Για τον ερωτικό λόγο

Άποψη της έκθεσης της Ρένας Παπασπύρου «Το πέρασμα του κομήτη: Επεισόδια και εικόνες στην ύλη» στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Φωτ.: Μενέλαος Μυρρίλας

Του Φοίβου Γκικόπουλου*

Η πλειοψηφία των ανθρώπων, όταν αντιμετωπίζει άμεσα ή έμμεσα τα ερωτικά θέματα, βρίσκεται ανάμεσα σε δύο άκρα. Για πολλούς η προσέγγιση των ερωτικών σημείων αναπτύσσεται παραδοσιακά μέσα από διαφορετικούς κώδικες: του παιχνιδιού, του κωμικού ή, ακόμη, του ειρωνικού. Σήμερα, μια αυστηρότητα συμπεριφοράς και σκέψης τείνει να καταδικάσει ως επιφανειακή και συντηρητική τη συνήθεια να γίνονται αντικείμενα χλευασμού τα ερωτικά πράγματα. Κριτική απόλυτα δίκαιη, κυρίως όταν απευθύνεται στην ανδρική συνήθεια της υποτίμησης και ταπείνωσης του έρωτα, που κινδυνεύει όμως να μας κάνει να ξεχάσουμε τη στενή –σε ανθρωπολογικό επίπεδο- σχέση, ανάμεσα στο σεξ και το γέλιο. Γιατί το γέλιο είναι και άμυνα της ανθρώπινης ανησυχίας μπροστά στην αποκάλυψη του σεξ, είναι ένα είδος εξορκισμού για την κατάκτηση της απόλυτης ανατροπής, που μπορεί να απελευθερώσει η ερωτική σχέση. Η εύθυμη διάθεση που συνοδεύει τις κουβέντες για το σεξ μπορεί να θεωρηθεί όχι μόνο μια ανυπόμονη κατάκτηση της πολυπόθητης ευτυχίας αλλά, επίσης, και η αναγνώριση του ορίου που ετοιμαζόμαστε να παραβιάσουμε, την είσοδο σ’ ένα χώρο διαφορετικό, παράδοξο, «ιερό». Ή, απλά, η σεμνότητα του λόγου μπροστά σ’ αυτό που είναι πέρα από το λόγο, ενάντια στη χοντροκομμένη αξίωση μιας έκφρασης «σοβαρής» ή μεγαλόπρεπης, που θα μπορούσε να προσφέρει το «αντίστοιχο».

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να καθορίσουμε αν στο συγκεκριμένο πλαίσιο μπορεί να βρει θέση η απομυθοποιητική διάθεση μιας άμεσης, αντικειμενικής, ήρεμης αναπαράστασης των ερωτικών σχέσεων ως στοιχείο ζωής ανάμεσα σε άλλα στοιχεία ζωής. Αν αυτή η στάση ήταν δυνατή, δεν θα καταλάμβανε μόνο μια κεντρική θέση –σε αντίθεση τόσο με την εσωτερική λογοκρισία της καταπίεσης και της υποκρισίας, όσο και με την ιερή ή δαιμονική εκμετάλλευση του έρωτα- αλλά θα ήταν οπωσδήποτε και η νικηφόρα, θα ξεκαθάριζε δηλαδή το πεδίο απ’ όλες τις άλλες.

Η λογοτεχνική εμπειρία των τελευταίων πενήντα χρόνων, προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτή η θέση παραμένει μια διαφωτιστική και διανοητική πρόθεση. Στον «κόσμο του λόγου», η λειτουργία του ερωτικού σημείου είναι η ακόλουθη: ο έρωτας δεν μπορεί να βγει από την προνομιακή του θέση και, άρα, είναι το θετικό ή αρνητικό του χαρακτηριστικό, που συνοδεύει τα σημεία του έρωτα σε κάθε μεμονωμένη λογοτεχνική παραγωγή στην καθοριστική πορεία του κάθε συστήματος και των εσωτερικών αξιών του κειμένου.

Βέβαια, ο εσωτερικός λόγος του κειμένου (του κάθε κειμένου) δεν επαρκεί πια και είναι απαραίτητο και αναγκαίο να εντάξουμε το κείμενο στο κοινωνικό πλαίσιο όπου γεννιέται.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