Γκονταρικό ημερολόγιο

Δήμητρα Κονδυλάτου, Metaphor-Transporter, 2022, απόσπασμα video

Του Νίκου Αλευρά*

Ξημερώματα. 6 παρά 10. Σε λίγο θα χτυπήσει το ξυπνητήρι. Ακούω μια δυνατή γυναικεία φωνή, αγριεμένη μεν, αλλά πολύ μελωδική… «πέταξα τα σκεπάσματα, και φόρεσα ό,τι βρήκα, και μεσ’ τη νύχτα με βροχή, 3 παρά 10, βγήκα. Ρωτάω καρδιά μου, πού με πας, μου λέει σ’ εκείνη π’ αγαπάς! Καλύτερα μαζί σου και τρελός, παρά μονάχος μου και λογικός»!

Θεέ μου δεν το πιστεύω∙ η Μαρία είναι, ή ο Γκοντάρ; Κάθε πρωί ξύπνημα με διαφορετικό τραγούδι… κάθε πρωί! Μα γιατί κανείς δεν μίλησε για τη φόρμα, για το στυλ; Οι ανατροπές του περιεχομένου, της θεματολογίας, έχουν γίνει χιλιάδες χρόνια, από χιλιάδες ποιητές, φιλοσόφους... αλλά η μορφή... ο τρόπος ζωής... η αντίληψη της ευτυχίας... η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ της ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ... αυτό μας έδωσε ο Γκοντάρ, αυτό μου έδωσε ο Γκοντάρ... κάθε μέρα, κάθε στιγμή, κάνω κάτι διαφορετικό, κάνω κάτι ανατρεπτικό… Έχω κάνει καμιά 20αριά ταινίες... ποιητικές... που ξεκινάνε από τον Τζίγκα Βερτώφ, παίζουν με τον Μπάστερ Κήτον, χαϊδεύουν το Φελίνι και φτάνουν στον Γκοντάρ, που τον ανατρέπω, τον ανατρέπω, τον ανατρέπω… γιατί έτσι μου έμαθε... και γιατί έτσι πρέπει!

Η τελευταία μου ταινία …ALEVRINO «το σπέρμα του σύμΠΑΝτος» ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ… ή ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ ΠΕΡΙ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ, που είναι αφιερωμένη στον Γκοντάρ, τη γυρίζω 4 χρόνια (ένα πλάνο την ημέρα) και το μοντάζ γίνεται ήδη ένα χρόνο, είναι η μεγαλύτερη και η πιο απρόβλεπτη και αδιανόητη παραγωγή όλων των εποχών… Δεν θα πω λεπτομέρειες, αλλά η αλευρική-γκονταρική φόρμα, ο τρόπος γυρίσματος, ο τρόπος ζωής μου... δεν είναι κάτι απλώς ερωτικό... είναι κάτι οργασμικό, προς την απόλυτη ευδαιμονία... και όλα αυτά σε μια πορεία, σε μια μετα-μόρφωση, σε μια ολοκλήρωση προς το νόημα, προς την εντελέχεια του Αριστοτέλη, γιατί όλα οδηγούν προς τα εκεί και καθορίζονται και ονοματίζονται από τον φιλόσοφο, με όλες τις λέξεις που λήγουν σε «…σις», δίδαξις, κίνησις, μάθησις, πάθησις, λεύκανσις, οικοδόμησις, ποίησις… κι εγώ πιστεύω ότι η εντελέχεια της σκηνοθεσίας είναι η κινηματο-γράφησις και όχι η ταινία!

Αυτό έκανε ο Γκοντάρ, μια μετα-μόρφωση των πάντων, ξεκινώντας από την κάμερα στυλό του Αστρύκ, από τον κινηματογράφο αλήθεια του Βερτώφ και περνώντας μέσα από όλα τα παιχνίδια της αριστεράς και φτάνοντας στο Μάη του ’68, που όλα ανατρέπονται κι εκεί χάνει το μπούσουλα… ή... βρίσκει το ΝΟΗΜΑ! Γιατί στο κάτω κάτω το ξέρουμε καλά, ο αναπαραστατικός κινηματογράφος, το στήριγμα του καπιταλισμού, δεν επηρεάζει ούτε τον κόσμο, ούτε τις πράξεις μας, ούτε αλλάζει τη ζωή μας, ούτε απασχολεί τη σκέψη μας, αυτό το τίποτα είναι ο κινηματογράφος! «Στα 2024, το πιο σημαντικό και μοναδικό κατόρθωμα που θα ’χει βοηθήσει ο κινηματογράφος να επιτευχθεί θα ’ναι η εξάλειψη κάθε ένοπλης σύγκρουσης από το πρόσωπο του πολιτισμένου κόσμου», έλεγε ο Γκρίφφιθ, στις αρχές του περασμένου αιώνα! Και ξέρουμε τι έγινε… Και ο Γκοντάρ το ήξερε πολύ καλά αυτό.

Η ταινία ούτε «είναι» ούτε «λειτουργεί». Απλώς «δείχνει λειτουργίες» σε όντα ενσυνείδητα, που ούτε σκέπτονται, ούτε επικοινωνούν κατά τη διάρκεια της προβολής... με ένα τρόπο ανάλογο προς την υπναγωγία. Βλέπε τηλεόραση… «μας πήρε ο ύπνος και γείραμε»… όλοι οι «πολιτισμένοι» άνθρωποι! Παρ’ όλα αυτά, «το στυλ είναι η ψυχή μας» έγραφε ο Ντράγερ, κάτι που το κατάλαβε εξ’ αρχής ο Γκοντάρ και ανέτρεψε τα πάντα, με την αποδιάρθρωση του κινηματογράφου και της κάθε ταινίας που έφτιαχνε. Το τέλος της τέχνης συμπίπτει με την αποθέωση της τέχνης, γιατί την αποδιάρθρωση του καλλιτεχνικού έργου την προκαλεί η ίδια η ΠΟΙΗΣΗ, εισάγοντας το διφορούμενο στη διαδικασία της δομής. Οι ανατροπές του Γκοντάρ…

1. Ένωση της οθόνης με την αίθουσα.

2. Μετατροπή του ηθοποιού σε μαριονέτα.

3. Μουσική προσωδία των κενών σημαινόντων.

4. Αντανάκλαση (α. η ταινία μέσα στην ταινία, β. αποκάλυψη των τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούνται στη ταινία, γ. επίγνωση των ηθοποιών ότι «παίζουν» και αποκάλυψη τούτου στους θεατές).

5. Το μοντέλο του δημιουργού.

6. Το τυχαίο.

7. Πολυφωνισμός.

Όλα αυτά αναλύονται στο εκπληκτικό βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου «Μύθος, κινηματογράφος, σημειολογία, κρίση αισθητικής, ανθρωπολογική μελέτη» εκδόσεις άλμα 1973. Και σημειώνει, ότι ο Γκοντάρ αρχίζει με τη φαινομενική ψυχολογία «Με κομμένη την ανάσα» (1959), «Η κυρία θέλει έρωτα» (1961), περνάει στην αντανάκλαση «Περιφρόνηση» (1963), στο πρόβλημα του χαμένου χρόνου «Μια γυναίκα παντρεμένη» (1964) –κάτω από την επίδραση του «άμεσου σινεμά» του Ρους εντοπίζει στη γυναίκα και στον έρωτα τη διαφυγή του παρόντος– στο φανταστικό μοντέλο «Αλφαβίλ» (1965), κορυφώνεται στην καθαρή Ποίηση «Ο τρελλός Πιερώ» (1966) –που είναι μοντέλο του δημιουργού− οδηγείται σε μια πληθωρική παράταξη σημαινόντων και σκληρότητας «Αρσενικό, θηλυκό» (1966), για να καταλήξει σε μια παρωδία πολυφωνισμού, όμοια με τσίρκο από καρτούν, ιδεογράμματα , αυθαίρετο λόγο, επίκαιρα και σύμβολα ιδεολογίας «Συνέβη στην Αμερική» (1966) και να αναγγείλει το τέλος του Μύθου του Κινηματογράφου «Σαββατοκύριακο» (1968). Και μετά το Μάη του 68, όπως είπαμε αγνοείται η «τύχη» του… και παρ’ ότι κατά βάση ήταν ένας ελληνιστής-ανθρωπιστής, οδηγήθηκε στον φιλοσοφικό παραλογισμό, αποδεικνύοντας κατά γράμμα τη ρήση του Ροΐδη «ο άνθρωπος είναι ζώον λογικόν, έχων ακατάσχετον κλίσην εις τον παραλογισμόν»!

*Ο Νίκος Αλευράς είναι σκηνοθέτης και ηθοποιός