Η αποδόμηση του κυρίαρχου λόγου

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΣΚΟΣ, ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΣ, 22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, εκδόσεις ΚΨΜ, σελ. 238

Το βιβλίο, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο 2012, γράφτηκε, όπως μας εξομολογήθηκαν οι συγγραφείς στην πρώτη παρουσίασή του, εν θερμώ. Τους πρώτους μήνες του ίδιου έτους κατά τη διάρκεια μεγάλων απεργιών, διαδηλώσεων, με το κίνημα των Πλατειών σε ανάταση, με οξεία πολιτική αντιπαράθεση που οδήγησε σε 2 εκλογικές αναμετρήσεις και την ανάδυση ενός αριστερού, ριζοσπαστικού κοινωνικού ρεύματος το οποίο απογείωσε τα εκλογικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ, καθιστώντας τον αξιωματική αντιπολίτευση, με ποσοστά παράδοξα όχι μόνο για την ελληνική πραγματικότητα, αλλά και για την ευρωπαϊκή, τουλάχιστον.

Οι συγγραφείς δεν ήταν θεατές σε αυτή την κοινωνική έκρηξη, αντιθέτως. Ούτε επέλεξαν τον ρόλο του πολιτικού αναλυτή, αν και αρθρογράφησαν συστηματικά καθ’ όλη την περίοδο, το κάνουν ακόμα και σήμερα, αναλύοντας και ερμηνεύοντας τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις. Ήταν παρόντες. Παρόντες είναι και σήμερα, βουλευτής ο Τσακαλώτος, κεντρικό πολιτικό στέλεχος του Συνασπισμού και του ΣΥΡΙΖΑ ο Λάσκος, παρόντες όχι μόνο στην κεντρική πολιτική σκηνή και στη δημόσια σφαίρα των ιδεών, αλλά στην ίδια την πραγματική πολιτική δράση. Διανοούμενοι και ενεργά πολιτικά στελέχη, οργανικοί διανοούμενοι όπως τους λέγαμε παλιά. Ενδεχομένως να αποτελεί ιστορικό παράδοξο, σίγουρα είναι κόντρα στο ρεύμα της ιδιώτευσης των διανοουμένων και των καλλιτεχνών, πόσο μάλλον σε μια ολόκληρη συνομοταξία κρατικών διανοουμένων που δηλώνουν υποταγή σε κάθε νέα κυβερνητική εκδοχή της οικονομικής εξουσίας, μηρυκάζοντας χιλιομπαλωμένα επιχειρήματα, αναμοχλεύοντας ληγμένες αξίες του νεοφιλελευθερισμού, ανασύροντας αποτυχημένους και περίγελους πανεπιστημιακούς από την αφάνεια.

Αποτελεί παράδοξο ότι σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς επωμίζεται, μαζί με πολλούς άλλους, την πολιτική σύγκρουση μια ομάδα οργανικών διανοουμένων του Συνασπισμού και του ΣΥΡΙΖΑ, μακριά από την ασφάλεια και την θαλπωρή της ακαδημαϊκής κοινότητας. Οργανικοί διανοούμενοι που επωμίζονται την υπόθεση του κομμουνισμού, και δεν μιλάω μόνο για τον Λάσκο και τον Τσακαλώτο, αλλά για πολλούς ακόμα, όπως οι Χάρης Γολέμης, Γιάννης Μηλιός, Σπύρος Λαπατσιώρας, Γαβριήλ Σακελλαρίδης, Ελένη Πορτάλιου, Τασία Χριστοδουλοπούλου, καθώς επίσης ο Αριστείδης Μπαλτάς και ο Ανδρέας Καρίτζης (από τη σφαίρα της φιλοσοφίας οι τελευταίοι), και δεν είναι μόνοι.

Οι συγγραφείς, ήδη από τις πρώτες σελίδες, μας εξομολογούνται τις προθέσεις τους, που δεν είναι άλλες από το να αποκαλύψουν ότι ο κυρίαρχος λόγος οργανώνεται και διαδίδεται με αβάσιμους και παραμορφωτικούς ισχυρισμούς σχετικά με την ελληνική οικονομία και την κοινωνία. Μας επισημαίνουν ταυτόχρονα ότι δεν πρόκειται για μια διαστροφή των ντόπιων ελίτ, παρά το γεγονός ότι όλοι μαζί επικαλούνται την «ελληνική εξαίρεση», αλλά ότι τα ίδια επιχειρήματα ακούγονται από τα πιο επίσημα χείλη, όχι μόνο στον ευρωπαϊκό Νότο, αλλά και από τον «ενάρετο κύκλο» των Μητροπόλεων του Βορρά. Οι συγγραφείς έχουν αυτό το πλεονέκτημα, διαθέτουν μια συνολική ματιά της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Την καταθέσανε ένα χρόνο πριν, στην πρώτη, από κοινού, συγγραφική δουλειά στο «Χωρίς επιστροφή» με υπέρτιτλο «Από τον Κέυνς στη Θάτσερ» και υπότιτλο «Καπιταλιστικές Κρίσεις, Κοινωνικές Ανάγκες, Σοσιαλισμός».

Στο «Χωρίς επιστροφή» οι συγγραφείς υποβάλανε 4 υποθέσεις για την ερμηνεία της κρίσης και της πολιτικής του κεφαλαίου, οι ίδιες διατρέχουν και ανακεφαλαιώνουν ερμηνευτικά το υλικό στα «22 Πράγματα», να τις υπογραμμίσουμε: Πρώτη, ότι η «μνημονιακή» πολιτική δεν αφορούσε την αντιμετώπιση του δημοσίου χρέους, αλλά την υποταγή της εργατικής τάξης με την επιβολή μέτρων που η ελληνική αστική τάξη επεδίωκε από δεκαετίες. Δεύτερη, ότι η χρεοκοπία θα ερχόταν ακριβώς λόγω της εφαρμογής των μέτρων που οδηγούν την ελληνική οικονομία σε μια θανάσιμη υφεσιακή περιδίνηση. Τρίτη, ότι η κυβέρνηση συνειδητά ενέπλεξε τον ελληνικό λαό σε μια εξοντωτική περιπέτεια, δίνοντας στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο ένα ιδανικό πειραματόζωο, που άνοιγε παντού στην Ευρώπη το δρόμο για την επιβολή των πιο άγριων ταξικών πολιτικών. Τέταρτη, ότι η ελληνοποίηση των προβλημάτων, τη στιγμή που βρισκόμαστε στο εσωτερικό μιας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, τα έκανε απολύτως μη επιλύσιμα. Ο κυρίαρχος λόγος, εξηγούν οι συγγραφείς, οργανώθηκε γύρω από την παραδοχή του μονοδρόμου της λιτότητας και των «μεγάλων μεταρρυθμίσεων». Κανάλια, μεγάλες εφημερίδες, «Λογοτεχνικά» περιοδικά, κρατικοί διανοούμενοι και πολιτικό προσωπικό, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους δηλαδή, τα εξειδικεύουν και τα εμπεδώνουν δια των συνεχών επαναλήψεων, με έωλα και ανυπόστατα επιχειρήματα, τα οποία αποδομούν οι συγγραφείς βήμα-βήμα, όπως ότι: Oι λύσεις είναι μοναδικές αφού έχουμε να κάνουμε με ένα καθυστερημένο καπιταλισμό, με συναφές έλλειμμα εκσυγχρονισμού (Πράγματα 1-4). Δεν υπάρχει άλλη λύση γιατί είμαστε όλοι υπεύθυνοι για την κρίση (Πράγματα 5,6,7 και 13,14). Δεν υπάρχει άλλη λύση γιατί η ανάπτυξη εξαρτάται αποκλειστικά από τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος θέλει «ιδανικές» συνθήκες για να ευδοκιμήσει (Πράγματα 8-12 και 15-19). Δεν υπάρχει άλλη λύση γιατί δεν μπορεί μια μικρή χώρα να επηρεάσει τη δομή της ευρωζώνης και ότι ο κίνδυνος του Grexit ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή (20-21).

Στην κριτική των συγγραφέων δεν εμπίπτει μόνο ο κυρίαρχος λόγος, αλλά και οι ισχυρισμοί τμημάτων της Αριστεράς, ιδιαίτερα εκείνων που υιοθετούν άκριτα το επιχείρημα της καθυστέρησης του ελληνικού καπιταλισμού. Κληρονόμοι της κυρίαρχης για δεκαετίες αντιιμπεριαλιστικής και αντιμονοπωλιακής παράδοσης της ελληνικής Αριστεράς, η οποία με ερμηνευτικό σχήμα την εξάρτηση του ελληνικού καπιταλισμού και την εκμετάλλευσή του από τους ιμπεριαλιστές έχει πρωταρχικό καθήκον να λύσει προβλήματα εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας, μεταθέτοντας για το μέλλον τους αντικαπιταλιστικούς αγώνες. Μέσα από αυτό το πρίσμα, εξηγούν οι συγγραφείς, οι Αριστεροί μοιράζονται με τους αντιπάλους τους την ιδέα της ελληνικής καπιταλιστικής ιδιοτυπίας και αντιλαμβάνονται την κρίση, όχι ως καπιταλιστική, αλλά ως κρίση του ελληνικού «νόθου και δύσμορφου» καπιταλισμού.

Ο Χρήστος Λάσκος και ο Ευκλείδης Τσακαλώτος με τα «22 πράγματα» φτιάξανε ένα εγχειρίδιο για πολιτική παρέμβαση, χωρίς να χάνουν όμως τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής παρέμβασης, με ισχυρή ανάλυση και επιστημονική τεκμηρίωση με βιβλιογραφικές αναφορές, πίνακες και στατιστικά διαγράμματα. Η δουλειά τους, όπως και οι ίδιοι αναγνωρίζουν, χρωστάει πολλά στην ερευνητική συμβολή του Μιχάλη Βεληζιώτη, ενώ ο λόγος του κειμένου είναι ευκολοδιάβαστος, κάποιες φορές «μαλλιαρός», αποφεύγοντας ακαδημαϊκές ακρότητες. Στα προσόντα της έκδοσης οι χιουμοριστικές αντιστίξεις, με τα σκίτσα του Αρκά, Γιάννη Ιωάννου, Γιάννη Καλαϊτζή και Βαγγέλη Χερουβείμ. Στον τελευταίο οφείλεται και η όμορφη εικονογράφηση του εξωφύλλου.