Ένας δικός μας άνθρωπος

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ

Για την περίοδο μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974 και τις απόπειρες μεταρρύθμισης των πανεπιστημίων έχει γίνει αρκετή συζήτηση. Ήταν η περίοδος όπου το φοιτητικό κίνημα αναδυόταν πανίσχυρο και λόγω των αγώνων του ενάντια στη δικτατορία, άρχιζαν να μορφοποιούνται νέοι συσχετισμοί δυνάμεων ανάμεσα στους διδάσκοντες, τα αιτήματα για μεταρρύθμιση ήταν κυρίαρχα στην καθημερινότητα των πανεπιστημιακών, διαδοχικές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να συγκροτήσουν τουλάχιστον τρεις επιτροπές (Λούρου τον Αύγουστο του 1974, Τσάτσου-Ευρυγένη τον Νοέμβριο του 1974 και Ταλιαδούρου το 1976) για την σύνταξη σχεδίων για τον Νόμο Πλαίσιο των ΑΕΙ, τα οποία, όμως, λόγω της μεγάλης πίεσης των συντηρητικών καθηγητών έμειναν στα χαρτιά, και οι απόψεις της ανανεωτικής αριστεράς διεκδικούσαν την ηγεμονία στις συζητήσεις και διαμάχες για τη μεταρρύθμιση στο πανεπιστήμιο.

Σε αυτό το πλαίσιο και σε λίγο διάστημα από την πτώση της δικτατορίας δημιουργείται ο Πανεπιστημιακός Όμιλος (ΠΟ), με την συμμετοχή πολλών πανεπιστημιακών που είχαν διωχθεί ή παυθεί από την χούντα, όπως και πολλών που ζούσαν και εργάζονταν στο εξωτερικό. Ο ΠΟ έπαιξε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πορεία της μεταρρύθμισης, που ολοκληρώνεται με την ψήφιση το 1982 του Νόμου Πλαίσιο από την πρώτη κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, 50 χρόνια μετά την τελευταία ουσιαστική μεταρρύθμιση του 1932, με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου στην κυβέρνηση Βενιζέλου.

Ο Σάκης Καράγιωργας ήταν ένας καθηγητής αφοσιωμένος με πάθος στην υπόθεση του πανεπιστημίου, χωρίς κρυφές προσωπικές ατζέντες. Δεν είμαι σίγουρος αν ο Σάκης Καράγιωργας ήταν και τυπικά μέλος του Πανεπιστημιακού Ομίλου (ΠΟ) ή όχι, εμείς, πάντως, θεωρούσαμε ότι ήταν – και δεν έχει και πολλή σημασία το θέμα αυτό. Έχει, όμως, κάποια σημασία να αρχίσει να συζητιέται ο ρόλος του Πανεπιστημιακού Ομίλου στις απόπειρες μεταρρύθμισης του Πανεπιστημίου μετά την πτώση της χούντας. Μια τέτοια συζήτηση διαμορφώνει, εξ’ άλλου, και το πλαίσιο αποτίμησης ενός μεγάλου μέρους των δραστηριοτήτων του Σάκη Καράγιωργα.

