ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΑΚΕΛΛΙΩΝΑ
Πανθεϊστής; Επηρεασμένος από τον γερμανικό μυστικισμό; Καθολικός; Ορθόδοξος; Είναι περίπου βέβαιο ότι ο Διονύσιος Σολωμός δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να καταγραφεί ως οπαδός ή πιστός ενός συγκεκριμένου θρησκευτικού δόγματος. Ούτε ασφαλώς πιθανολογείται η τυπική πρόσδεση σε κάποιο δόγμα. Επηρεάστηκε τόσο από την μεταφυσική του Βορρά, όσο και τη χριστιανική παράδοση της Ανατολής. Αλλά εκείνο που κάνει ενδιαφέρουσα τη θρησκευτικότητα του ποιητή είναι η ενασχόλησή του με το βάθος των πραγμάτων. Όχι με τις ανάλαφρες εκδοχές ενός θρησκευτικού ρομαντισμού. Κορυφαία δείγματα, τόσο ο «Λάμπρος» όσο και η «Γυναίκα της Ζάκυθος». Το κακό, το απόλυτο κακό είναι παρόν. Η πάλη με τον Θεό επίσης. Αλλά παρούσα είναι και η προσδοκία της Ανάστασης, η ελπίδα του νέου κόσμου, του κόσμου του αγαθού.
Μακριά από την ατμόσφαιρα της Οθωνικής Αθήνας, ο ποιητής δεν χάνει το χρόνο του με ασχολίες επιτηδευμένες. Παλεύει να αναδείξει τη λύτρωση των ηρώων του, μια λύτρωση που έρχεται μέσα από μεγάλη οδύνη και άφατο πόνο. Μια λύτρωση που τοποθετείται στο “βασίλειο του αγαθού”, είτε πρόκειται για την ανηψιά του Αγγελική που αυτοκτονεί την παραμονή του γάμου της, είτε για την “Φαρμακωμένη” είτε για τον Λάμπρο και την Μαρία, είτε για τον Κρητικό, είτε για τον νεαρό αξιωματικό στον «Πόρφυρα». Εκεί που απερίφραστα δηλώνει πως έχει μέρος στον Παράδεισο. Ο θεολογικός λόγος που χρωματίζει την «Γυναίκα της Ζάκυθος» είναι λόγος ανελέητος, λόγος που ευθέως παραπέμπει στη γλώσσα των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά από την άλλη η τρυφερότητα και το έλεος, με το οποίο αντιμετωπίζει τις ηρωίδες του που οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία, παραπέμπουν ευθέως στη χριστιανική εκδοχή του ελεήμονος και του αγαπώντος Θεού. Χρησιμοποιεί και τις δύο αντιλήψεις, γιατί πολύ απλά δεν θεωρεί ότι συγκρούονται. Στην ποίηση του Σολωμού υπάρχει η αρετή της διάκρισης. Ξέρει πού θα στρέψει την οργή του και ξέρει πού θα δείξει το έλεος. Η περίοδος της Κέρκυρας θα μας δώσει με έντονο τρόπο τις μεταφυσικές αναζητήσεις του ποιητή. Άλλωστε, η σύγκρουση με τη μητέρα του θα τον σημαδέψει για πάντα. Κατά έναν τρόπο, ο εθνικός ποιητής μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον επηρεασμένο από τον καθολικισμό, ζει χρόνια στην Ιταλία, πίνει και δεν επισκέπτεται ποτέ το “νεοπαγές βασίλειον Αθηνών και Πειραιώς”. Με λίγα λόγια, δεν ενδιαφέρεται καθόλου για μια εθνικοθρησκευτική αναγνώριση. Τουναντίον, τον ενδιαφέρει να αναδείξει τις εσώτερες συγκρούσεις στις ψυχές των ανθρώπων, την πάλη με το κακό, αλλά και την πάλη με τον Θεό. Πιστεύει στην άλλη ζωή, αλλά παράλληλα δέχεται πως αυτή η άλλη ζωή μπορεί να είναι κατάκτηση προσωπική του κάθε ανθρώπου. Ταυτόχρονα, το φυσικό περιβάλλον γίνεται το όχημα, ή και το πλαίσιο για αυτή τη νέα ζωή. Σημειώνει ο ίδιος σ' ένα σονέτο του προς τον φίλο του Παύλο Μερκάτη “Φαίνεται ότι η βασανισμένη ψυχή τρέφεται από τα άγια πράγματα κι' ότι από την πρασινάδα κι΄ από το τρεμουλιαστό ρυάκι, την αρπάζει και την φέρνει στον ουρανό που είναι η σωτηρία. Σε τούτον τον τόπο, όπου βασιλεύει η ησυχία, ίσως γιατί η θρησκεία γύρω τριγυρίζει κάνει σκεφτικό κάθε θνητό νου”.
