ΤΟΥ ΘΕΟΦΑΝΗ ΠΑΚΟΥ
Σε εποχές οικονομικής και πολιτικής κρίσης,
συνδυασμένης με ιδεολογική σύγχυση και παγίδευση των λαών στη μέγγενη του
τρόμου, όπου ο μέσος πολίτης βυθίζεται στην αδράνεια, καθώς μέρα με τη μέρα
βλέπει το σήμερα να γίνεται χειρότερο από το χθες,
Σε εποχές που τα «καλάσνικωφ» της «ελεύθερης
αγοράς» γαζώνουν την Ελλάδα με «προγράμματα διαρθρωτικών προσαρμογών», με
προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα το βίαιο σπρώξιμο του λαού μας σε αβυσσαλέα φτώχεια
και την υποδούλωση της εθνικής μας οικονομίας στο ξένο τοκογλυφικό κεφάλαιο,
που έρχεται ντυμένο με την προβιά της βοήθειας,
Σε εποχές που οι εθνικοί μας πόροι και η
εθνική μας ανεξαρτησία έχει βγει στο σφυρί των απαλλοτριωτών...
Σε τέτοιες εποχές, η σκέψη και η πράξη του
Σάκη Καράγιωργα, που αφιέρωσε τη ζωή του όλη στην υπηρεσία του κοινωνικού
καλού, αποκτά εξαιρετική επικαιρότητα. Δεν προσφέρει μόνο ιδέες που, με
κατάλληλη επεξεργασία και προσαρμογή στις ειδικές συγκυρίες του σήμερα, θα
μπορούσαν να βάλουν την οικονομία μας σε πορεία εξόδου από την κρίση. Κάνει
κάτι σημαντικότερο: Μας πληροφορεί για τις ανυπέρβλητες δυσκολίες μιας τέτοιας
προσπάθειας και για την ανάγκη πλατιάς πληροφόρησης του λαού για τις
πραγματικές αιτίες της κρίσης, τις θυσίες και τους μαζικούς αγώνες που
απαιτούνται για να βγει η χώρα από το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται και να
πορευτεί σε προοδευτική κατεύθυνση.
Το
ηθικό–αξιακό θεμέλιο του επιστήμονα και του ανθρώπου
Ο Μανώλης Ανδρόνικος θα γράψει, λίγες μέρες
μετά το θάνατο του Καράγιωργα: «ο Σάκης Καράγιωργας υπήρξε πάνω απ’ όλα ήθος».
Ακριβοδίκαιος χαρακτηρισμός. Σε εποχές, που οι πάντες και τα πάντα
προσκομίζονταν (και δυστυχώς ακόμα προσκομίζονται) στις αγορές της ατομικής
συναλλαγής και της κοινωνικής ευτέλειας, διατήρησε αλώβητες τις ιδέες, τις
αρχές, τις αξίες και τον κοινωνικό του οραματισμό. Θα γίνει έτσι «αμείλικτο
μέτρο αξιολόγησης των πολιτικών λογικών, των πολιτικών συμπεριφορών, αλλά και
της συνολικής έκβασης της Μεταπολίτευσης»[1] «και
διαρκές μέτρο κρίσης και σύγκρισης για πρόσωπα και συμπεριφορές, στων καιρών τα
γυρίσματα»[2]. Οι
ηθικές και αξιακές πεποιθήσεις του Καράγιωργα πηγάζανε αποκλειστικά από τον
κοινωνικό του οραματισμό και δεν εδράζονταν σε μεταφυσικού ή θρησκευτικού τύπου
υπαγορεύσεις ατομικής «τελείωσης» ή «μετά θάνατον σωτηρίας».
Η ζωή του όλη, η γραφή και η πράξη του
σφραγίστηκαν από μια πολυδιάστατη αίσθηση προσωπικού χρέους προς την κοινωνία,
την πατρίδα, τους φοιτητές, τους φτωχούς ανθρώπους, κυρίως αυτούς. Η συναίσθηση
αυτού του χρέους, αυτής της αδιαπραγμάτευτης «ηθικής της ευθύνης»[3],
είναι τόσο έντονη, ώστε η εξόφλησή του γίνεται στόχος ζωής που αξίζει κάθε
θυσία. "Είχα υποχρέωσιν, επομένως, κύριοι στρατοδίκαι, να εξοφλήσω αυτό το
μεγάλο χρέος μου ακόμη και εάν παρίστατο ανάγκη να δώσω και την ζωήν μου."
Αυτή είναι η τελευταία φράση της απολογίας του στο Έκτατο Στρατοδικείο Αθηνών
τον Απρίλη του 1970, όπου δικάστηκε μαζί με 34 άλλους συντρόφους του της
Δημοκρατικής Άμυνας. Δεν ήταν υπόσχεση χωρίς αντίκρισμα. Την εννοούσε, την
πίστευε, την μπορούσε, την τίμησε.
Η ιδιαιτερότητα της οικονομικής σκέψης του
Σάκη Καράγιωργα
Ο Σάκης Καράγιωργας δεν ήταν ένας συμβατικός
οικονομολόγος. Γι’ αυτό, χωρίς επαρκή γνώση των ηθικών και αξιακών προταγμάτων
της σκέψης του, καμιά από τις σχετικές οικονομικές αναλύσεις του, από τις πλέον
τεχνοκρατικές, πχ. μέτρηση της ανισότητας στη διανομή του εισοδήματος, της
κατανομής του οφέλους των δημοσίων δαπανών, της επίπτωσης του φορολογικού
βάρους κλπ, έως τις πλέον σύνθετες, όπως είναι η ανίχνευση των μηχανισμών της
καπιταλιστικής εκμετάλλευσης στις οικονομίες της «ελεύθερης αγοράς» και η
διερεύνηση της ταξικής μεροληπτικότητας της κρατικής δράσης στις σύγχρονες
κοινωνίες, δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή. Κανένα κείμενο οικονομικής
ανάλυσης του Σάκη Καράγιωργα, ειδικά όσα έγραψε μετά την αποφυλάκισή του, δεν
εμπίπτει στο πεδίο της οικονομικής επιστήμης, όπως το ορίζουν οι διάφορες
εκδοχές του οικονομικού φιλελευθερισμού. Μια τέτοια κατηγορία τού προσάπτουν
ορισμένοι σύγχρονοι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι. Καθόλου δεν θα τον ενοχλούσε.
Θα σχολίαζε μόνο: «μα καλά, ως πότε θα αναμασάνε τα ίδια και τα ίδια, δε θα
μάθουν ποτέ να σκέφτονται ως πραγματικοί επιστήμονες»[4].
Ένα άλλο, εξίσου σημαντικό, γνώρισμα της
οικονομικής σκέψης του Σάκη Καράγιωργα είναι η θεωρητική του ανεξαρτησία. Ουδέποτε
υπέκυψε στη γοητεία κάποιας σχολής σκέψης, θεωρίας ή ρεύματος. Η στάση του ήταν
εκείνη ενός ακριβοδίκαιου εξωτερικού παρατηρητή–κριτή. Είχε την ικανότητα να
διακρίνει αντιφάσεις, ανεπάρκειες, παραλήψεις, αδιέξοδα, σιωπές, ειδικότερα τις
όχι αθώες σιωπές. Η ικανότητα αυτή δεν ήταν χάρισμα της φύσης, αλλά αποτέλεσμα
συστηματικής μελέτης. Ο Σάκης Καράγιωργας ήταν ένας πολύ καλά διαβασμένος
οικονομολόγος. Ήταν επίσης ένας ανήσυχος πνευματικός άνθρωπος, που εμπλούτιζε
συνεχώς τις γνώσεις του στο ευρύτερο πεδίο των κοινωνικών επιστημών, και όχι
μόνο. Ας δούμε τι έχει γράψει για θεωρίες του οικονομικού φιλελευθερισμού και
τον μαρξισμό.