Η στάση ορισμένων “προοδευτικών” καθηγητών

Οργανωτικά ο ΠΟ ήταν ένα χαλαρό σχήμα, με στόχο τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να πραγματοποιηθούν στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ο Πανεπιστημιακός Όμιλος ταυτίστηκε με τους “προοδευτικούς καθηγητές”, ενώ οι βοηθοί και επιμελητές είχαν από την αρχή αποκλειστεί από το να συμμετέχουν στον Όμιλο. Μάλλον δεν θεωρήθηκαν επαρκώς καταρτισμένοι επιστημονικά, ούτε και αρκετά ήπιοι ως προς τις μορφές διεκδίκησης των αιτημάτων τους. Ο αποκλεισμός, όμως, ήταν και μια σαφής πολιτική δήλωση ότι ο ΠΟ δεν συμμεριζόταν ούτε τις συγκεκριμένες μεταρρυθμιστικές προτάσεις αλλά ούτε και τους τρόπους διεκδίκησης, του αποκαλούμενου “κατώτερου βοηθητικού προσωπικού.” Τα αιτήματα των βοηθών και επιμελητών θεωρήθηκαν συντεχνιακά και οι τρόποι διεκδίκησής τους ακραίοι. Με άλλα λόγια, στο θέμα βοηθών και επιμελητών από την αρχή ο Πανεπιστημιακός Όμιλος είχε την ίδια προσέγγιση που είχαν και πολλοί άλλοι καθηγητές που δεν χαρακτηριζόντουσαν από τις φιλοδημοκρατικές τους θέσεις. Βέβαια, αυτή η στάση του ΠΟ, δεν αναιρεί την σταθερή προσήλωσή του σε ένα δημοκρατικά διοικούμενο πανεπιστήμιο, όπως τόνιζαν οι δημόσια εκφρασμένες θέσεις διαφόρων μελών του. Η υπογραφή  και δημοσιοποίηση των 11 σημείων που διατυπώθηκαν από κοινού με τον ΠΟ, την ΕΦΕΕ και τον συνδικαλιστικό φορέα των βοηθών και επιμελητών (τώρα πια Επιστημονικό και Διδακτικό Προσωπικό, ΕΔΠ) “για ένα δημοκρατικό πανεπιστήμιο”, αποτέλεσε αναμφισβήτητα μια σημαντική πολιτική πρωτοβουλία. Η πρωτοβουλία αυτή, όμως, αποδυναμώθηκε στην πράξη από την πλήρη αποστασιοποίηση (και σε ορισμένες περιπτώσεις αντίθεση) πολλών μελών του ΠΟ από τις συγκεκριμένες μεταρρυθμιστικές προτάσεις του ΕΔΠ και τους αγώνες του. Βέβαια υπήρξαν εξαιρέσεις, όπως υπάρχουν πάντα. Τον τόνο, όμως, δεν τον έδιναν οι εξαιρέσεις.

Μάλιστα, το πρόβλημα της “συμπόρευσης” του ΠΟ με τους φοιτητές και το ΕΔΠ οξύνθηκε δραματικά, όταν η απεργία των βοηθών και επιμελητών που άρχισε το Φεβρουάριο του 1977 (με αντίθετους τους φοιτητές της παράταξης του ΚΚΕ) και παρέλυσε τη λειτουργία του Πανεπιστημίου, δεν έλεγε να τελειώσει. Με το τέλος της απεργίας -μετά από 100 περίπου μέρες– δύο πράγματα φάνηκαν να ισχύουν πέρα από κάθε αμφιβολία: ο απόλυτα καθοριστικός ρόλος των βοηθών και επιμελητών στην καθημερινή λειτουργία των πανεπιστημίων και η διαμόρφωση μιας νέας ριζοσπαστικής πρότασης για τη μεταρρύθμιση των ΑΕΙ. Η πρόταση αυτή ουσιαστικά αγνοήθηκε από τα μέλη του ΠΟ, γιατί –χωρίς, προφανώς, να το έχει ως στόχο- υπονόμευε τους σχεδιασμούς πολλών “προοδευτικών” καθηγητών, οι οποίοι στα διάφορα πορίσματα των επιτροπών που είχαν ήδη συγκροτηθεί προσέβλεπαν σε μια ομαλότερη μετάβαση σε ένα νέο πανεπιστήμιο. Το πανεπιστήμιο αυτό θα ήταν σίγουρα πιο δημοκρατικό ως προς τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, αλλά χωρίς ουσιαστική αλλαγή του θεσμικού και, κυρίως, επιστημολογικού καθεστώτος της έδρας. Δηλαδή, ενώ πολλοί καθηγητές είχαν αποδεχτεί ότι το νέο πανεπιστήμιο θα έπρεπε να έχει μια δημοκρατική λειτουργία, δεν είχαν αποδεχτεί ότι η ουσιαστική κατάργηση της έδρας θα έπρεπε να σημαίνει μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα ως προς τον τρόπο συγκρότησης των γνωστικών περιοχών. Και για να μπορέσει να εδραιωθεί μια τέτοια κουλτούρα, η συμμετοχή στους θεσμούς των φοιτητών, βοηθών και επιμελητών ήταν η αναγκαία, μεν, αλλά σίγουρα όχι και η επαρκής συνθήκη.

