Παραμύθια για ενήλικες

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΡΟΥΣΑΛΗΣ, Ελληνόφωνα Παραμύθια από την Κάτω Ιταλία,  Μετάφραση: Λένα Ταχμασίδου, Σοφία Παινέση, Χαρούλα Βαρδακούλια και Ευγενία Αποστόλου, Πρόλογος, Επιμέλεια, Σημειώσεις: Δημήτρης Προύσαλης, Σειρά: Του Κόσμου τα Παραμύθια, αρ. 28, εκδόσεις Απόπειρα

Η ανά χείρας συλλογή παραμυθιών έχει ένα σαφές “θεωρητικό–επιστημονικό” ύφος, αφού υπεύθυνος της έκδοσης δεν είναι άλλος από τον πολύ γνωστό και έγκυρο στον ευρύτερο χώρο της παραμυθιακής αφήγησης, τόσο στην ερευνητική όσο και στην πρακτική της πλευρά, Δημήτρη Προύσαλη. Τα προερχόμενα εδώ από τους ελληνόφωνους της Κάτω Ιταλίας (Απουλίας και Καλαβρίας) παραμύθια, που κινούνται σε κοινούς αφηγηματικούς άξονες με τα εντός Ελλάδας, κυκλοφορούν για πρώτη φορά στην χώρα μας και έχουν αντληθεί από τέσσερεις διαφορετικές πηγές, κάποιες από τις οποίες είναι εξαιρετικά ακριβοθώρητες.

Στον Πρόλογο του μελετητή βρίσκει ο, ενήλικος οπωσδήποτε, αναγνώστης πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τις σπάνιες πηγές προέλευσης του υλικού, για την ιστορία των ελληνόφωνων της Κάτω Ιταλίας και της γλώσσας τους (grecanico και griko) που, τελικά, υποβιβάστηκε σε διάλεκτο και τώρα μιλιέται κυρίως από άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και, ακόμα, βρίσκει συνολικές παρατηρήσεις, θεματικές και μορφικές, πάνω στο υλικό, το οποίο ακολουθεί αμέσως μετά και το οποίο επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, «την επιστημονική άποψη ότι τίποτε δεν καθρεφτίζει καθαρότερα και αντιπροσωπευτικότερα τον χαρακτήρα και την ψυχοσύνθεση ενός λαού από τα παραμύθια του». Ανάμεσα στα μεταφρασμένα παρεμβάλλονται και δείγματα κειμένων μικρής έκτασης στην πρωτότυπη γλώσσα (με σχετικό φωνητικό υπόμνημα), ενώ ιδιαίτερη εντύπωση κάνουν οι καταληκτήριες φράσεις των ιστοριών της Καλαβρίας, όπου αποτυπωνόταν η οικονομική ένδεια των κατοίκων της περιοχής· π.χ.: «Κι εγώ είμαι εδώ, πεθαμένος από την πείνα και από το κρύο». Εκτός από την Βιβλιογραφία, που ολοκληρώνει την ύλη του παρόντος τόμου, στον φιλομαθή αναγνώστη παρέχονται και εκτενέστατες Σημειώσεις, όπου, πέραν του σχολιασμού, επιχειρείται, με αναμφισβήτητη επιστημονική επάρκεια, και η ταξινόμηση των παραμυθιών της συλλογής, τόσο σύμφωνα με τον Διεθνή Κατάλογο ATU όσο και σύμφωνα με τον Κατάλογο Ελληνικών Παραμυθιών του Γεωργίου Μέγα, αν και «υπάρχουν αρκετά λαϊκά παραμύθια που είναι αδύνατον να ταξινομηθούν, απλώς περιέχουν ψήγματα από γνωστότερα στοιχεία άλλων παραμυθιών».

Είτε προερχόμενα από μαγνητοφωνήσεις ή απλές καταγραφές είτε από σπάνιες εκδόσεις των προηγούμενων αιώνων, τα παραμύθια, ως δημιουργήματα της ατομικής και συλλογικής φαντασίας, τροφοδοτούνται, βέβαια, από την παράδοση αλλά, ταυτόχρονα, την τροφοδοτούν και αυτά και την μετασχηματίζουν. Μας θυμίζουν έτσι κάτι που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε: ότι η φαντασία είναι εκείνο το ανθρώπινο χαρακτηριστικό που πολεμιέται περισσότερο, από κάθε είδους εξουσία – άρα, είναι αυτό που χρειάζεται, πάση θυσία, να διατηρήσουμε ζωντανό.

Σταυρούλα Γ. Τσούπρου