Ως προς τις πρώτες, αν και αναγνώριζε τις
σημαντικές συμβολές στην διερεύνηση, ειδικά την εμπειρική, των οικονομικών
προβλημάτων των κοινωνιών, δεν του διέφευγε η αδυναμία ή η απροθυμία τους να
συλλαμβάνουν τις πραγματικές αιτίες των οικονομικών φαινομένων. Και ακόμα
θεωρούσε ότι ή εμμονή τους σε μια στείρα αντίληψη περί καθαρής, θετικής ή άλλης
μορφής, οικονομικής επιστήμης τους εμπόδιζε να δουν τις κοινωνικές και
πολιτικές παραμέτρους των οικονομικών προβλημάτων. «Οι θεωρητικοί του
οικονομικού φιλελευθερισμού περιορίζουν την έρευνά τους στα οικονομικά
φαινόμενα όπως παρουσιάζονται στην επιφάνεια και δεν προχωρούν στην ουσία των
πραγμάτων»[5]. Για
τον Σάκη Καράγιωργα, η προτίμηση αυτή αποτελούσε επιλογή συγκάλυψης που έχει
δύο στόχους: «στο [μεν] επιστημονικό επίπεδο να εμποδίζεται η έρευνα της ουσίας
των πραγμάτων και στο ιδεολογικό επίπεδο να δικαιολογείται ηθικά η υπάρχουσα
τάξη πραγμάτων»[6].
Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση
του απέναντι στη μαρξιστική θεωρία, που αποτελεί τη θεωρητική και μεθοδολογική
βάση για το σύνολο σχεδόν των μετά τη δικτατορία γραπτών του. Κατά την άποψή
του, η μαρξιστική θεωρία επιτυγχάνει εκεί που αποτυγχάνει ο οικονομικός
φιλελευθερισμός. Αποκαλύπτει τη συγκρουσιακή φύση της ουσίας των οικονομικών
πραγμάτων και τη μη επιστημονική στήριξη των πορισμάτων για αυτόματη κοινωνική
αρμονία, στα οποία καταλήγουν οι θεωρίες του οικονομικού φιλελευθερισμού.
Ωστόσο, δεν υποκλίνεται στο αλάνθαστό της. Ούτε αιχμαλωτίζεται από την
αναλυτική της δύναμη και την εσωτερική της συνοχή. Για τον Σάκη Καράγιωργα, «η
μαρξιστική σκέψη είναι μια ανοιχτή επιστημολογική προσφορά που [πρέπει να]
μετασχηματίζεται με τη μεταβολή του κοινωνικού γίγνεσθαι»,[7] και
ακόμα ότι τα έργα του Μαρξ και των άλλων κλασικών του μαρξισμού δεν αποτελούν
«θεολογικά κείμενα και θρησκευτικά δόγματα αλλά επιστημονικές έρευνες και
επιστημονικές μεθόδους ανάλυσης των κοινωνικών φαινομένων»[8]. Δεν
ξεχνούσε επίσης ότι ο Μαρξ δεν είχε ολοκληρώσει το έργο του. «Το Κεφάλαιο, που
ερευνά μόνο την οικονομική δομή, δεν μπορεί να θεωρηθεί, όπως πολλοί πιστεύουν,
το άλφα και το ωμέγα για την κατανόηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής»[9].
«Δυστυχώς ο Μαρξ δεν πρόλαβε να προχωρήσει όπως σχεδίαζε σε πιο σύνθετες
έννοιες, όπως το κράτος, το διεθνές εμπόριο και τις κρίσεις, ώστε να αποκαλύψει
στην πληρότητά τους νόμους λειτουργίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής».[10]
Οι προηγούμενες αποσπασματικές αναφορές σε
θεωρίες και μεθοδολογίες δείχνουν ότι ο Σάκης Καράγιωργας αντιμετώπιζε τη
συσσωρευμένη γνώση με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια. Δεν δογμάτιζε. Συχνά
έλεγε: «σαν επιστήμονας δεν μπορώ να αποφανθώ» ή «γνώμη δογματική δεν μπορώ να
εκφράσω». Και όλα αυτά για ένα σοβαρό λόγο. Πίστευε ότι η «επιστημονική δουλειά»
πρέπει να στηρίζεται στη θεωρητική απόδειξη και στην εμπειρική της επιβεβαίωση
και όχι σε αναπόδεικτες θεωρητικές εικασίες, όσο ευλογοφανείς και αν είναι.
Κλείνοντας την ενότητα αυτή, είναι σκόπιμο να
τονιστεί ότι οι οικονομικές αναλύσεις του Σάκη Καράγιωργα παρουσιάζουν μια
αξιοσημείωτη σταθερότητα. Πρόκειται για σταθερότητα που συνδέεται με την
επιμονή του να θέτει στο επίκεντρο του ερευνητικού του ενδιαφέροντος τα
πραγματικά οικονομικά προβλήματα της κοινωνίας, τη φτώχεια, την ανεργία, την
ανάπτυξη, τη διανομή, την εκμετάλλευση, την κοινωνική αποστέρηση κλπ, τα οποία
είναι συνεχώς παρόντα στις καπιταλιστικές οικονομίες, παρά τις διακυμάνσεις
οξύτητας με την οποία εμφανίζονται. Αυτό που αλλάζει είναι η θεωρητική και
μεθοδολογική οπλοθήκη και η υιοθέτηση της συγκριτικής θεωρητικής ανάλυσης, που
στο σύνολό τους συνιστούν το ιδιαίτερο ερευνητικό-επιστημονικό, τη φορά αυτή,
ήθος του Σάκη Καράγιωργα.
H πολιτική των αστικών και των σοσιαλιστικών
κομμάτων για την αντιμετώπιση της κρίσης του στασιμοπληθωρισμού
Στο πρώτο, μετά την αποφυλάκισή του, κείμενο
διερευνά τις συνέπειες τις οικονομικής πολιτικής της δικτατορίας, στην
ανάπτυξη, τη διανομή, τον πληθωρισμό κλπ. Όμως, για τον σημερινό αναγνώστη, η
ενότητα με τίτλο «πώς η δικτατορία υπερχρέωσε τον ελληνικό λαό στο ξένο
τοκογλυφικό κεφάλαιο» έχει μια αύρα δυσάρεστης επικαιρότητας. Μόνο που τώρα δεν
μας υπερχρεώνει η δικτατορία αλλά ο μεταπολιτευτικός κοινοβουλευτισμός. Ο Σάκης
Καράγιωργας απέρριπτε χωρίς άλλη συζήτηση τον καταναλωτικό δανεισμό, και εξίσου
απόλυτα και το δανεισμό με δυσμενείς όρους. Όπως υποστηρίζει, οι όροι δανεισμού
της δικτατορίας ήταν εξαιρετικά επαχθείς, με πραγματική επιβάρυνση που έφτανε,
κατά τις εκτιμήσεις του επειδή η δικτατορία απέφευγε συστηματικά την
πληροφόρηση του λαού πάνω σε αυτό το θέμα, και στο 25%. Και σήμερα επικρατεί
απόλυτη σιωπή γύρω από την πραγματική επιβάρυνση των δανείων που συνάπτονται.
Φτάνει, ωστόσο, η υπαγωγή τους στο αγγλικό δίκαιο για να εικάσουμε τα
χειρότερα.