Οι καταλήψεις του 1979

Τον Καράγιωργα τον συνάντησα ξανά όταν μετά τις πρώτες μαζικές καταλήψεις του 1979, ο Καραμανλής, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, για να εκτονώσει την κρίση πρότεινε την σύνταξη ενός σχεδίου πανεπιστημιακής μεταρρύθμισης, από μια επιτροπή που θα την αποτελούσαν οι Πρυτάνεις όλων των ΑΕΙ, με τη συμμετοχή των φοιτητών και του Επιστημονικού και Διδακτικού Προσωπικού. Η Επιτροπή αυτή ανέθεσε στον τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Φ. Μήτση να συγκροτήσει μία πιο ευέλικτη ομάδα εργασίας, η οποία θα εισηγούνταν τις αλλαγές προς την Επιτροπή Πρυτάνεων. Στην ομάδα αυτή συμμετείχε ενεργά και ο Καράγιωργας, μαζί με τον Γ. Βέη, τον Δ. Μαρωνίτη, Χαρ. Προυκάκη, τον Μ. Σταθόπουλο και την Α.Ψαρούδα-Μπενάκη. Μετά από πολλές συνεδριάσεις, οι εκπρόσωποι των φοιτητών μαζί με τους εκπροσώπους του ΕΔΠ παραιτηθήκαμε από την ομάδα εργασίας, αφού είχαν προηγηθεί αποφάσεις των αντίστοιχων συνδικαλιστικών φορέων. Θεμελιώδης διαφωνία ήταν η άρνηση των καθηγητών να δεχτούν την ένταξη χωρίς κρίση στη νέα διδακτική και ερευνητική μονάδα.

Ο Καράγιωργας δεν δίσταζε ποτέ να δημοσιοποιεί τις διαφωνίες του. Ακόμη κι όταν έγραφε κατεβατά ολόκληρα αναφερόμενος ονομαστικά σε κάποιον με τον οποίο διαφωνούσε, ήξερες ότι είχες να κάνεις με έναν άνθρωπο που δεν θα λέει άλλα δημόσια και άλλα σε παρέες – κάτι τόσο προσφιλές ανάμεσα σε ακαδημαϊκούς, ειδικά εκείνη την εποχή, όταν πολλοί ήταν «ιδιαίτερα προσεκτικοί» στις δημόσιες τοποθετήσεις τους, μιας και δεν ήθελαν να ερεθίσουν πολλούς από τους εξαιρετικά συντηρητικούς κρατούντες, οι οποίοι τους είχαν ψηφίσει για καθηγητές. Ο Καράγιωργας δεχόταν ότι οι βοηθοί και οι επιμελητές δεν θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους έξω από τη συνδικαλιστική συγκρότησή τους, διαφωνούσε, όμως, βαθύτατα με ορισμένα από τα αιτήματα, θεωρώντας τα συντεχνιακά. Κι ενώ ήταν ένας άνθρωπος που άκουγε και απαντούσε με επιχειρήματα, δεν καταφέραμε ποτέ να τον πείσουμε ότι η ένταξη όλων στον Ενιαίο Φορέα Διδασκόντων (βασική προϋπόθεση για την κατάργηση της Έδρας τότε) θα έδινε –όπως και έγινε στη συνέχεια— μια νέα δυναμική στην ανασυγκρότηση των παλιών γνωστικών αντικειμένων και τη συγκρότηση νέων. Θεωρούσε ότι πολλοί βοηθοί και επιμελητές δεν είχαν το ανάλογο επιστημονικό και ερευνητικό προφίλ, για να μπορούν να παίξουν τον προωθητικό ρόλο που ήθελε για αυτούς ο Καράγιωργας – αναγνωρίζοντας ταυτοχρόνως ότι υπήρχαν και πολλοί καθηγητές που δεν είχαν ένα αντίστοιχο προφίλ, για τους οποίους, όμως, δεν πίστευε ότι ήταν ρεαλιστικό να καθιερωθούν διαδικασίες κρίσης.

Οι εντάσεις της εποχής δεν επέτρεψαν μια πιο ουσιαστική όσμωση απόψεων ανάμεσα στον Καράγιωργα και σε πολλούς από εμάς, ούτε και έγινε δυνατόν να συζητηθούν με έναν πιο νηφάλιο τρόπο οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην καθημερινότητα του πανεπιστημίου πολλών προτάσεων που τότε φάνταζαν τεχνικού περιεχομένου, αλλά, τελικά, δεν ήταν. Ο Καράγιωργας ήταν από τους ελάχιστους ακαδημαϊκούς που είχε μία συγκροτημένη άποψη για τις μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να γίνουν και παρέμεινε μέχρι τέλος ένας άνθρωπος του διαλόγου με σεβασμό στις απόψεις των άλλων. Παρά τις κόντρες μας, ακόμη και τότε, θεωρούσαμε ότι έχουμε να κάνουμε με έναν δικό μας άνθρωπο.