 |
| Jan Fabre, The blood is our drug, 2023, χρυσές ψηφίδες 24ων καρατίων και σμάλτο, 120,5 x 100,5 εκ. |
Της Μάγιας
Στάγκαλη*
THOMAS PYNCHON, Η Συλλογή των 49 στο
σφυρί, Μετάφραση - Εισαγωγή Δημήτρης Δημηρούλης, Εκδόσεις GUTENBERG – ALDINA, σελ. 281
Το πιο
χαρακτηριστικό, ίσως, που μπορούμε να πούμε για τον αμερικανό συγγραφέα Thomas Pynchon, ως πρόσωπο, είναι
ότι μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστος.
Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε το 1937 στo Λονγ Άιλαντ της Ν. Υόρκης, σπούδασε φυσική, μηχανολογία και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Κορνέλ και εργάστηκε δυο χρόνια στην εταιρεία Μπόινγκ. Υπάρχουν επίσης ελάχιστες φωτογραφίες από τη νεότητά του. Σε μια εποχή δημόσιας αυτοπροβολής και περιαυτολογίας, εκείνος απέχει, και ενώ δεν έχει δώσει ούτε μία συνέντευξη, έχει εμφανιστεί στο πεδίο της κοινωνικής παρέμβασης με κείμενα υποστηρικτικά προς τους κοινωνικά αδύναμους και τους ανθρώπους του περιθωρίου.
Το μοναδικό κείμενο στο οποίο μιλάει για τον εαυτό του και για τις επιρροές που δέχθηκε είναι ο πρόλογος στο βιβλίο με τίτλο “Βραδείας καύσεως”. Μια συλλογή διηγημάτων που έγραψε νέος, στα οποία, είκοσι χρόνια μετά (σε αυτόν τον πρόλογο) ασκεί σκληρή κριτική. Επίσης, αν θέλει κανείς μπορεί να ακούσει τη φωνή του συγγραφέα σε δύο επεισόδια της σειράς κινουμένων σχεδίων, The Simpsons, στα οποία εμφανίζεται στον ρόλο του εαυτού του με μια χαρτοσακούλα στο κεφάλι.
Ο Pynchon έχει μεγάλη ευρύτητα παιδείας στην οποία περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, σοβαρή γνώση της μουσικής, του κινηματογράφου και της ποπ κουλτούρας. Το έργο του κατατάσσεται στο ρεύμα του μεταμοντερνισμού. Σύμφωνα με τον ίδιο, δέχθηκε ισχυρή επιρροή από το κίνημα των Μπητ και ξεχωρίζει με έμφαση τον Τζακ Κέρουακ, μεταξύ των επιρροών του επίσης αναφέρει τον Μακιαβέλι αλλά και τους Σουρεαλιστές. Στα μυθιστορήματά του συνθέτει ένα κράμα παράνοιας, ιστορικής πραγματικότητας, επιστημονικής φαντασίας και τεχνικο-επιστημονικών δεδομένων, με την έννοια της Εντροπίας να παίζει καθοριστικό ρόλο.
Ο Harold Bloom θεωρεί τον Pynchon ως έναν από τους τέσσερις μεγάλους συγγραφείς της εποχής του, μαζί με τον Philip Roth, τον Don DeLillo και τον Cormac McCarthy. Το βιβλίο, Η Συλλογή των 49 στο Σφυρί, τοποθετείται από τον Bloom στα αντιπροσωπευτικά έργα του Pynchon, δίπλα στα βιβλία του, Το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας και το Μέισον και Ντίξον. Το αμερικανικό περιοδικό, TIME, επίσης, το συμπεριέλαβε στη λίστα με τα 100 καλύτερα αγγλόφωνα βιβλία που εκδόθηκαν από την ίδρυση του περιοδικού το 1923. Στην παρούσα έκδοση υπάρχει η εισαγωγή του μεταφραστή, Δημήτρη Δημηρούλη, η οποία αποτελεί μια μελέτη συνολικά στο έργο του Pynchon.
Η Συλλογή των 49 στο Σφυρί μπορεί να χαρακτηρισθεί και ως μια ιστορία μυστηρίου, υπό το όρο ότι αντιλαμβανόμαστε τη ζωή ως ένα μυστήριο που δεν έχει λύση. Η υπόθεση εκτυλίσσεται γραμμικά στον χρόνο, με κεντρική ηρωίδα την Οιδίπα Μαας. Το όνομά της παραπέμπει στον μύθο του Οιδίποδα, με σημείο αναφοράς την περιπλάνηση και τη λύση ενός αινίγματος το οποίο απειλεί την ψυχοδιανοητική της συγκρότηση.
Η Οιδίπα είναι μια παντρεμένη, μικροαστή νοικοκυρά, που πλήττει και νοιώθει φυλακισμένη σαν την Ραπουνζέλ του παραμυθιού μέσα στον πύργο. Αισθάνεται ότι ο “πύργος ” προϋπάρχει του γάμου της και ότι περιέχει ολόκληρη τη ζωή της (σελ.63-65).
Μια επιστολή ενός δικηγορικού γραφείου την ενημερώνει ότι έχει ορισθεί ως εκτελέστρια της διαθήκης ενός μεγιστάνα που υπήρξε στο παρελθόν εραστής της. Έτσι, αφήνει τη συζυγική εστία −προσωρινά όπως πιστεύει− και με αφορμή τη διαθήκη που πρέπει να εκτελέσει μπαίνει σε μια περιπέτεια αποκρυπτογράφησης γρίφων και μυστικών συμβόλων, που θα την οδηγήσει εκτός της ασφάλειας του αμερικανικού ονείρου. Τυχαία έρχεται σε επαφή με το “Τρίστερο”, ένα μυστικό δίκτυο επικοινωνίας απόκληρων που εμφανίζεται στο τέλος του 1570. Το δίκτυο λειτουργεί εναντίον της εξουσίας, δεν υπόκειται σε κανέναν θεσμικό έλεγχο και άρχισε τη λειτουργία του ανταγωνιστικά προς το αυτοκρατορικό, ιστορικό ταχυδρομικό δίκτυο του οίκου Θερν και Τάξις (Thurn and Taxis).
Η Οιδίπα σύντομα βρίσκεται σε έναν λαβύρινθο ασαφών στοιχείων, όπως ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο που το συναντάει αρχικά στην τουαλέτα ενός μπαρ, φράσεις σε κάποιο θεατρικό έργο, μισοφωτισμένα αντικείμενα στη βιτρίνα ενός κινέζου βοτανοπώλη, ενώ παράλληλα γνωρίζει περιθωριακούς, και μαζί με αυτούς το πρόσωπο μιας άλλης Αμερικής. Καθώς οι συνδέσεις μεταξύ των στοιχείων γίνονται όλο και πιο εξωφρενικές, αρχίζει να αναρωτιέται, και μαζί της και ο αναγνώστης, εάν η συνομωσία του “Τρίστερο” υπάρχει πραγματικά ή πρόκειται για μια δική της παρανοϊκή εμμονή.
Η Οιδίπα “μαθαίνοντας τον εαυτό της να αναπνέει στο κενό” (σελ.265), ψάχνει/επινοεί μια λογική σχέση αιτίας - αποτελέσματος μεταξύ των γεγονότων. Η αναζήτηση της είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια νοηματοδότησης του κόσμου, με κίνδυνο την παράνοια.
Η ηρωίδα του Pynchon κινείται σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει το ζεύγος Ερώτηση - Απάντηση αλλά η διάζευξη Είτε - Είτε, χωρίς να προσφέρεται η ανακούφιση μιας σαφούς απάντησης.
Ο Pynchon οργανώνει (ή μάλλον αποδιοργανώνει) με όρους αμφισημίας την πραγματικότητα και της δίνει το εύρος πολλών ενδεχομένων. Το “γεγονός ”, στο έργο του, μπορεί και να μην υπάρχει, ενώ η ατμόσφαιρα απροσδιοριστίας που δημιουργεί, θυμίζει την εμπειρία δομικής αταξίας μεταξύ ονείρου και εγρήγορσης. Συνηθίζουμε να μιλάμε για το “Σύμπαν του συγγραφέα”, αλλά στην περίπτωση του Pynchon έχουμε ένα Πολυσύμπαν, όπου διαφορετικοί κόσμοι εισβάλουν ο ένας μέσα στον άλλον και η ανάγνωση των έργων του είναι σαν διαγαλαξιακό σερφινγκ, σε νοητικό επίπεδο.
Η τρομακτική αλλαγή που συμβαίνει στη ζωή της Οιδίπας αντιμετωπίζεται συχνά με φεμινιστικούς όρους, ως χειραφέτηση μιας γυναίκας που κάνει τη μεγάλη τομή στη ζωή της και από νοικοκυρά γίνεται ερευνήτρια του αμερικανικού underground. Στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου, όμως, ο συγγραφέας αναρωτιέται: “Εάν ο πύργος είναι παντού και ο ελευθερωτής ιππότης δεν μπορεί να μας γλυτώσει από τα μάγια του, τι απομένει;” Και τελειώνει την ιστορία του με τον ήχο μιας πόρτας αίθουσας δημοπρασιών η οποία κλειδώνει, με την Οιδίπα μέσα στην αίθουσα. Η ηρωίδα του σίγουρα απελευθερώνεται από την ανία της μικροαστικής ζωής, βρίσκεται όμως σε έναν δαίδαλο συνομωσιών με την αγωνία της πιθανής παράνοιας. Ως εκ τούτου, μπορούμε να αναρωτηθούμε για την ποιότητα αυτής της ελευθερίας και για το ενδεχόμενο να μην έχουμε μια “εύκολη” αντίθεση εγκλωβισμού - απεγκλωβισμού, αλλά τη μετατόπιση σε μια διαφορετική πτέρυγα του αχανούς “πύργου”.
Σε κάθε περίπτωση, τόσο η ασφάλεια της αποπνικτικής βεβαιότητας όσο και ο ανοιχτός ορίζοντας της ενδεχομενικότητας δεν αφαιρούν την οδύνη από την ανθρώπινη περιπέτεια.
Ο Pynchon αφήνει την ηρωίδα του χωρίς απαντήσεις και προκειμένου να αποσαφηνισθεί το τι συμβαίνει στο βιβλίο μπορούμε να κλείσουμε με μια πρόταση από το κορυφαίο έργο του, Το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας: ”Κανείς δεν είπε ποτέ ότι η μέρα θα πρέπει να διαστρεβλώνεται έτσι ώστε να βγαίνει κάποιο νόημα στο τέλος της”.
*Η Μάγια
Στάγκαλη είναι βιβλιοκριτικός
“Σε αυτό τον κόσμο, η οποιαδήποτε
τυχαία αλληλουχία γεγονότων μπορεί
να εκληφθεί ως θεωρία συνομωσίας”
Thomas Pynchon, Βραδείας Καύσεως
Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε το 1937 στo Λονγ Άιλαντ της Ν. Υόρκης, σπούδασε φυσική, μηχανολογία και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Κορνέλ και εργάστηκε δυο χρόνια στην εταιρεία Μπόινγκ. Υπάρχουν επίσης ελάχιστες φωτογραφίες από τη νεότητά του. Σε μια εποχή δημόσιας αυτοπροβολής και περιαυτολογίας, εκείνος απέχει, και ενώ δεν έχει δώσει ούτε μία συνέντευξη, έχει εμφανιστεί στο πεδίο της κοινωνικής παρέμβασης με κείμενα υποστηρικτικά προς τους κοινωνικά αδύναμους και τους ανθρώπους του περιθωρίου.
Το μοναδικό κείμενο στο οποίο μιλάει για τον εαυτό του και για τις επιρροές που δέχθηκε είναι ο πρόλογος στο βιβλίο με τίτλο “Βραδείας καύσεως”. Μια συλλογή διηγημάτων που έγραψε νέος, στα οποία, είκοσι χρόνια μετά (σε αυτόν τον πρόλογο) ασκεί σκληρή κριτική. Επίσης, αν θέλει κανείς μπορεί να ακούσει τη φωνή του συγγραφέα σε δύο επεισόδια της σειράς κινουμένων σχεδίων, The Simpsons, στα οποία εμφανίζεται στον ρόλο του εαυτού του με μια χαρτοσακούλα στο κεφάλι.
Ο Pynchon έχει μεγάλη ευρύτητα παιδείας στην οποία περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, σοβαρή γνώση της μουσικής, του κινηματογράφου και της ποπ κουλτούρας. Το έργο του κατατάσσεται στο ρεύμα του μεταμοντερνισμού. Σύμφωνα με τον ίδιο, δέχθηκε ισχυρή επιρροή από το κίνημα των Μπητ και ξεχωρίζει με έμφαση τον Τζακ Κέρουακ, μεταξύ των επιρροών του επίσης αναφέρει τον Μακιαβέλι αλλά και τους Σουρεαλιστές. Στα μυθιστορήματά του συνθέτει ένα κράμα παράνοιας, ιστορικής πραγματικότητας, επιστημονικής φαντασίας και τεχνικο-επιστημονικών δεδομένων, με την έννοια της Εντροπίας να παίζει καθοριστικό ρόλο.
Ο Harold Bloom θεωρεί τον Pynchon ως έναν από τους τέσσερις μεγάλους συγγραφείς της εποχής του, μαζί με τον Philip Roth, τον Don DeLillo και τον Cormac McCarthy. Το βιβλίο, Η Συλλογή των 49 στο Σφυρί, τοποθετείται από τον Bloom στα αντιπροσωπευτικά έργα του Pynchon, δίπλα στα βιβλία του, Το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας και το Μέισον και Ντίξον. Το αμερικανικό περιοδικό, TIME, επίσης, το συμπεριέλαβε στη λίστα με τα 100 καλύτερα αγγλόφωνα βιβλία που εκδόθηκαν από την ίδρυση του περιοδικού το 1923. Στην παρούσα έκδοση υπάρχει η εισαγωγή του μεταφραστή, Δημήτρη Δημηρούλη, η οποία αποτελεί μια μελέτη συνολικά στο έργο του Pynchon.
Η Συλλογή των 49 στο Σφυρί μπορεί να χαρακτηρισθεί και ως μια ιστορία μυστηρίου, υπό το όρο ότι αντιλαμβανόμαστε τη ζωή ως ένα μυστήριο που δεν έχει λύση. Η υπόθεση εκτυλίσσεται γραμμικά στον χρόνο, με κεντρική ηρωίδα την Οιδίπα Μαας. Το όνομά της παραπέμπει στον μύθο του Οιδίποδα, με σημείο αναφοράς την περιπλάνηση και τη λύση ενός αινίγματος το οποίο απειλεί την ψυχοδιανοητική της συγκρότηση.
Η Οιδίπα είναι μια παντρεμένη, μικροαστή νοικοκυρά, που πλήττει και νοιώθει φυλακισμένη σαν την Ραπουνζέλ του παραμυθιού μέσα στον πύργο. Αισθάνεται ότι ο “πύργος ” προϋπάρχει του γάμου της και ότι περιέχει ολόκληρη τη ζωή της (σελ.63-65).
Μια επιστολή ενός δικηγορικού γραφείου την ενημερώνει ότι έχει ορισθεί ως εκτελέστρια της διαθήκης ενός μεγιστάνα που υπήρξε στο παρελθόν εραστής της. Έτσι, αφήνει τη συζυγική εστία −προσωρινά όπως πιστεύει− και με αφορμή τη διαθήκη που πρέπει να εκτελέσει μπαίνει σε μια περιπέτεια αποκρυπτογράφησης γρίφων και μυστικών συμβόλων, που θα την οδηγήσει εκτός της ασφάλειας του αμερικανικού ονείρου. Τυχαία έρχεται σε επαφή με το “Τρίστερο”, ένα μυστικό δίκτυο επικοινωνίας απόκληρων που εμφανίζεται στο τέλος του 1570. Το δίκτυο λειτουργεί εναντίον της εξουσίας, δεν υπόκειται σε κανέναν θεσμικό έλεγχο και άρχισε τη λειτουργία του ανταγωνιστικά προς το αυτοκρατορικό, ιστορικό ταχυδρομικό δίκτυο του οίκου Θερν και Τάξις (Thurn and Taxis).
