Μπορεί να υπάρξει παγκόσμια, οικουμενική εκπαίδευση;

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΚΑΛΙΟΥ

ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΚΙΔΟΥ – ΒΟΥΛΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Εισαγωγή στην παγκόσμια αναπτυξιακή εκπαίδευση. Η μεταδιαπολιτισμική παιδαγωγική πρόκληση, Εκδόσεις Πεδίο, σελ. 221

Το βιβλίο ασχολείται με ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αναφορά στους στόχους της λεγόμενης Διακήρυξης της Χιλιετίας για έναν «πιο ειρηνικό, ευήμερο και δίκαιο κόσμο», αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που συναντήθηκαν στον ΟΗΕ, το 2000. Με την πεποίθηση ότι η προώθηση αυτών των στόχων προϋποθέτει την διαμόρφωση του «πολίτη του κόσμου» (βλέπε και το βιβλίο τους Από τον Πολίτη του Έθνους στον Πολίτη του Κόσμου, εκδόσεις Τυπωθήτω- Γιώργος Δαρδανός, 2003), και ότι αυτό είναι πρωτίστως έργο του σχολείου, προχωρούν στην ανάπτυξη του παιδαγωγικού θέματος – προβλήματος που σχετίζεται με αυτό που ονομάζουν «παγκόσμια αναπτυξιακή εκπαίδευση».
Η αρνητική εμπειρία για την τύχη τέτοιων διακηρύξεων, αλλά και η εικόνα του κόσμου όπως αυτή εμφανίζεται σήμερα, και μέσα από αυτό το βιβλίο (βλέπε στο πρώτο κεφάλαιο) καθιστά αναγκαία την κριτική ανάγνωσή του. Ακόμα και ο τίτλος του προκαλεί έναν προβληματισμό που επιγραμματικά θα μπορούσε να στοιχειοθετεί με τα εξής ερωτήματα: Υπάρχει παγκόσμια εκπαίδευση; Υπάρχει παγκόσμια αναπτυξιακή εκπαίδευση; Μπορεί να υπάρξει παγκόσμια εκπαίδευση; Σε ποια χρονική προοπτική; Με ποια μορφή παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, της κοινωνίας, της ανθρωπότητας; Είναι δυνατό στα πλαίσια της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης να υπάρξει οικουμενική εκπαίδευση, οικουμενική παιδεία και αγωγή, για την οποία κάνουν λόγο οι συγγραφείς του βιβλίου;
Και είναι ακριβώς αυτή η παιδαγωγική συνιστώσα που αποτελεί τον πυρήνα του όρου «παγκόσμια εκπαίδευση», όπως αυτός χρησιμοποιείται στη σχετική βιβλιογραφία στην οποία αναφέρονται οι συγγραφείς του βιβλίου: Η παγκόσμια εκπαίδευση, λένε, θεωρείται μια παιδαγωγική κίνηση που αποσκοπεί στην καλλιέργεια και στοχοθέτηση οραμάτων στο σήμερα για έναν καλύτερο κόσμο στο αύριο. Αποτελεί ένα σύνολο σχεδιασμών και δράσεων, που έχουν στόχο τη γνώση και κατανόηση ενός κόσμου αλληλεξαρτήσεων, τη δημιουργία πολιτών με σφαιρική αντίληψη και κριτική άποψη γύρω από τη δικαιοσύνη, την ισότητα, την αειφορία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.(σελ. 67- 68). Όμως, πώς μπορούν αυτοί οι παιδαγωγικοί στόχοι να συνδυαστούν με ένα καπιταλιστικό (νεοφιλελεύθερο) μοντέλο ανάπτυξης, με κυρίαρχο και αποφασιστικό το ρόλο του κεφαλαίου; Το ερώτημα αυτό προκύπτει από την κριτική ανάγνωση του βιβλίου, χωρίς ωστόσο να διατυπώνεται ευθαρσώς.
Παρακάμπτοντας την ειδική εξέταση αυτού του κρίσιμου ερωτήματος, από την απάντηση του οποίου εξαρτάται η αποδοχή ή και η απόρριψη του όρου αναπτυξιακή εκπαίδευση, οριζόμενη με αυτούς τους εκπαιδευτικούς και παιδαγωγικούς όρους, οι συγγραφείς προχωρούν στην ανάπτυξη του προβλήματος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και αγωγής, που διαπερνά όλο το βιβλίο. Πρόκειται για μια θεωρητικά άρτια ανάπτυξη του θέματος, με αναφορές και αναλύσεις στη συσσωρεμένη εκπαιδευτική και παιδαγωγική εμπειρία. Από αυτή την άποψη, είναι άξιο προσοχής και το κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός στην εκπαιδευτική πράξη». Ιδιαίτερα τα υποκεφάλαια που αναφέρονται στο ρόλο του δασκάλου, του εκπαιδευτικού στη σχολική πραγματικότητα, καθώς και τα υποκεφάλαια που αναφέρονται στη διαπολιτισμική επικοινωνία, στη διαχείριση πολιτισμικών αναφορών, στο διδακτικό υλικό και στη διδακτική μεθοδολογία. Με αναφορά στα προηγούμενα δημιουργείται η εύλογη απορία για τον υπότιτλο του βιβλίου. Η ανθρωπότητα έχει εισέλθει ή στο ορατό μέλλον προβλέπεται να εισέλθει στη μεταδιαπολιτισμική εποχή;
Οι συγγραφείς με τη μελέτη τους αυτή φιλοδοξούν να συμβάλλουν «στην ανάδειξη των νέων προοπτικών που διαγράφονται με τη Διακήρυξη της Χιλιετίας για την εκπαίδευση...» (σελ. 15). Φαίνεται να πιστεύουν ότι η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά σε μια συνολική προσπάθεια για έναν «πιο ειρηνικό, ευήμερο και δίκαιο κόσμο». Αυτό είναι γνώρισμα της σκέψης πολλών εκπαιδευτικών. Και είναι παιδαγωγικά θετικό ένας εκπαιδευτικός να σκέφτεται και να δουλεύει έτσι. Όμως, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνά ότι η παιδαγωγική του σχολείου δεν είναι αυτοαναφορική. «Τελικά» το έργο του σχολείου και του εκπαιδευτικού κρίνεται με αναφορά στο κοινωνικό και στο οικονομικό –για την εποχή μας- γίγνεσθαι. Αυτή η εμπειρικά βεβαιωμένη αλήθεια ισχύει κατά έναν απόλυτο τρόπο όταν αναφερόμαστε στον οικουμενικό ρόλο της εκπαίδευσης, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο που διαφεντεύει η λογική και η δύναμη του Κεφαλαίου. Αυτό το γνωρίζουν οι συγγραφείς του βιβλίου, μολονότι δεν το διατυπώνουν ευθαρσώς. Είναι μια ουσιαστική μεθοδολογική αδυναμία του βιβλίου. Και είναι βέβαιο ότι αυτή η μεθοδολογική παράμετρος θα έκανε πιο ουσιαστικό τον προβληματισμό που αναδεικνύεται μέσα από μια κριτική ανάγνωση του βιβλίου. Θα έκανε παιδαγωγικά πιο λειτουργικές τις γενικότερες και τις ειδικότερες παιδαγωγικές αλήθειες του.

Ο Θανάσης Βακαλιός είναι ομότιμος καθηγητής του Παν/μίου Θράκης