Στα δυο τελευταία κείμενα που έγραψε ο Σάκης
Καράγιωργας, μικρά σε έκταση αλλά εξαιρετικά μεστά σε περιεχόμενο, μελετά τις
κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης του στασιμοπληθωρισμού και των κρατικών
πολιτικών «αντιμετώπισής» της. Με την απαράμιλλη ικανότητά του να συλλαμβάνει
την ουσία των πραγμάτων και να διεισδύει στην καρδιά των προβλημάτων,
αναδεικνύει τόσο την έμφυτη στον καπιταλισμό ουσία τής κρίσης όσο και τον
απρόσφορο ή, κατά περίπτωση, τον ταξικό χαρακτήρα της ασκούμενης πολιτικής,
ανεξάρτητα από το αν οι κυβερνήσεις που σχεδιάζανε και εφαρμόζανε τις σχετικές
πολιτικές στηρίζονταν σε συντηρητικά ή, κατ’ όνομα, σοσιαλιστικά κόμματα. Ας
δούμε κάποιες ενδεικτικές κρίσεις. Οι επιλογές των αστικών κομμάτων «φορτώνουν
όλο το βάρος της κρίσης στην εργατική τάξη»[11]. Τα
δε σοσιαλιστικά κόμματα στην Ευρώπη και το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα «από τη στιγμή που
ανέβηκαν στην κυβέρνηση άρχισαν να υιοθετούν και να εφαρμόζουν μονεταριστική
πολιτική, από ήπια μέχρι σκληρή»[12]. Ως προς
την αστική μετάλλαξη των σοσιαλιστικών κομμάτων, ο Σάκης Καράγιωργας
υποστηρίζει με αδιάσειστα επιχειρήματα ότι τα κόμματα αυτά υιοθέτησαν τη
σοσιαλιστική συνθηματολογία και τη σοσιαλιστική ρητορική για ιδιοτελείς
ψηφοθηρικούς σκοπούς, προκειμένου να αλώσουν την εξουσία. Ωστόσο, ο Σάκης
Καράγιωγρας, ως γνήσιος επιστήμονας, δεν παρέλειψε να εξετάσει και το
ενδεχόμενο ότι τα σοσιαλιστικά κόμματα δεν μπόρεσαν να εφαρμόσουν την
εναλλακτική οικονομική πολιτική, που αναγγέλλανε τα προγράμματά τους, επειδή
«σκόνταψαν σε αντικειμενικές αδυναμίες και έλλειψη βασικών προϋποθέσεων [όπως
και σε] έλλειψη ιδεολογικοπολιτικής οργάνωσης στη βάση»[13].
Παρά το γεγονός ότι δεν υποτιμούσε καθόλου τη βασιμότητα των εμποδίων αυτών,
έκλινε σαφώς προς το ότι δεν θέλανε, γιατί στην πραγματικότητα ήταν
ψευτοσοσιαλιστικά κόμματα.
Ο Σάκης Καράγιωργας ανέλυσε με καθαρότητα και
σαφήνεια το πώς αυτά τα κόμματα εξουσίας χρησιμοποιούν τους καταπιεστικούς
μηχανισμούς του κράτους και τους ευρύτερους–συστημικούς μηχανισμούς ιδεολογικής
παραπλάνησης, προκειμένου να περάσουν την ταξική πολιτική τους με τις λιγότερες
δυνατές αντιδράσεις. Δεν μπορούμε εδώ να παρουσιάσουμε τις σχετικές θέσεις σε
όλη τους την έκταση. Θα σημειώσουμε μόνο ότι προέβλεψε ότι, καθώς η κρίση θα
βαθαίνει και θα πλήττει ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, οι μηχανισμοί αυτοί θα
χρησιμοποιούνται με πιο ανοιχτό, πιο βίαιο και πιο βάρβαρο τρόπο. Οι πλαστικές
σφαίρες σε όσους διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στις πλατείες της Μαδρίτης και η
κατατρομοκράτηση του ελληνικού λαού από τους εγχώριους και διεθνείς
προπαγανδιστές πιστοποιούν την ορθότητα της πρόβλεψης.