Η Οιδίπα σύντομα βρίσκεται σε έναν λαβύρινθο ασαφών στοιχείων, όπως ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο που το συναντάει αρχικά στην τουαλέτα ενός μπαρ, φράσεις σε κάποιο θεατρικό έργο, μισοφωτισμένα αντικείμενα στη βιτρίνα ενός κινέζου βοτανοπώλη, ενώ παράλληλα γνωρίζει περιθωριακούς, και μαζί με αυτούς το πρόσωπο μιας άλλης Αμερικής. Καθώς οι συνδέσεις μεταξύ των στοιχείων γίνονται όλο και πιο εξωφρενικές, αρχίζει να αναρωτιέται, και μαζί της και ο αναγνώστης, εάν η συνομωσία του “Τρίστερο” υπάρχει πραγματικά ή πρόκειται για μια δική της παρανοϊκή εμμονή.
Η Οιδίπα “μαθαίνοντας τον εαυτό της να αναπνέει στο κενό” (σελ.265), ψάχνει/επινοεί μια λογική σχέση αιτίας - αποτελέσματος μεταξύ των γεγονότων. Η αναζήτηση της είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια νοηματοδότησης του κόσμου, με κίνδυνο την παράνοια.
Η ηρωίδα του Pynchon κινείται σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει το ζεύγος Ερώτηση - Απάντηση αλλά η διάζευξη Είτε - Είτε, χωρίς να προσφέρεται η ανακούφιση μιας σαφούς απάντησης.
Ο Pynchon οργανώνει (ή μάλλον αποδιοργανώνει) με όρους αμφισημίας την πραγματικότητα και της δίνει το εύρος πολλών ενδεχομένων. Το “γεγονός ”, στο έργο του, μπορεί και να μην υπάρχει, ενώ η ατμόσφαιρα απροσδιοριστίας που δημιουργεί, θυμίζει την εμπειρία δομικής αταξίας μεταξύ ονείρου και εγρήγορσης. Συνηθίζουμε να μιλάμε για το “Σύμπαν του συγγραφέα”, αλλά στην περίπτωση του Pynchon έχουμε ένα Πολυσύμπαν, όπου διαφορετικοί κόσμοι εισβάλουν ο ένας μέσα στον άλλον και η ανάγνωση των έργων του είναι σαν διαγαλαξιακό σερφινγκ, σε νοητικό επίπεδο.
Η τρομακτική αλλαγή που συμβαίνει στη ζωή της Οιδίπας αντιμετωπίζεται συχνά με φεμινιστικούς όρους, ως χειραφέτηση μιας γυναίκας που κάνει τη μεγάλη τομή στη ζωή της και από νοικοκυρά γίνεται ερευνήτρια του αμερικανικού underground. Στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου, όμως, ο συγγραφέας αναρωτιέται: “Εάν ο πύργος είναι παντού και ο ελευθερωτής ιππότης δεν μπορεί να μας γλυτώσει από τα μάγια του, τι απομένει;” Και τελειώνει την ιστορία του με τον ήχο μιας πόρτας αίθουσας δημοπρασιών η οποία κλειδώνει, με την Οιδίπα μέσα στην αίθουσα. Η ηρωίδα του σίγουρα απελευθερώνεται από την ανία της μικροαστικής ζωής, βρίσκεται όμως σε έναν δαίδαλο συνομωσιών με την αγωνία της πιθανής παράνοιας. Ως εκ τούτου, μπορούμε να αναρωτηθούμε για την ποιότητα αυτής της ελευθερίας και για το ενδεχόμενο να μην έχουμε μια “εύκολη” αντίθεση εγκλωβισμού - απεγκλωβισμού, αλλά τη μετατόπιση σε μια διαφορετική πτέρυγα του αχανούς “πύργου”.
Σε κάθε περίπτωση, τόσο η ασφάλεια της αποπνικτικής βεβαιότητας όσο και ο ανοιχτός ορίζοντας της ενδεχομενικότητας δεν αφαιρούν την οδύνη από την ανθρώπινη περιπέτεια.
Ο Pynchon αφήνει την ηρωίδα του χωρίς απαντήσεις και προκειμένου να αποσαφηνισθεί το τι συμβαίνει στο βιβλίο μπορούμε να κλείσουμε με μια πρόταση από το κορυφαίο έργο του, Το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας: ”Κανείς δεν είπε ποτέ ότι η μέρα θα πρέπει να διαστρεβλώνεται έτσι ώστε να βγαίνει κάποιο νόημα στο τέλος της”.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου