στη δόμηση οργανωμένων κοινωνιών. Έτσι, και οι ιστορίες του υποδιοικητή Μάρκος, μας υπενθυμίζουν το εύρος που έχει αποκτήσει η ρήση του Σταγειρίτη φιλόσοφου, ενώ, την ίδια στιγμή, καταδεικνύουν ότι το πολιτικό «ζώον» παραμένει διαρκές ζητούμενο για όλους όσοι δρουν και εναντιώνονται στην υπάρχουσα κοινωνικοπολιτική θέσμιση.

Ο Μάρκος έφερε τον τίτλο του υποδιοικητή (subcomandante στα ισπανικά), θεωρώντας πως τον τίτλο του διοικητή τον φέρει αυτοδικαίως ο λαός. Στην αντίληψη των Ζαπατίστας η ιεραρχία συγκροτείται και διαρθρώνεται από τα «κάτω» προς τα «άνω», καθότι οι πολλαπλές μορφές αυτοοργάνωσης και συγκρότησης του όλου καταλήγουν στην «θέσμιση» του «διοικητή» λαού. Ουσιαστικά, επρόκειτο για μία μορφή άμεσης και δικτυακής αντιιεραρχίας. Οι στρατιωτικοί τίτλοι που φέρουν τα διάφορα πρόσωπα παραπέμπουν σε δρώντα υποκείμενα που υπηρετούν τον διαρκώς επιδιωκόμενο στόχο της θέσμισης του «διοικητή» λαού. Στο πολλαπλό εξεγερσιακό γίγνεσθαι των Ζαπατίστας, το σημαίνον παραμένει  η διαρκής απεύθυνση στις δυνατότητες δράσης του «πραγματικού διοικητή». Ο τίτλος φέρει «εντός» του, περιέχει τις μονάδες εκείνες που συγκροτούν το πλήθος των μαχόμενων ανθρώπων.

«Και όλα τα κοιτάγματα έμαθαν οι πρώτοι άντρες και οι γυναίκες. Και το πιο σημαντικό που έμαθαν είναι το κοίταγμα που κοιτά το ίδιο το κοίταγμα και το μαθαίνει και το γνωρίζει, το κοίταγμα που κοιτά το ίδιο κοιτάζοντας και κοιτάζοντας τον εαυτό του, που κοιτάζει δρόμους και κοιτάζει αύριο που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, δρόμους που είναι ακόμη να περπατηθούν και ξημερώματα που είναι να γεννηθούν».[1] Το «κοίταγμα» παραμένει διαρκές και μεταβαλλόμενο, στοχαστικό και «ενεργητικό».  Αυτό το στοχαστικό «κοίταγμα», μαζί με τις λέξεις που προφέρονται και αποτυπώνονται στο χαρτί αποτελούν τα «όπλα» των δραστήριων και σκεπτόμενων ανθρώπων. Το «κοίταγμα» πηγαίνει πέρα από τον ορίζοντα, κοιτάζει «βαθιά» τον «εαυτό» του, «προχωρά» όταν η δράση σταματά. Και αυτά τα «πρώτα κοιτάγματα που έμαθαν οι πρώτοι άντρες και οι γυναίκες», αποτελούν την πρώτη ύλη που «τρέφει» με στοχασμό και με αμφιβολία τον κόσμο.

Ο Μάρκος και οι ιθαγενείς, ο Μάρκος και οι Ζαπατίστας μας προσκαλούν στο ταξίδι των κοιταγμάτων, ένα ταξίδι γνώσης και αμφιβολίας, δράσης και σιωπής. Όταν οι λέξεις «σωπαίνουν», το κοίταγμα «κοιτάζει αύριο που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, δρόμους που είναι ακόμη να περπατηθούν και ξημερώματα που είναι να γεννηθούν». Ο γερό-Αντόνιο της ‘ιστορίας των κοιταγμάτων’ είναι η αρχετυπική μορφή της εξονυχιστικής παρατήρησης του κόσμου, που άλλοτε προσλαμβάνει την μορφή του κοιτάγματος και άλλοτε των λέξεων. Γιατί «Διαβάτη, τα ίχνη σου είναι μόνο ο δρόμος και τίποτε άλλο, Διαβάτη δεν υπάρχει δρόμος, ο δρόμος γίνεται βαδίζοντας…».[2]

O αιώνιος διαβάτης κοιτάζει, παρατηρεί, αφουγκράζεται την σιωπή τής μιας στιγμής, συγκροτεί το όλον. Ο Μάρκος μιλά ως «άλλος», ως ένα «αντηχείο» που φέρει τις λέξεις των ιθαγενών, εκείνες τις λέξεις που ιεραρχούν την πολλαπλότητα του κόσμου, ενός κόσμου που ανήκει σε όλους τους ζώντες οργανισμούς. Το κοίταγμα και οι χιλιοειπωμένες λέξεις βρίσκουν το κρυμμένο νόημα της ζωής του ανθρώπου. Και ένα απλό κοίταγμα, ως το δώρο που έδωσαν «οι πιο πρώτοι θεοί» στον άνθρωπο βλέπει μέχρι τα «αγέννητα» ξημερώματα και τα υπέροχα και μεγάλα σύννεφα. Αυτός είναι ο πλούτος των ιθαγενών: η λιτότητας της εικόνας και το νόημα της μεγάλης λέξης, της λέξης που περνά μέσα από δύσβατους και «αδιάβατους» δρόμους.

Οι Άλλες ιστορίες του Μάρκος, παράγουν πλούσιες λέξεις, εικόνες και ιστορίες, «άλλες ιστορίες». Δεν ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, αντιθέτως συνιστούν την «ρέουσα», «παρούσα» και ενεργή αφήγηση μίας κοινότητας ανθρώπων που, με τις δικές τους λέξεις εγγράφουν την λιτότητα και τον στοχασμό  στις προϋποθέσεις συγκρότησης του αξιοβίωτου βίου. Το «φίλτρο» της προφορικής παράδοσης φτάνει έως εμάς, «νοτισμένο» με τις παραδόσεις της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής. «Ο γερο-Αντόνιο σηκώνεται αργά, παίρνει το δέρμα, το εξετάζει προσεκτικά. Μετά το τυλίγει και μου το παραδίδει. «Παρ’ το», μου λέει. «Σ’ το χαρίζω, για να μην ξεχάσεις ποτέ ότι το λιοντάρι και το φόβο τα σκοτώνεις αν ξέρεις που να κοιτάξεις…» Ο γερο-Αντόνιο γυρνά και μπαίνει στην καλύβα του. Στη γλώσσα του γερο-Αντόνιο αυτό σημαίνει: «Τελείωσα πια. Αντίο». Εγώ έβαλα σε μια πλαστική σακούλα το δέρμα του λιονταριού κι έφυγα…».[3]

Ο φόβος και το λιοντάρι «σκοτώνονται» από το κοίταγμα και τις λέξεις. Οι Άλλες ιστορίες ανασύρουν στην επιφάνεια τον άλλο άνθρωπο, το πολιτικό «ζώον» που ιδιαίτερα σήμερα, παραμένει το ζητούμενο. Λίγες ημέρες πριν την διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών το μικρό βιβλίο του υποδιοικητή Μάρκος προσφέρει μία ιδανική ευκαιρία για έναν καίριο στοχασμό πάνω στο τι σημαίνει πολιτική και πολιτικό «ζώον». Αυτές οι πολλαπλές και «αντιλογοτεχνικές»  αφηγήσεις, περιέχουν πολλαπλά επίπεδα, αποδομούν βεβαιότητες, «τινάζουν» σκέψεις, αφυπνίζουν συνειδήσεις, παρουσιάζουν τον «άλλο» άνθρωπο μιας άλλης αριστεράς βαθιά γειωμένης και συνδεδεμένης με τις προφορικές-πολιτισμικές παραδόσεις.

Η «ζώσα» λογοτεχνία συναντά ένα «αντιλογοτεχνικό» παράδειγμα που την «εμπλουτίζει» με τα οργανικά στοιχεία των «άλλων» ιδεών. ‘Οι άλλες ιστορίες’ συγκροτούν τον συλλογικό διανοούμενο που ενυπάρχει στο πνεύμα και στις πρακτικές ενός μαχόμενου πλήθους, ενός πλήθους που συγκροτείται μέσω της σύνδεσης «ατομικοτήτων». Σήμερα, το πολιτικό «ζώον» του Αριστοτέλη, το πολιτικό «ζώον» των Ζαπατίστας, το «ζώον» που σκέπτεται ολικά και δρα μαχητικά, είναι περισσότερο επίκαιρο από ποτέ.

Η πολιτική, η αριστερή πολιτική, χρειάζεται τις ρέουσες αφηγήσεις. Ας «κρύψουμε» τις δικές  μας λέξεις και ας αφουγκραστούμε μαζί τους. «Κατέβασε το ποτήρι, την κοίταξε βαθιά στα μάτια και σαν συνέχεια των όσων είχε αναπολήσει της είπε: «Γυναίκα, τι λες; Να κρύψουμε τα βιβλία μας σε εκείνο το χωράφι που έχεις στο χωριό για παν ενδεχόμενο;»[4] Κι αυτά τα «κρυμμένα» βιβλία θα αποκαλύψουν την ζωή και την «κρισιακή» πολιτική πράξη.

Ο Σίμος Ανδρονίδης είναι είμαι υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

---

[1] Βλ. σελ. 32

[2] Βλ. σχετικά, Ματσάδο Αντόνιο, “Cantares”, 13/10/2012, www.poiein.gr

[3] Βλ. σελ. 36

[4] Βλ. σχετικά, Χατζηκώστας Αλέκος, Το πραξικόπημα. «Σχεδία Μνήμης», Εκδόσεις Mars Poetica, Βέροια, 2014, σελ. 26

Torso, 2014, φύλλο mylar και σχέδιο μικτής τεχνικής, 48 x 40 x 50 εκ.