Η Αρκαδία των εργατών

ΤΗΣ ΖΙΖΗΣ ΣΑΛΙΜΠΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΙΩΑΝ. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, Εργατικό Κέντρο Αρκαδίας. 80 Χρόνια Αγώνες (1928-2008), έκδοση Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας, σελ. 500

Οι μελέτες για την ιστορία του επίσημου συνδικαλιστικού κινήματος συνεισφέρουν στη συγκρότηση και ερμηνεία των κοινωνικών και οικονομικών μηχανισμών του τόπου μας, με επίκεντρο τον κόσμο της εργασίας. Η έκδοση αυτή καταγράφει την ίδρυση και την εξέλιξη του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας, από το 1928 έως και το 2008, ενός θεσμού που είναι συνυφασμένος με την ιστορία και την εξέλιξη του συνδικαλιστικού κινήματος της περιοχής, τους αγώνες των εργαζoμένων για τη διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών εργασίας, καλύτερων αμοιβών, καλύτερων συνθηκών ζωής και μεγαλύτερης ασφάλειας. Πρόκειται για μια μελέτη που στηρίζεται στην έρευνα και την ιστορική τεκμηρίωση, αφού ο συγγραφέας κατάφερε να διαρρήξει τη «σιωπή των πηγών», εμπόδιο που πολλές φορές στην κοινωνική ιστορία είναι μεγάλο, αν και όχι ανυπέρβλητο. Γιατί τα αρχεία έχουν καταστραφεί, ενώ άλλα έχουν απομακρυνθεί από τον χώρο παραγωγής τους, ή ακόμα γιατί οι φορείς τους είναι απρόθυμοι να δώσουν πληροφορίες για γεγονότα και καταστάσεις που δεν θέλουν να καταγραφούν στην ιστορική μνήμη του τόπου μας.
Ο συγγραφέας ανιχνεύει και παρακολουθεί, σχεδόν ημερολογιακά και ανά συνεδρίαση, τη δραστηριότητα του Εργατικού Κέντρου απευθείας από έγγραφα-τεκμήρια, ανατρέχοντας σε διαφορετικά αρχεία: όπως το ΕΛΙΑ για την περίοδο 1938-1971, το Αρχείο του Εργατικού Κέντρου για την περίοδο από το 1970 μέχρι σήμερα και το Αρχείο Ιστορίας των Συνδικάτων (ΑΡ.ΙΣΤΟ.Σ), προκειμένου να διερευνήσει όχι μόνο τις λειτουργίες και τις δραστηριότητες του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας αλλά και τη σχέση του με τον ανώτατο συνδικαλιστικό οργανισμό, την ΓΣΕΕ. Μια πλούσια πηγή πληροφοριών για τον αντίκτυπο των δραστηριοτήτων του Εργατικού Κέντρου στην τοπική κοινωνία αντλείται μέσα από τον Τύπο, από εφημερίδες που αντιπροσωπεύουν τις πολιτικές τάσεις της εποχής. Ενδεικτικό σημείο της θέλησης και της επιμονής του συγγραφέα για την τεκμηρίωση του έργου του αποτελεί η αξιοποίηση του προσωπικού αρχείου (έγγραφα και φωτογραφίες) των προέδρων του Εργατικού Κέντρου, Νικόλαου Κουτσουμπού (επί 22 συνεχή έτη, 1945-1967) και Κωνσταντίνου Κουτσουμπού (1971-1974), που κατείχε η κα Μιλένα Ηλιοπούλου, συγγενής του Κ. Κουτσουμπού εξ αίματος.
Το βιβλίο καλύπτει χρονικά όλες τις φάσεις ανάπτυξης και ωρίμανσης του Εργατικού Κέντρου: «ηρωική» εποχή 1928-1936, «φαιά» περίοδος του Μεταξά, κατοχική και εμφυλιοπολεμική εποχή (946-1949), εποχή της «ελεγχόμενης δημοκρατίας» της περιόδου 1950-1967. Ακολουθεί η περίοδος της δικτατορίας 1967-1974, την οποία μετά την «αποχουντοποίηση», στα 1974-1976, διαδέχθηκε η μακρά «μαρξιστική» περίοδος του Εργατικού Κέντρου, που διήρκεσε μέχρι το 1993. Από το 1993 και μετά, με κύρια την ευθύνη και τις κατευθύνσεις των συνδικαλιστικών παρατάξεων που αναφέρονται στα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας, το Εργατικό Κέντρο εισέρχεται στην παρούσα εποχή.
Προκειμένου να αποτιμηθεί η δράση και η λειτουργία του Εργατικού Κέντρου Τρίπολης και να σχολιασθούν όλες οι παράμετροι του συνδικαλιστικού κινήματος της Αρκαδίας, το βιβλίο κινείται σε τέσσερις άξονες. Ο πρώτος άξονας προσδιορίζει το χρόνο ίδρυσης του Εργατικού Κέντρου Τρίπολης και καταγράφει την ιστορία του, μέσα από τις αποφάσεις των Διοικητικών Συμβουλίων και των Γενικών Συνελεύσεων, τα συνέδρια που κατά καιρούς διεξήγαγε, και την παρέμβασή του στην κοινωνική ζωής της Αρκαδίας. Επισημαίνεται ότι οι κατά καιρούς ηγεσίες του το οδήγησαν στην ανοιχτή εξάρτηση και στην υπαγωγή του στην προώθηση πολιτικών αναγκών παρά συνδικαλιστικών αιτημάτων. Εδώ, θα πρέπει να σταθούμε σε δύο θητείες προέδρων που σηματοδότησαν περισσότερο τη δράση του, με διαφορετικό τρόπο η καθεμιά, που προκαθορίζεται από τη διαφορετική ιδεολογία τους. Ο Νικόλαος Κουτσουμπός, πρόεδρος από το 1945 έως το 1967, συμβόλιζε τον «εργατοπατερικό συνδικαλισμό». Η λειτουργία του Εργατικού Κέντρου επί εποχής του υπόκεινται απολύτως στα