Και πάλι στους “Ελεύθερους Πολιορκημένους” το Μεσολόγγι μετασχηματίζεται από τόπο του μαρτυρίου σε ου τόπο, φεύγει από τα στενά όρια της ιστορίας και γίνεται ο τόπος του αγαθού. Και στο ποίημα “Εις Μοναχήν” εκφράζει τη βεβαιότητα του για το είδος της δημιουργίας που προκρίνει. “Ο Πλάστης κατ' εικόνα του τον άνθρωπο εποιούσε. Μες τα κρυφία της γνώσης του την χτίση εμελετούσε. Για νάναι του λιγόζωου ανθρώπου η κατοικία”. Και στον “Κρητικό” αυτή η πορεία προς την Ανάσταση γίνεται όλο και πιο φανερή. “Λάλησε σάλπιγγα κι' εγώ το σάβανο τινάζω. Και σχίζω δρόμο και τς' αχνούς αναστημένους κράζω”. Μπορεί ο Ζαμπέλιος να τον κατηγόρησε για “αρρωστημένο μυστικισμό”, πλην όμως η έρημος που περνά ο Σολωμός είναι η πρόγευση για την πρόταση που θα καταθέσει, που ασφαλώς δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως “αρρωστημένη”. Η πορεία του Σολωμού προς το μεταφυσικό περνά από το φυσικό. Δεν είναι μια ιδεοληπτική πραγματικότητα, αλλά μια βιωμένη αλήθεια. Αυτό θεωρώ ότι είναι το σημαντικό. Ο Σολωμός δεν είναι έξω από αυτή τη ζωή. Είναι μέτοχος της εδώ ζωής και γι' αυτό ίσως έχει την άνεση να μιλήσει και για “ψυχικές υπόθεσες”. Είναι αυτές οι υποθέσεις που κάνουν, μαζί με όλα τα άλλα, την περιπλάνηση στην ποίηση του Σολωμού ένα πνευματικό τόλμημα, μια επίπονη μελέτη, μια γοητευτική πειρατεία αισθημάτων, μια οντολογική υπόθεση. Μπορεί, όταν ανακοινώθηκε η έκδοση του “Ευρισκομένων” όπως τα ήθελε ο Πολυλάς, να έγραψαν οι εφημερίδες ότι εψεύσθησαν οι ελπίδες του Έθνους, επειδή βρέθηκαν λίγα ποιήματα, αλλά χρόνια μετά μπορούμε να πούμε ότι μάλλον καμιά ελπίδα δεν διαψεύσθηκε. Γιατί ο Σολωμός, όμοια με τον Δάντη, “βούτηξε” μέσα στο ποτάμι της λαϊκής παράδοσης, έγραψε στη γλώσσα του λαού και έγινε κοινωνός αυτής της παράδοσης. Που εκ των πραγμάτων αυτή η λαϊκή παράδοση είχε επηρεαστεί σε μεγάλο σημείο από τη χριστιανική αντίληψη της Ανατολής. Σ' αυτή την παράδοση, που δεν την είδε ποτέ στατικά ο ποιητής, πάτησε και έγραψε. Ταυτόχρονα, ο ίδιος είχε μελετήσει, πολύ και σε βάθος, τόσο τη βιβλική όσο και την πατερική γραμματεία. Ο καρπός αυτής της μελέτης διατρέχει την ποίηση του. “Και οι δίκαιοι κατά την Γραφή πόσοι είναι;”, αναρωτιέται ο ιερομόναχος Διονύσιος στην «Γυναίκα της Ζάκυθος», για να καταλήξει ότι είναι τρεις, όσοι κάνουν το σημείο του Σταυρού. Αν επανέρχομαι στο συγκεκριμένο έργο είναι γιατί εδώ έχουμε τη μεταστροφή των ρόλων. Και αυτή ακόμη η γυναίκα, που ενώ στην αρχή φαίνεται ότι εκφράζει το απόλυτο κακό, εντούτοις αργότερα θα υποχωρήσει, γιατί θα εμφανιστεί ο ίδιος ο Διάβολος. Και το κλάμα της γυναίκας θα είναι η ρωγμή σ' αυτό το περίβλημα του κακού, η νότα ανθρωπιάς, που τη διαφοροποιεί από τον Διάβολο. Ακόμα και στη γυναίκα ο Σολωμός θα ψάξει να βρει ένα στοιχείο που δεν αλλοιώθηκε από το κακό. Ότι δεν έγινε ολότελα η οντολογική διαστροφή. Και το ενδιαφέρον είναι πως και σε αυτή τη περίπτωση η αφορμή είναι η πραγματική ιστορία. Οι πρόσφυγες του Μεσολογγιού και η εχθρότητα των Επτανησίων. Αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στο φυσικό και στο μεταφυσικό είναι ίσως η πιο βασική συνιστώσα στην ποίηση του Σολωμού, μια συνιστώσα που στηρίζεται σε μια αρχοντική θρησκευτικότητα.
Ο Σταμάτης Σακελλίων είναι θεολόγος και δημοσιογράφος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου