Αναφορά

Νίκος Ποδιάς.“I never promised you a rose garden”, 2018, μολύβι σε χαρτί, 83 × 66 εκ.

Στον Κώστα Γ. Παπαγεωργίου

Του Θεόδωρου Βάσση*

Στη μελέτη του 44χρονου τότε Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, Η Γενιά του ’70, πιστοποιείται αβίαστα η διανοητική του σκευή, αμάλγαμα ιστορικοκοινωνικής θεώρησης του ποιητικού φαινομένου (απόρροια των μαρξι(στι)κών διαβασμάτων του), ενδοκειμενικού σχολιασμού (έμμεση δείξη της γνώσης και των λογοτεχνικών θεωρημάτων της λεγόμενης «εκ των ένδον» ανάλυσης), ψυχολογικής ερμηνείας (τη βοηθεία της φροϋδικής ψυχανάλυσης) και υπαρξιακού προβληματισμού (ο φιλοσοφικός Υπαρξισμός ωσεί παρών).

Με το γνώριμο ύφος του, λόγια δημοτική με παραχωρήσεις στην προφορικότητα, μακροπερίοδος λόγος, εντός του οποίου ξεδιπλώνεται η λεπτοφυής περιγραφική ανάπτυξη των σκέψεών του με ακριβή στίξη, ώστε τα διανοήματά του να γίνονται κατανοητά, ιχνηλατεί τα πρωτοφανερώματα της ποιητικής του γενιάς (με σημείο αφετηρίας το 1966 και τα ποιήματα της Μαρίας Κυρτζάκη), παρουσιάζοντας έναν αρχικό, βασικό κατάλογο αντιπροσωπευτικών ποιητών της Γενιάς του ’70.

Και μάλιστα χωρίς να παραθέτει το όνομά του, γνώρισμα τόσο της –γνωστής σε όλους– ευγένειάς του όσο και της αυτεπίγνωσης της αξίας του: το 1987 που πρωτοδημοσιεύονται στην εφ. Η Αυγή τα 4 πρώτα κεφάλαια της μελέτης του και το 1989 που πρωτοεκδίδεται σε βιβλίο η μελέτη του αυτή (εκδ. Κέδρος), με την προσθήκη 5ου κεφαλαίου και επιλόγου, η λογοτεχνική «παροικία της Ιερουσαλήμ» ξέρει καλά ότι ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου είναι από τα πιο σημαντικά ιδρυτικά μέλη της Γενιάς του ’70 και σημαίνων κριτικός λογοτεχνίας (έχοντας, συνάμα, στο ενεργητικό του κι ένα πεζογράφημα, Το Γιοτάπατο, 1977). Άλλωστε, διόλου τυχαίως, η διακριτική του οξύνοια έχει ήδη φροντίσει, στο λεγόμενο «αυτί» του βιβλίου, να σημειώσει ότι η πρώτη του ποιητική εμφάνιση, υπό τον τίτλο Ποιήματα, δημοσιεύτηκε το 1966. Έμμεση αυτοβιοεργογράφηση, λοιπόν.

Αλλά όχι μόνον αυτό: αναλύοντας ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου την ψυχική διαμόρφωση των ποιητών της Γενιάς του ’70, που οι περισσότεροι γεννήθηκαν, όπως κι αυτός, στα 1945 κι έπειτα, επιμόνως εστιάζει την προσοχή του στα ψυχικά «τραύματα» της εμφυλιακής, μετεμφυλιακής και ψυχροπολεμικής περιόδου, που «κληροδοτήθηκαν» στα παιδιά /πρώιμους εφήβους (μετέπειτα ποιητές και ποιήτριες της Γενιάς του ’70), με εκφράσεις όπως:

«Όσο για το ψυχροπολεμικό κλίμα που εξακολουθεί να βαραίνει καταφώρως την δεκαετία του ’50, αυτό βιώνεται –από τους ποιητές της Γενιάς του ’70 –κατά τρόπο μάλλον υποσυνείδητο. Κάτι σαν ένας φόβος διάχυτος, ασαφής και απροσδιόριστος ή, καλύτερα, σαν μια αίσθηση φόβου, που είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να εξηγηθεί και να αιτιολογηθεί λογικά»

Ή λίγο πιο κάτω:

«Η έμμεση γνώση και βίωση σημαντικών ιστορικών γεγονότων και αφετέρου ο συγκεχυμένος, απροσδιόριστος φόβος /αίσθηση του φόβου, συμβάλλουν στην θεμελίωση επιχειρημάτων δικαιολογητικών μιας στάσης καταρχάς παθητικής και μιας συμπεριφοράς ενστικτωδώς επιθετικής απέναντι στο πολλαπλώς ‘ανοικοδομούμενο’ κοινωνικό περιβάλλον» (σ.19).

Τέλος, όταν ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου συνοψίζει τα βασικά χαρακτηριστικά των ποιητών και των ποιητριών της Γενιάς του ’70, συγκαταριθμεί ως πρώτο (α) και ως τρίτο (γ) χαρακτηριστικό τα εξής: «Η τραυματική επίδραση που άσκησε το μετεμφυλιακό –ψυχροπολεμικό κλίμα της δεκαετίας του ’50 στον εύπλαστο –εύθραυστο ψυχισμό των ποιητών που βρίσκονται στην κρισιμότατη καμπή της παιδικής έως προεφηβικής περιόδου της ζωής τους» και «Ο συγκεχυμένος, απροσδιόριστος φόβος –προϊόν του εντονότατου μετεμφυλιακού ψυχροπολεμικού κλίματος της εποχής –ο οποίος, ενίοτε, αγγίζει τα όρια του πανικού· μετατρέπεται σε ανεξήγητη αίσθηση πανικού ή επενεργεί ως υποφώσκον κακό».

Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου ψυχογραφώντας τα παιδικά κι εφηβικά χρόνια των ποιητών της Γενιάς του ’70 αυτοψυχογραφείται· και για του λόγου το αληθές, προσκομίζω ένα χαρακτηριστικό τεκμήριο από συνέντευξη του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου στους Βαγγέλη Δημητριάδη και Χρίστο Λάνδρο, για λογαριασμό του περιοδικού Απόπλους (φθινόπωρο 2018), στην οποία, αναφερόμενος στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που διαμόρφωσαν την καταφυγή του στην ποίηση, και αφού πρώτα τις χαρακτηρίζει «τραυματικές», λέει, μεταξύ άλλων: «Αναμφισβήτητα συνέβαλε και η περιρρέουσα σκυθρωπή, ασπρόμαυρη πραγματικότητα που κυριαρχούσε κατά τη δεκαετία του ’50, ένας απροσδιόριστος φόβος ότι κάτι κακό θα συμβεί από στιγμή σε στιγμή, οι συχνές περιπολίες των αστυφυλάκων, τα αδέσποτα σκυλιά, οι απαγορεύσεις της κυκλοφορίας για ασκήσεις αεράμυνας […] Όλ’ αυτά δεν μπορεί να μην συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός ευάλωτου ψυχισμού και να μην επηρέασαν τις κατοπινές επιλογές μου.».

Και μόνο από το παρόμοιο λεκτικό ( από τη μελέτη του Η Γενιά του ’70 και από τη συνέντευξή του 29/31 χρόνια αργότερα), φαίνεται καθαρά ότι ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου βιογραφώντας, αυτοβιογραφείται∙ ψυχογραφώντας, αυτοψυχογραφείται. Ότι η άνωθι σκιαγραφηθείσα καφκική ατμόσφαιρα είναι συστατικό στοιχείο της ποίησης του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, μαρτυρείται, άλλωστε, και από τους ακόλουθους, ενδεικτικούς στίχους του: «Πεθύμησα μια Κυριακή/ Όχι […]/ Βιασμένη το πρωί στις εκκλησιές/ Από παπάδες και χωροφυλάκους» (Ιχνογραφία, 1975).

*Ο Θοδωρής Βάσσης είναι φιλόλογος