Οικονομία και κρίση

ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΙΝΙΑΡΗ

ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ, Μικρά μαθήματα για την ελληνική οικονομία, Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 228

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο πραγματεύεται το πρόβλημα αν η ελληνική οικονομία έχει ιδιοτυπίες ή ασθένειες. Το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί, αν δεν κατηγοριοποιηθεί η ελληνική οικονομία με εργαλεία ανάλυσης τα οποία συναρμόζουν με την πραγματικότητα, όπως την θέτει γενικότερα η ιστορία της χώρας. Η Ελλάδα, υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν συμμετείχε στην κοινωνική εξέλιξη από τη φεουδαρχία στο απολυταρχικό κράτος, την επιστημονική επανάσταση, το Διαφωτισμό, τη βιομηχανική επανάσταση και τέλος στην ανάδυση του αστικού φιλελεύθερου κράτους. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται η ιδιοτυπία της σε σχέση με το υπό γενική έννοια «Δυτικό μοντέλο». Στη συνέχεια, προχωρά σε μια πραγματολογική διερεύνηση της συγκρότησης του ελληνικού κράτους και του κοινωνικού υποκειμένου του νεοέλληνα από το 1830 έως σήμερα. Χρησιμοποιεί τους όρους «πατριαρχικές ή ιεραρχικές δομές» ακολουθώντας τον Π. Κονδύλη, και περιγράφει το ελληνικό μεταπρατικό κεφάλαιο ως εξαρτημένο από τις δραστηριότητες του ξένου κεφαλαίου δίχως να αναλαμβάνει τους επιχειρηματικούς παραγωγικούς κινδύνους (σελ. 36).

Κομβική είναι η τοποθέτηση του βιβλίου για το ρόλου του κράτους στην ελληνική οικονομία. «Ανεξαρτήτως των προβλημάτων από το 1830 έως το 2012…αυτό  παρέμεινε ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.» (σελ. 81). Η μελέτη παρουσιάζει το ρόλο του κράτους στην προσπάθεια για εκβιομηχάνιση, καθώς και το ρόλο του διαχρονικού φαινομένου του ελλείμματος του εξωτερικού ισοζυγίου συναλλαγών. Η εισροή κεφαλαίων, δανείων, εμβασμάτων παροίκων και από τον εφοπλιστικό τομέα και πιο πρόσφατα από τον τουρισμό ήσαν μόνιμες πηγές κάλυψης αυτών των ελλειμμάτων, αλλά και συνεχής πηγή αύξησης της ζήτησης δίχως η εντόπια παραγωγή να μπορεί να την καλύψει, δημιουργώντας διεύρυνση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Για τις κυβερνήσεις: «Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στο βαθμό που καλύπτονταν από εισροές πόρων, θεωρείται ότι δεν αποτελούσε πρόβλημα για την ελληνική οικονομία. Βεβαίως το αντίθετο συνέβαινε.» (σελ. 100). Στη συνέχεια εξετάζει το επίσης διαχρονικό πρόβλημα της φορολογίας και ως εκ τούτου του αναδιανεμητικού ρόλου του κράτους. Αναδεικνύει ότι το  βάρος της φορολογίας έπεφτε στα μεσαία και χαμηλά στρώματα με ευνοούμενους τα ανώτερα στρώματα και αργότερα τα αγροτικά. Η φορολογία βέβαια αντικατόπτριζε την πολιτική ισχύ των στρωμάτων αυτών σε ψήφους ή χρήμα. Μετά το 1980 με την άνοδο των μεσαίων στρωμάτων η φορολογική πολιτική δεν διαφοροποιείται αλλά οι κυβερνήσεις προσέφευγαν σε εξωτερικό δανεισμό.

Στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου ο Μελάς αναζητά τα αίτια της σημερινής κρίσης. Η αναζήτηση αυτή τον οδηγεί στην ανάλυση των κοινωνικών διεργασιών οι οποίες διαφοροποίησαν ριζικά την κλασσική έννοια της δημοκρατίας και του πολιτικού της υποκειμένου σε μαζικοδημοκρατία, με ένα παραλλαγμένο εξ αρχής πολιτικό υποκείμενο το οποίο στην πραγματικότητα έχει απομακρυνθεί από την πολιτική: «Η μάζα… είναι ο άνθρωπος που επιχειρεί την αυτοπραγμάτωσή του σκηνοθετώντας ο ίδιος τον εαυτό του.» (σελ. 122). Η ανάλυση της μεταμοντέρνας δημοκρατίας και του πολιτικού ως συγκρουσιακή κοινωνική σχέση και όχι ως μια συναίνεση η οποία αναιρεί την πολιτική αυτή καθ’ αυτήν αποτελεί ένα βασικό μέρος της ερμηνευτικής προσπάθειας του συγγραφέα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Μελάς παραθέτει την διαδρομή της χώρας από τη συνθήκη του Μάαστριχτ και την είσοδο της στο ενιαίο νόμισμα έως την πτώχευση. Αναιρεί την αντίληψη (προπαγάνδα) μερί «ισχυρής Ελλάδος» και τις συμπαραδηλούμενες έννοιες περί ισοτιμίας της στην ΕΕ και ισχυρού παίκτη παγκοσμίως. Η χώρα απέτυχε παταγωδώς να προσαρμοστεί στις προδιαγραφές της ΕΕ και του ευρώ και η αποτυχία αυτή ήρθε με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο να εμφανιστεί μπροστά μας τα τελευταία πέντε χρόνια.

Στο τρίτο μέρος η ανάλυση οδηγείται στην παράθεση του Μνημονίου και των αποτελεσμάτων του. Εδώ ο συγγραφέας αναλύει το λάθος της σύλληψης και εκτέλεσης του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής και της αντιμετώπισης του δημοσίου χρέους. Θεωρεί πάντως πως όλοι οι παίκτες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, στο παιγνίδι της ΕΕ και της Ζ.Ε, έχουν ευθύνες και πρέπει να γίνει καταμερισμός τους (σελ. 212). Θεωρεί πως: «Δυστυχώς δεν προτείνεται από καμία ομάδα ένα συγκροτημένο σχέδιο που να λαμβάνει υπόψη του όλους τους υφιστάμενους περιορισμούς, αλλά και τους υπάρχοντες βαθμούς ελευθερίας στη συγκεκριμένη περίοδο» (σελ. 224). Δίνει στο τέλος τρεις απαντήσεις στο τι πρέπει να γίνει: πρώτον, να ειπωθεί η αλήθεια και να γίνει αποδεκτό το γεγονός πως η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει, δεύτερον, η άμεση σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας, και τέλος απαιτείται ένα συλλογικό και σε εθνικό επίπεδο σχέδιο σταθεροποίησης και αναδιάταξης της ελληνικής οικονομίας (σελ.224-227). 

Κώστας Χριστόπουλος, dry, 2013, φωτογραφία