προστάγματα της ΓΣΕΕ, η οποία σύμφωνα με τον καθηγητή Γ. Κουκουλέ, αποτελούσε ένα «ιδιότυπο εξάρτημα του κρατικού μηχανισμού», που αντανακλούσε την κυβερνητική πολιτική και ενσάρκωνε την προσπάθεια απόσπασης και οικειοποίησης ενός τμήματος του κρατικού μηχανισμού από την εργατική τάξη. Η προεδρία του Βαγγέλη Μπρούσκαρη, από το 1976 έως το 1991, και αυτή του Τάσου Παπαζαχαρία, μέχρι το 1993, εγκαινιάζουν μια πολιτική εξωστρέφειας του Εργατικού Κέντρου που ξεπερνούσε το τοπικό επίπεδο. Το Εργατικό Κέντρο οργανώνει και πρωτοστατεί σε εκδηλώσεις μαζικού πολιτικού χαρακτήρα, όπως ο εορτασμός στις 8 Μαρτίου της ημέρας της Γυναίκας, η Πορεία ειρήνης από την Κερασίτσα -τόπο καταγωγής του Γρηγόρη Λαμπράκη- στην Τρίπολη, ο εορτασμός της επετείου της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Εκδίδει ψηφίσματα υπέρ της εδραίωσης της ειρήνης στην περιοχή της Βαλκανικής και της εθνικής ανεξαρτησίας της Κύπρου. Τέλος, δίνει ένα δυναμικό παρόν στη Γένοβα τον Ιούλιο του 2001, συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις ενάντια στην παγκοσμιοποίηση.
Στον πρώτο άξονα της μελέτης εντάσσονται, επίσης, οι αγώνες και οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων Αρκάδων για τη βελτίωση της θέσης τους. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, το Εργατικό Κέντρο αγωνίζεται για τη δημιουργία και την εξασφάλιση θέσεων εργασίας, γιατί η Αρκαδία μαστίζεται από την αστυφιλία προς την Αθήνα και από την υπερωκεάνιο μετανάστευση. Είναι αξιοσημείωτες οι προσπάθειες που έκανε το Εργατικό Κέντρο, από τη δεκαετία του 1950, και οι παρεμβάσεις του προς την Κυβέρνηση, αλλά και μέσω των Αρκάδων βουλευτών, για τη δημιουργία βιομηχανικών μονάδων επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων. Μια πολύτιμη πηγή άντλησης στοιχείων για τους μελετητές-ερευνητές της κοινωνικής ιστορίας του τόπου μας είναι οι ενέργειες και κινητοποιήσεις κατά τη διάρκεια των έργων για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού Λάδωνος, που ξεκίνησαν στα 1950, όπου οι συνθήκες εργασίας των εγχώριων εργατών ήσαν άθλιες, αλλά και άνισες σε σχέση με τους ξένους (Ιταλούς εργοδηγούς και Δωδεκανήσιους εργάτες). Το ίδιο ισχύει και για τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων στις επόμενες δεκαετίες, π.χ. στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη και στο κλωστοϋφαντήριο του Άστρους ΑΙΓΑΙΟΝ Α.Ε. Ιδιαίτερες αναφορές γίνονται στις ενέργειες για την απόκτηση μόνιμης στέγης του Εργατικού Κέντρου, στη δημιουργία τοπικών παραρτημάτων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ και του Ελληνικού Ινστιτούτου για την Υγιεινή και την Ασφάλεια των Εργαζομένων.
Ο δεύτερος άξονας της μελέτης εστιάζεται στις προσπάθειες του Εργατικού Κέντρου και των σωματείων της δύναμής του, για την επίλυση ενός βασικού προβλήματος των εργατοϋπαλληλικών στρωμάτων: τη στέγαση, των συνήθως αθλίως στεγασμένων. Ο θεμέλιος λίθος της έναρξης των εργασιών για τη δημιουργία του πρώτου εργατικού συνοικισμού τέθηκε στα 1954 στην Τρίπολη. Αργότερα, στη δεκαετία του 1980, δημιουργήθηκαν εργατικοί οικισμοί στη Μεγαλόπολη και το Λεοντάρι, ενώ διεκδικούνται αντίστοιχοι στα Τρόπαια, το Άστρος και το Λεωνίδιο.
Ο τρίτος άξονας καταγράφει το ιστορικό της ίδρυσης του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Τρίπολη, ως οργανισμού που παρέχει στους εργάτες και τους ιδιωτικούς υπαλλήλους ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και συνταξιοδοτική κάλυψη.
Ο τέταρτος άξονας ανιχνεύει την πορεία του ελληνικού κράτους, ενώ παρακολουθεί και συσχετίζει τις ενέργειες της ΓΣΕΕ με τις αντίστοιχες ενέργειες του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας.
Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στην άρτια επιμέλεια της έκδοσης, που βασίζεται στους όρους της επιστημονικής και αισθητικής δεοντολογίας.
Η έκδοση, που έχει καθαρά τεκμηριωτικό χαρακτήρα, θα αποτελέσει μια εργασία βάσης για τους ερευνητές της κοινωνικής ιστορίας και γενικότερα για τους κοινωνικούς επιστήμονες που θα θελήσουν να ιχνηλατήσουν νέα πεδία έρευνας, να αναλύσουν τα τεκμήρια και να αναζητήσουν νέα σημεία σύζευξης για τον οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της Ελλάδας.

Η Ζιζή Σαλίμπα είναι οικονομολόγος-ιστορικός