Ο δύσβατος δρόμος προς τη σοσιαλιστική
κοινωνία
Ο Σάκης Καράγιωργας γνώριζε, καλύτερα από τον
καθένα, ότι ο δρόμος προς το σοσιαλισμό είναι μακρύς, με εμπόδια ανυπέρβλητα
και πισωγυρίσματα που στομώνουν το όραμα και παραλύουν την προσπάθεια. Όμως
πίστευε ότι «ο σοσιαλισμός θα έρθει οπωσδήποτε, Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να
επιστρέψει στην προϊστορία της, οι κρίσεις του καπιταλισμού θα οξύνονται και η
διέξοδος θα είναι ένα βήμα προς τα εμπρός, προς τον σοσιαλισμό»[14].
Είναι βέβαιο ότι και αν έγραφε σήμερα, που ο χρηματιστικός καπιταλισμός της
καταστροφής επελαύνει ακάθεκτος στην περιφέρεια και στην καρδιά της Ευρώπης,
σπέρνοντας ανθρώπινη απόγνωση και σωρεύοντας κοινωνικά ερείπια, δεν θα άλλαζε
την κρίση του. «Το ποτάμι της προόδου, συνήθιζε να λέει, δεν γυρνάει πίσω όσα
εμπόδια να συναντήσει στην πορεία του».
Ούτε για το χαρακτήρα της σοσιαλιστικής
κοινωνίας, όταν θα έρθει η ιστορική στιγμή της, είχε την παραμικρή αμφιβολία.
Στη σοσιαλιστική κοινωνία θα επικρατεί «η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα
παραγωγής, ο σοσιαλιστικός σχεδιασμός και η πολιτική και οικονομική δημοκρατία»[15]. Θα
είναι «μια κοινωνία που όλοι θα συμμετέχουν ισότιμα στις μεγάλες εθνικές
επιλογές για την ανάπτυξη, τη διανομή, την ποιότητα ζωής»[16]. Θα
είναι μια κοινωνία υψηλής παραγωγικότητας «με την έννοια ότι η παραγωγή και η
κυκλοφορία μέσων παραγωγής και προϊόντων θα γίνεται με το μικρότερο δυνατό
κόστος»[17]. Και
ακόμα, «στη σοσιαλιστική κοινωνία η δημοκρατία θα είναι άμεση, δεν θα
μεσολαβούν αντιπρόσωποι ανάμεσα στους εργαζόμενους και τις αποφάσεις, όπως
συμβαίνει στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες»[18].
Εδώ δεν υπάρχει χώρος για λεπτομερή αναφορά
σε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σοσιαλιστικής κοινωνίας, όπως την
οραματίζεται ο Σάκης Καράγιωργας, ούτε για λεπτομερή αναφορά σε όλες τις
προϋποθέσεις (ικανή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, των μέσων παραγωγής και
επικοινωνίας, της οργανωτικής – διοικητικής – τεχνικής γνώσης κλπ.) που
απαιτούνται για μια παρόμοια κοινωνία. Θα ήταν όμως σημαντική παράλειψη αν δεν
παρουσιάζαμε τις θέσεις του για δύο θέματα, τα οποία θεωρούσε κεφαλαιώδους
σημασίας. Δηλαδή, την ανάγκη εγκόλπωσης από το λαό τού ιδανικού «του
σοσιαλιστικού τρόπου ζωής»[19] και
το ρόλο του σοσιαλιστικού κόμματος.
Δυο λόγια
για το πρώτο. Η ανάγκη ιδεολογικής εγχάραξης του λαού είναι «συστασιακή»
αυτόχρημα προϋπόθεση. «Ο άνθρωπος κουβαλάει προκαταλήψεις και βιώματα αιώνων.
Από σκλάβος των πραγμάτων και κυνηγός του προσωπικού συμφέροντος θα πρέπει να
περάσει σε μια ζωή αλληλοβοήθειας και συνεργασίας μόνο μετά από μια παρατεταμένη
πολεμική κατά των αστικών προκαταλήψεων και πρακτικών μέσα του. Χωρίς να
κερδηθεί αυτός ο αγώνας, σοσιαλισμός δε θα υπάρξει»[20].
