Του Βαγγέλη Καραμανωλάκη*
ΜΑΡΙΑ ΗΛΙΟΥ, Ο Γλέζος, ο Πικάσο και μια πέτρα και άλλες αφηγήσεις. Με ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 180
Συνεχίζοντας το ταξίδι της ανάμεσα στη μαρτυρία και στον αναστοχασμό, η Μαρία Ηλιού μάς προσφέρει το δεύτερο βιβλίο της με αναμνήσεις και επεισόδια από την προσωπική της διαδρομή. Εάν το πρώτο βιβλίο (Παιχνίδια πολέμου. Αφηγήσεις, Εστία 2012) ήταν αφιερωμένο κατά κύριο λόγο στη δεκαετία του ’40, το δεύτερο διατρέχει τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 για να φτάσει στα χρόνια της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας. Ένα ταξίδι στον χρόνο και στον χώρο, ανάμεσα στην Ελλάδα και στη Γαλλία, που αποτέλεσε για χρόνια τη δεύτερη πατρίδα της. Ένα ταξίδι που εκκινεί από τα χρόνια της εφηβείας για να καταλήξει στα χρόνια της ωριμότητας, στην περίοδο της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής καταξίωσης.
Όπως και το πρώτο βιβλίο, έτσι και το δεύτερο συντίθεται από μια σειρά από ολιγοσέλιδες αφηγήσεις, «σκηνές» από τη ζωή και τη δράση της συγγραφέως. Θραύσματα μνημών και αναπολήσεων, που παρατίθενται σε χρονολογική σειρά, συγκροτώντας εντέλει μια ενιαία αφήγηση. Η Ηλιού ξεκινά από την εφηβική της ηλικία και τη μετάβασή της στην Αθήνα, περιγράφοντας απολαυστικά το πέρασμά της εκ νέου από την επαρχία της εποχής στη μεγαλούπολη. Και, βέβαια, η πρόωρη πολιτικοποίηση: η ένταξη στην παράνομη ΕΠΟΝ και έπειτα στο ΚΚΕ, οι σχέσεις με τον κόσμο των πολιτικών κρατούμενων, η απόδραση από τα Βούρλα, η ανοιχτή πληγή της Μακρονήσου. Ένας κόσμος που έμεινε πίσω όταν, παντρεμένη πλέον με τον Φίλιππο, βρέθηκε στη Γαλλία. Μια δεύτερη ζωή, αφιερωμένη σε μεγάλο βαθμό στην επιστήμη της, καθώς ξεκινούσε τη διατριβή της με τον Ζαν Πιαζέ, επικεντρώνοντας την έρευνά της σε παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες από το Αλγέρι, την ώρα που η Γαλλία φλεγόταν για το Αλγερινό ζήτημα. Η Ελλάδα, όμως, ήταν και πάλι παντού. Οι Έλληνες εμιγκρέδες στο Παρίσι, η γενιά του Ματαρόα αλλά και οι επόμενοι, που μετακινήθηκαν κυρίως για σπουδαστικούς λόγους, οι καμπάνιες για την ελευθερία και την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων, οι επαφές με Γάλλους διανοούμενους και καλλιτέχνες ζητώντας υποστήριξη. Η επιστροφή στην Ελλάδα, το κεντρώο διάλειμμα, η συμμετοχή στην ΕΔΑ, η χαμένη άνοιξη μιας πνευματικής Αριστεράς. Και έπειτα, η διάψευση των ονείρων, η βίαιη διακοπή, η κλαγγή των όπλων την 21η Απριλίου 1967 και η αναπόληση του Παρισιού του Μάη του ’68 αλλά και του αντιδικτατορικού αγώνα, στο συνταίριασμα της αγωνίας για επιβίωση αλλά και της ελπίδας για την επιστροφή στη δημοκρατία.
Το βιβλίο της Μαρίας Ηλιού είναι ένα βιβλίο που μιλάει για το προσωπικό αξεδιάλυτα μπλεγμένο με το συλλογικό, ένα βιβλίο που αναφέρεται στην ατομική εμπειρία εντάσσοντάς την συνεχώς στην πολιτική και κοινωνική συγκυρία. Πρόκειται για ένα διπλό ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο, στη μνήμη και στον αναστοχασμό. Ένα ταξίδι που το χαρακτηρίζει η αγάπη αλλά συχνά και η αυστηρότητα για τους ήρωές του και τις περιπέτειές τους. Ένας κόσμος χαμένος, που η συγγραφέας ανασυνθέτει με τέχνη αλλά και με αφηγηματική μαστοριά, απόρροια, νομίζω, και μιας ζωής με πολλή ανάγνωση και με μια πολύ μεγάλη εξοικείωση με τους τρόπους και τους δρόμους της λογοτεχνίας. Κάποτε οι σελίδες του βιβλίου μοιάζει να είναι ένα προσκλητήριο ονομάτων, τόπων, λέξεων, εμπειριών, πολλών από αυτών πλέον ξεχασμένων. Το Παρίσι, το Αλγέρι, η Αθήνα, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Ηλίας και, βέβαια, ο Φίλιππος Ηλιού, ο Κώστας Φιλίνης, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μανόλης Γλέζος, ο Sembene Ousbane, o Πάμπλο Πικάσο, ο Ζαν Πιαζέ. Ένας κόσμος που ανασυντίθεται μέσα από τη μνήμη, αλλά και με τη βοήθεια μιας σειράς τεκμηρίων της εποχής. Μα όλα αυτά δεν είναι, απλώς, ένα ταξίδι στη νοσταλγία. Τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί της Ηλιού, το φανερό αλλά και το υπόρρητο χιούμορ της, η κριτική της ματιά αποδομούν, σε μεγάλο βαθμό, αυτή τη νοσταλγική εικόνα, διαβρώνουν τη συγκίνηση, καταρρίπτουν τις βεβαιότητες του παρελθόντος μέσα από την πικρή συχνά ματιά του σήμερα. Η Ηλιού μάς ανοίγει τις κουρτίνες για να δούμε καλύτερα έναν κόσμο που, ακόμη κι αν χάθηκε, εξακολουθεί να μας γοητεύει, καθώς έφερνε μέσα του την πίστη στον άνθρωπο και τη δύναμή του, την αγάπη για τη δημιουργία, αλλά και την πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο.
* Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης είναι ιστορικός (ΕΚΠΑ, ΑΣΚΙ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου