Κυρίαρχο φως

Κατερίνα Κατσιφαράκη, Στάση, 2022, εγκατάσταση in situ: λιόπανο, νήματα πλεγμένα με το χέρι, κορμός δέντρου, μεταβλητές διαστάσεις, φωτ.: Αγγελική Σβορώνου

Της Στυλιανής Παντελιά*

ΤΖΩΝ ΤΕΫΛΟΡ / JOHN TAYLOR, Φινιστρίνια / Portholes, Εικονογράφηση: Καρολίν Φρανσουά-Ρουμπινό, Μετάφραση: Σπυριδούλα Βαρβαρίγγου, Πρόλογος: Βερονίκη Δαλακούρα, Εκδόσεις Κουκκίδα, σελ. 39

«Το φινιστρίνι/είναι η τελευταία μορφή/ που παραμένει» σημειώνει ο αμερικανός συγγραφέας, ποιητής και μεταφραστής Τζων Τέυλορ (γέν. 1952) στο ομώνυμο δίγλωσσο ποιητικό βιβλίο, που γράφτηκε με αφορμή μια σειρά από πίνακες της Γαλλίδας εικαστικού Καρολίν Φρανσουά-Ρομπινό. Το βιβλίο κυκλοφορεί και στα γαλλικά (Hublots: 2016), σερβικά (ΟΚΗΑ: 2018) και ιταλικά (Oblo: 2019). Λάτρης της Ελλάδας ο ίδιος για δεκαετίες (από το 1976), πραγματοποιεί ένα άνοιγμα προς τον θαλασσινό κόσμο και τις μορφές του («Το νησί/ αναδύεται/ προς ό,τι/ έχει αναδυθεί»). Η τομή συμπεριλαμβάνει τον χρόνο (παρελθόν/παρόν), τον χώρο και την προοπτική (κάθετα/οριζόντια, μέσα/έξω, επάνω/κάτω). Πρόκειται για ηλιοκεντρική ποίηση, η οποία συνενώνει το τέλος με την αρχή (στο τέλος μου η αρχή μου, σύμφωνα με τον Τ. Σ. Έλιοτ). Όλα ξεκινούν άλλωστε από ένα «περίβλημα στρογγυλό», όπως είναι το κοσμικό αυγό. (Ο Τέυλορ έχει σπουδάσει μαθηματικά και φιλοσοφία. Τα αντίστοιχα ίχνη διαφαίνονται στην ποίησή του). Τα ολιγόστιχα ποιήματα δεν είναι χαϊκού αλλά θραύσματα της πραγματικότητας, όπως διακρίνονται μέσα από τα θολά τζάμια. Πίσω από το θέμα ωστόσο βρίσκονται τα αντικείμενα, μια (πρωτότυπη) συλλογή φινιστρινιών που ανήκει στον αδελφό της καλλιτέχνιδας. Δίνεται με αυτόν τον τρόπο έμφαση στο στοιχειώδες σχήμα του κύκλου, αλλά παράλληλα και στο σημείο εστίασης, στο βλέμμα που τετραγωνίζει «τον κύκλο του φινιστρινιού». Σιωπή και λόγος δημιουργούν «μια πατρίδα ήχων, αμίλητων λέξεων», όπως διαβάζουμε στον πρόλογο.

Ο ελληνικός τίτλος της συλλογής προέρχεται από την ιταλική λέξη finestrino (finestra), το στρογγυλό παράθυρο των πλοίων. Συνειρμικά σχετίζεται με το φως (φάος) αλλά και με το λυκόφως, τις σκιές και τις φωτοσκιάσεις. Μέσα από τις θολές γραμμές και τη αχλή των οριζόντων, το ποιητικό υποκείμενο στρέφεται προς το αόρατο, το απρόβλεπτο, το αναπόφευκτο, αλλά και το ορατό και σταθερό. Ο μακρόκοσμος οδηγεί αναγκαστικά στον μικρόκοσμο. Η ψυχή αγκαλιάζει το έν, το παν αλλά και το κενό, το τίποτα, και διερευνά τα όριά της. Διακρίνεται ο υλομορφισμός, καθώς η ύλη κινείται και μετασχηματίζεται σε μορφή. Τροφή του σώματος είναι η ελιά (ας θυμηθούμε τον Σικελιανό), του ποιήματος η λέξη. Καίριες και ουσιαστικές οι λέξεις, οργανώνονται σε μονολεκτικούς συχνά στίχους χάρη στη δύναμη της συμπύκνωσης και αποδίδουν τη ρευστότητα του υδάτινου στοιχείου. Ο συνδυασμός λέξεων και εικόνων δημιουργεί ένα υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα. Τα χρώματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Τελικά όλα συμπυκνώνονται στο λευκό, που τα εμπεριέχει. Οι πίνακες της Φρανσουά-Ρουμπινό αναδεικνύουν το σύμπαν, που κινείται έξω από τον κύκλο του φινιστρινιού, χωρίς επαναλήψεις. Κάθε πίνακας είναι μοναδικός και αποδίδει τη δίνη της θάλασσας, τα «δάχτυλα πλασματικά/ πάνω απ’ τα ύδατα». Το αποτέλεσμα είναι ένας ανεπανάληπτος συνδυασμός.

Στην ποίηση του Τέυλορ υπόκειται μια ρομαντική χροιά, καθώς αναζητείται το σταθερό σημείο αναφοράς σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο. Πρόκειται για τη γνώση («ήξερες πως…»). Η εικόνα προσφέρει αφορμή στη σκέψη και τη μνήμη και τροφοδοτεί τον αναστοχασμό για «το παρόν αυτό/ που φεύγει». Το αντικειμενικό γ΄ ενικό σταδιακά μεταβάλλεται σε β΄ ενικό πρόσωπο και επιδιώκει να μεταδώσει την εμπειρία στον αναγνώστη. Όλα οδηγούν, σύμφωνα με τις τελευταίες λέξεις της συλλογής, σε μια «λιγότερο φωτεινή» (μέρα). Το εξωτερικό και εσωτερικό φως βαθμιαία λιγοστεύουν, όμως η βιωμένη εμπειρία οδηγεί στην αποκάλυψη. Στη συνομιλία με τον αναγνώστη συμβάλλει η εξαιρετική μετάφραση της Σπυριδούλας Βαρβαρίγγου, καθώς και ο ποιητικός πρόλογος της Βερονίκης Δαλακούρα. Η έμπνευση του ποιητή απευθύνεται, μέσα από τη δίγλωσση έκδοση αλλά και τις λοιπές ξενόγλωσσες εκδόσεις, στους πολίτες του κόσμου. Κάθε πόλη άλλωστε δεν είναι παρά «μια λεπτή λουρίδα από φώτα σαν τα φινιστρίνια ενός πλοίου» (Geert Mac, Στην Ευρώπη. Ταξίδια στον 20ό αιώνα).

*Η Στυλιανή Παντελιά είναι φιλόλογος