Επιστρέφοντας στο Δυτ. Βερολίνο και στον φοιτητικό ριζοσπαστισμό

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥ

Η ταινία μικρού μήκους, ως «ντοκιμαντέρ», συνιστά κινηματογραφική εργασία τεκμηρίωσης, στην οποία αναμένεται να είναι ευδιάκριτο το σύνολο των σχέσεων «μερών» και «όλου» που θα την απαρτίζουν. Μ’ αυτήν ακριβώς την πρόθεση και με ομόλογο αποτέλεσμα στοιχειοθετήθηκε η ταινία του Παναγιώτη Κράββαρη: «Μια μέρα από τη ζωή του Θάνου Λίποβατς» που εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στο 15^ο «Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης» τον περασμένο Μάρτιο. Λόγω της θεματικής της η εικονοποιΐα υποβοηθεί και δεν κατατροπώνει ή δεν υποκαθιστά το λόγο, μέσα από την οποία αναδεικνύεται η μαρτυρία ενός πανεπιστημιακού δασκάλου ως διανοουμένου της εποχής μας. Από την τριάδα των πόλεων αναφοράς της σταδιοδρομίας του (Βερολίνο, Παρίσι, Αθήνα) εδώ θα περιορισθώ στην πόλη των μεταπτυχιακών μου σπουδών, στην οποία είχα συναντηθεί με τον «πρωταγωνιστή» του ντοκιμαντέρ.

Στη φάση εμφάνισης της πολιτικής πρακτικής μορφών εναλλα­κτικής σκέψης ήταν πρόσφατη η απόπειρα δολοφονίας του Rudi Dutschke και ο Herbert Marcuse μπορούσε στον τόπο της καταγωγής του να εκλαϊκεύει, σε πολυπληθή φοιτητικά ακροατήρια, τις επισημάνσεις του για τον «μονοδιάστατο άνθρωπο» ορίζοντας ως «ουτοπία» ό,τι εμποδίζεται να γεννηθεί από την «εξουσία των κα­τεστημένων κοινωνιών». Μάλιστα και στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Δυτ. Βερολίνου αλλοδαπός μεταπτυχιακός φοιτητής αυτονόητα πραγματευόταν, σε Φροντιστήριο του καθηγητή Fr. Rapp, την «ουτοπία μιας Τεχνικής χωρίς καταπίεση». Σε κάθε περίπτωση ήταν διάχυτη η απόρριψη των μεγάλων ιδεολογικών αφηγήσεων, ο σκεπτικισμός για την επιστημονική πρόσβαση των κοινωνικών νο­μοτελειών, η αξίωση να απομακρυνθεί ο υπό διάθεση χρόνος από τα καταναλωτικά πρότυπα, η καταγγελία του κατακερματισμού της γνώσης που γεννά τον Fachidiot και τον εξουσιαστή των αν­θρωπίνων αναγκών, και τέλος η αποδοκιμασία του πατερναλισμού που προσδιορίζει τις σχέσεις των δύο φύλων.

Ακριβώς αυτή η αίσθηση των πραγμάτων είχε διαχυθεί με το φοιτητικό ριζοσπαστισμό στον περίβολο των δύο Πανεπιστήμιων του Δυτ. Βερολίνου, ιδίως στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο (Free Universität) που είχε ιδρυθεί το 1948 ως αντίπαλο δέος στο Humboldt Universität που δύο χρόνια νωρίτερα είχε ανασυσταθεί στο πλαίσιο των θεσμικών προδιαγραφών του νέου καθεστώτος. Στο Δυτ. Βερολίνο του 1973 το F.U. συγκέντρωνε τους περισσότερους έλληνες μεταπτυχιακούς φοιτητές, στο πεδίο των κοινωνικών και των ανθρωπιστικών επιστημών, καθώς και πλειάδα διδασκόντων συμπατριωτών τους.

Με επίκεντρο τον χώρο των ελλήνων φοιτητών και δευτερευόντως των εργατών είχαν ευκρινώς σχηματοποιηθεί οι επιμέρους πολιτικές ομάδες. Από τους κόλπους των «Φίλων της ΕΔΑ» διαχωρίζονται, μετά το 1968, οι «κολιγιαννικοί» από τους «παρτσαλιδικούς» ή οι «εξωτερικοί» από τους «εσωτερικούς», που ανανεώνονται αντίστοιχα με μέλη της νεολαίας της «Αντι-ΕΦΕΕ» και του «Ρήγα Φεραίου». Κάποια σκόρπια φύλλα της Πανσπουδαστικής και σειρά τευχών της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης και του Διαλόγου αποτύπωναν την ιδιοσυστασία των ιδεολογικών στάσεων του ΚΚΕ και του ΚΚΕ (εσωτ.). Από το τελευταίο είχε ήδη διαφοροποιηθεί ο Μίκης Θεοδωράκης εξασφαλίζοντας στο μεγαλεπήβολο «Κίνημα Νέας Ελληνικής Αριστεράς» ορισμένα ερείσματα που επικοινωνούσαν με τους πολυπληθέστερους συντρόφους τους στην Ιταλία ή στη Σουηδία. Στο πλαίσιο των «μαρξιστών-λενινιστών» δραστηριοποιούνται στελέχη του ΑΜΕΕ που διακινούν τη Λαϊκή Ενότητα. Όμως, ήδη από το 1970, είχε συσταθεί το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας» (ΕΚΚΕ), με αύξουσα επιρροή –μέσω της ΑΑΣΠΕ– στο φοιτητικό σύλλογο (μόλις είχαν συλληφθεί στην Ελλάδα οι ηγέτες του Χρίστος Μπίστης και Πέτρος Στάγκος) και με έντυπα τον Κομμουνιστή και την Εργατική Ταξική Αλληλεγγύη (με υπεύθυνη την Άννα Φιλίνη). Από την ομάδα της «Σοσιαλιστικής Λέσχης» θα προκύψουν, τέλος, με κοινή αναφορά το SPD και τα εργατικά συνδικάτα, τόσο οι σοσιαλιστές της Ένωσης Κέντρου και του ΚΟΔΗΣΟ (με όργανο τη Δημοκρατία) όσο και οι «Φίλοι του ΠΑΚ».

Στις κινητοποιήσεις των ομάδων αυτών και στις γενικές συνελεύσεις του φοιτητικού συλλόγου ήταν πρόδηλες οι διαφοροποιήσεις, μέσα από έντονους διαξιφισμούς της επιχειρηματολογίας των στελεχών της καθεμιάς. Μάλιστα όταν προήδρευσε στις γενικές συνελεύσεις ο Μηνάς, ο Παναγιώτης, που εκτελούσε χρέη γραμματέα, έριχνε στα κλεφτά μια ματιά στον Ηριδανό, στη δίμηνη έκδοση ενημέρωσης και προβληματισμού που εξέδιδε στην Αθήνα ο Αλέκος Παπακώστας. Ξεφυλλίζοντας το τεύχος του Ιαν.-Απρ. 1973 είχε εστιάσει το ενδιαφέρον του σε άρθρο του Ernst Fischer, όπου είχε περιληφθεί η διαπίστωση ότι η «διονυσιακή διαμαρτυρία ενάντια στο κύρος της εξουσίας και στην παράδοση» συνιστά μια εκδοχή της «αξίωσης της νέας γενιάς για μια ολοκληρωτική αλλαγή» καθώς και η προτροπή ότι ανήκει στη «λειτουργία του Beat να επικυρώσει τον καινούριο ρυθμό της ζωής. Είναι αποστολή των κριτικά σκεφτόμενων μαθητών να μην τον καταναλώνουν μόνο σαν συναίσθημα, αλλά να μετατρέψουν τον καινούριο ρυθμό ζωής σε κοινωνική δραστηριότητα». Βέβαια τον τόνο της διδαχής μετρίαζε η διάγνωση του Sartre, λίγες σελίδες παραπάνω, ότι «καμιά κοινωνία δεν μπορεί να παραπονεθεί για τους διανοούμενούς της χωρίς να κατηγορήσει τον εαυτό της, γιατί δεν έχει παρά τους διανοούμενους που αυτή η ίδια φτιάχνει». Μ’ αυτήν τη θυμόσοφη απόφανση συμφωνούσε κι ο Αλέκος, ανεψιός του Νίκου Πλουμπίδη, που σαράντα τόσα χρόνια στο Βερολίνο μετέτρεπε το πικρό χαμόγελο της αναγκαστικής ξενιτιάς σε αδιόρατο καλωσόρισμα μιας μελλοντικής κοινωνίας με ανθρώπινο πρόσωπο.

Ο Παναγιώτης Νούτσος διδάσκει Κοινωνική και Πολιτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Αλέξανδρος Βέργης- Χωρίς τίτλο