Προαπαιτούμενο μιας τέτοιας εγχάραξης αποτελεί «η άνοδος του μορφωτικού
επιπέδου του λαού και κυρίως η ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης και της
αντίληψης της αμοιβαίας συνεργασίας, του κοινού συμφέροντος και της ενεργού
συμμετοχής στις συλλογικές αποφάσεις»[21].
Και ας
έρθουμε στο ρόλο του σοσιαλιστικού κόμματος. Στη φάση της μετάβασης (γιατί όταν
οικοδομηθεί η σοσιαλιστική κοινωνία δεν θα έχει, αν θα έχει, παρά μόνο
συμβολικό περιεχόμενο), το σοσιαλιστικό κόμμα πρέπει να επιτελεί δύο κυρίως
έργα. Το πρώτο. Να δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις που απαιτούνται προκειμένου
ο κρατικός μηχανισμός να ανταποκριθεί με επιτυχία στις προκλήσεις και τις
δυσκολίες της μετάβασης. Ως προς την ανάγκη συντεταγμένης μετάβασης προς το
σοσιαλισμό, ο Σάκης Καράγιωργας είναι κατηγορηματικός. «Στο σοσιαλισμό δε θα
μεταβούμε μέσω αναρχίας αλλά με κράτος»[22]. Το
δεύτερο. Ακόμα πιο σημαντικός είναι ο ρόλος του σοσιαλιστικού κόμματος στο
πεδίο της ιδεολογικής εγχάραξης του λαού. «Το σοσιαλιστικό κόμμα θα πρέπει να
είναι περισσότερο όργανο ιδεολογικής και πολιτικής διαπαιδαγώγησης και λιγότερο
όργανο πολιτικής εξουσίας»[23].
Αλλά για να επιτελέσει την ιστορική του αποστολή πρέπει το ίδιο να έχει
δημοκρατική-σοσιαλιστική οργάνωση και λειτουργία, ή, αλλιώς, να έχει, σε
μικρογραφία έστω, τα γνωρίσματα της σοσιαλιστικής κοινωνίας που ευαγγελίζεται
και επιδιώκει.
Επίλογος:
μα για σοσιαλισμό θα μιλάμε τώρα;
Αν ζούσε
σήμερα ο Σάκης Καράγιωργας και κάποιος τον ρωτούσε «μα καλά για σοσιαλισμό θα
μιλάμε τώρα;», θ’ απαντούσε με εκείνο το διφορούμενο «εσείς νομίζετε ότι δεν
πρέπει;» Και μετά από δηλωτική παύση, θα πρόσθετε, παραφράζοντας τον Μαρξ, «αν
δεν μιλήσουμε τώρα που μας γδέρνουν για να πάρουν και το τομάρι μας πότε θα
μιλήσουμε;» Κι αν ο συνομιλητής αντέτεινε «ο λαός παραδομένος στο φόβο,
μοιραίος και άβουλος υπνώττει»; Θα απαντούσε με δάνειο, αυτή τη φορά, από την
ποίηση ενός άλλου επαναστάτη. «Θα εγερθεί! Θα πιει από το ποτήρι της οργής και
θα βγει στους δρόμους!»
Ο Θεοφάνης
Πάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου
[1] Βάσσης Λαοκράτης,.
‘Καράγιωργας και Μεταπολίτευση. Η εναλλακτική πολιτική του σκέψη’. Στο Ίδρυμα
Σάκη Καράγιωργα (2005: 27) Σάκης
Καράγιωργας; Αναφορά στη ζωή και το έργο του, Αθήνα, ΙΣΚ.
[2] Κωνσταντόπουλος Νίκος,
‘Τον Σάκη Καράγιωργα να μνημονεύουμε σύντροφοι’.. Στο Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα
(2005: 51) Σάκης Καράγιωργας; Αναφορά στη
ζωή και το έργο του, Αθήνα, ΙΣΚ.
[3] Όπ. π. σελ:50
[4] Πρόκειται για σχόλιο που
έκανε κάποτε, όταν ως μέλη εισηγητικής επιτροπής μελετούσαμε τις εργασίες
υποψηφίων για την κάλυψη θέσης ΔΕΠ, ειδικότητας οικονομολόγου, στο τότε Τμήμα
Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου.
[5] Καράγιωργας, Σάκης (1994:236)
Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες, Τόμος ΙΙΙ,
Αθήνα., ΙΣΚ Αρχική δημοσίευση: ‘Για τη Μαρξιστική Θεωρία’, Επιστημονική Σκέψη, τευχ. 11 Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1983.
[6] Όπ. Π. σελ:236
[7] Καράγιωργας,
Σάκης(1994:219) Μελέτες – Άρθρα –
Ομιλίες, Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα., ΙΣΚ Αρχική δημοσίευση: ‘Μεταφραστικά προβλήματα
του «Κεφαλαίου»’, Επιστημονική Σκέψη, Ιούλιος
– Αύγουστος 1981.
[8] Όπ. π. σελ: 210.
[9] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:239) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ. Αρχική δημοσίευση: ‘Για τη Μαρξιστική Θεωρία’, Επιστημονική Σκέψη, τευχ. 11 Ιανουάριος
– Φεβρουάριος 1983
[10] Όπ. π. σελ:239
[11] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:295) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα. , ΙΣΚ, Αρχική δημοσίευση, «Η διαχείριση της κρίσης από τα αστικά
κόμματα», Αυγή 1- 5 .-1985.
[12] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:303) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ, Αρχική δημοσίευση, «Η Πολιτική των σοσιαλιστικών
κομμάτων της Ευρώπης για τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης», Εισήγηση σε
επιστημονική συνέδριο στα Χανιά με θέμα «Προβλήματα σοσιαλισμού. Θεωρία και
πράξη» Ιούλιος 1985.
[13] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:304) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Η Πολιτική των σοσιαλιστικών
κομμάτων της Ευρώπης για τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης», Εισήγηση σε επιστημονική
συνέδριο στα Χανιά με θέμα «Προβλήματα σοσιαλισμού. Θεωρία και πράξη» Ιούλιος
1985.
[14] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:240) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Τα βασικά χαρακτηριστικά της
σοσιαλιστικής κοινωνίας», Ομιλία 17.2.1983
[15] Όπ. π. σελ: 241-243.
[16] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:110) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Το μπλοκ εξουσίας της δεξιάς και ο
συνασπισμός των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων», (από το προσωπικό αρχείο
του ΣΚ, 1977)
[17] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:266) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας
και σοσιαλιστικής διαχείρισης», Σύγχρονα
Θέματα, Απρίλης 1984.
[18] Όπ. π. σελ: 274.
[19] Καράγιωργας, Σάκης (1994:258)
Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες, Τόμος ΙΙΙ,
Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας και
σοσιαλιστικής διαχείρισης», Σύγχρονα
Θέματα, Απρίλης 1984.
[20] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:244) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Τα βασικά χαρακτηριστικά της
σοσιαλιστικής κοινωνίας», Ομιλία 17.2.1983.
[21] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:268) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας
και σοσιαλιστικής διαχείρισης», Σύγχρονα
Θέματα, Απρίλης 1984.
[22] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:243) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Τα βασικά χαρακτηριστικά της
σοσιαλιστικής κοινωνίας», Ομιλία 17.2.1983
[23] Καράγιωργας, Σάκης
(1994:275) Μελέτες – Άρθρα – Ομιλίες,
Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα, ΙΣΚ., Αρχική δημοσίευση, «Μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας
και σοσιαλιστικής διαχείρισης», Σύγχρονα
Θέματα, Απρίλης 1984
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου