Η ανθρωπογεωγραφία των γαλλικών εκλογών

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΟΥΣΗ

Στον απόηχο του πρώτου γύρου των γαλλικών εκλογών, έχει νομίζω ενδιαφέρον να δει κανείς τη γεωγραφική κατανομή των εκλογικών αποτελεσμάτων στο Παρίσι. Πέραν του παραδοσιακού διαχωρισμού αριστερής και δεξιάς όχθης, η πόλη χωρίζεται νοητά σε ανατολικό και δυτικό τμήμα, με τις διαφορές να είναι έκδηλες τόσο στο δημόσιο πεδίο με όρους συμβόλων όσο και στην πληθυσμιακή κατανομή, η οποία παρουσιάζει σαφώς διαφορετικά ταξικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά.

Στο κεντρικό και δυτικό κομμάτι της πόλης κυριαρχούν τα τοπόσημα μιας πρώην αυτοκρατορικής αποικιακής δύναμης. Το παρελθόν σε περιβάλλει σμιλεμένο στην αρχιτεκτονική των επιβλητικών κτιρίων, των βουλεβάρτων, των στυλιζαρισμένων κήπων και των αγαλμάτων, ως διαρκής υπενθύμιση ενός μεγαλείου που αποτελεί ταυτοτικό χαρακτηριστικό του γαλλικού έθνους ως φαντασιακής κοινότητας. Δημαρχείο, Παλέ Ρουαγιάλ, Λούβρο, Κήποι Κεραμεικού, Πλατεία Κονκόρντ, Ηλύσια Πεδία, Αψίδα του Θριάμβου. Η αριστοκρατική μεγαλοπρέπεια δεσπόζει στον αστικό χώρο, ενώ οι συμβολικές αναπαραστάσεις του γαλλικού πνεύματος και της Δημοκρατίας εγγράφονται στην ανθρωπογεωγραφία της περιοχής, αναδεικνύοντας μια έννοια της γαλλικότητας με διακριτά ταξικά, πολιτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά.

Από την άλλη, η πολυπολιτισμική σύσταση του πληθυσμού του ανατολικού κομματιού, οι μουσουλμανικές γειτονιές, η παρουσία ανθρώπων από την Τυνησία, τον Λίβανο, την Αλγερία, την Κίνα, το Βιετνάμ, δημιουργούν ένα χωνευτήρι λαών και πολιτισμών που ζουν και περπατούν στις «κόκκινες» γειτονιές του Παρισιού. Τα σύμβολα της γαλλικής αριστεράς και της αντίστασης είναι διάχυτα στον δημόσιο χώρο. Πλατείες, δρόμοι, σταθμοί. Οδός Ζαν Πιερ Ταμπό, συνδικάτο μεταλλουργών, πλατείες Ροζέ Λινέ, Λεόν Μπλουμ, σταθμός Ζωρές. Σχεδόν μεταφυσικά, το συλλογικό αποτύπωμα των μαρτύρων και των θυμάτων παραμένει οικείο, περιπλανώμενο ανάμεσα στα ετερόκλητα πλήθη που περιδιαβαίνουν τις γειτονιές, εν αντιθέσει με το μεγαλείο μιας αυτοκρατορίας που επιβάλλεται στον χώρο, προκαλώντας δέος στον περαστικό. Πώς μεταφράζονται τα παραπάνω σε επίπεδο πολιτικής έκφρασης των κοινωνικών συνόλων;

Σκεφτόμουν ότι τα μνημονικά ίχνη, όπως αυτά αποτυπώνονται στον δημόσιο χώρο, αποκτούν ιδιαίτερη ορατότητα σε συνθήκες πόλωσης και πολιτικού αναβρασμού, εγγράφοντας τις πολιτικές χρήσεις του παρελθόντος στα νέα συμφραζόμενα. Ταυτόχρονα, οι νέες συνθήκες, λειτουργούν ως πρίσμα μέσα από το οποίο μπορούμε να διαβάσουμε την αμφίδρομη σχέση των ιστορικών υποκειμένων με το περιβάλλον τους, καθώς το συν-διαμορφώνουν και ταυτόχρονα συν-διαμορφώνονται από αυτό.

Όσο εύκολα μπορεί κανείς να περπατήσει από τη Βαστίλη στο Μαρέ, εξίσου εύκολα μπορεί να παρατηρήσει τα εκλογικά ποσοστά να αλλάζουν. Σε όλο σχεδόν το ανατολικό Παρίσι (11ο, 20ό, 19ο, 10ο, 18ο, 13ο) ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν καταλαμβάνει την πρώτη θέση, με δεύτερο τον Εμμανουέλ Μακρόν και τρίτο τον Γιανίκ Ζαντό. Στο κεντρικό και κυρίως στο δυτικό τμήμα, τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται. Ο Μακρόν περνά στην πρώτη θέση με τον Μελανσόν δεύτερο. Το ενδιαφέρον είναι ότι σε κάποια διαμερίσματα ο ακροδεξιός Ερίκ Ζεμούρ έρχεται δεύτερος, με τη δεξιά υποψήφια του ρεπουμπλικανικού κόμματος Βαλερί Πεκρές να βρίσκεται στην τρίτη θέση (8ο, 7ο, 16ο), ενώ αξιοσημείωτες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες τρίτη δύναμη αναδεικνύεται η ακροδεξιά είτε της Λεπέν είτε του Ζεμούρ, με αυξημένα μάλιστα ποσοστά (4ο, 17ο, 6ο, 15ο).

Έχοντας κατά νου τα παραπάνω, θα ήθελα να σταθώ σε δύο σημεία. Το πρώτο αφορά τη χαμένη ευκαιρία και απαντά στο υποθετικό ερώτημα, τι θα συνέβαινε αν είχε καταφέρει να περάσει στον δεύτερο γύρο ο Μελανσόν αντί της Λεπέν. Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου ήταν δυστυχώς καταστροφικά. Το θλιβερό, πέραν της προφανούς ακροδεξιάς απειλής, είναι η μετατόπιση του κέντρου βάρους των ζητημάτων που ταλανίζουν τη Γαλλία, μετά την κοινωνική δυσαρέσκεια που προκάλεσε η πενταετία της πολιτικής Μακρόν και η οποία εκφράστηκε (και) στην ψήφο υπέρ του Μελανσόν.

Μια ενδεχόμενη παρουσία του Μελανσόν απέναντι στον Μακρόν θα έθετε την απερχόμενη κυβέρνηση προ των ευθυνών της, στρέφοντας τη δημόσια συζήτηση στα πραγματικά προβλήματα της οικονομίας, της υγείας, της εκπαίδευσης, του περιβάλλοντος, της κοινωνικής πολιτικής στο μεταναστευτικό, τα οποία οι πολίτες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν την επόμενη ημέρα. Ζητήματα τα οποία θα έπρεπε να αποτελούν το διακύβευμα μιας εκλογικής διαμάχης στο πεδίο των ιδεών και των πολιτικών προγραμμάτων, απεμπολούνται, κατευθύνοντας τα βλέμματα στην αντιμετώπιση του σαφώς σοβαρότερου κινδύνου της ανόδου στην εξουσία μιας κανονικοποιημένης στη συλλογική συνείδηση ακροδεξιάς, η οποία δεν έπαψε ποτέ να εκφράζει ρατσιστικές, μισαλλόδοξες θέσεις. Το δεύτερο σημείο αφορά στα ηλικιακά όρια ως δείκτες ανάγνωσης των εκλογικών αποτελεσμάτων. Μοιάζει να έχει ξεσπάσει στον δημόσιο διάλογο μια «διαμάχη γενεών», όπως τονίζουν τα ρεπορτάζ, ερμηνεύοντας κυρίως το φαινόμενο της προσέλευσης ή μη στις κάλπες με όρους ανευθυνότητας-υπευθυνότητας ως πολιτικά προϊόντα της ηλικίας. Η περίοδος της πανδημίας και η «ανεύθυνη στάση σύσσωμης της νεολαίας η οποία διασκέδαζε θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία», έναντι της «ώριμης και υπεύθυνης στάσης των μεγαλύτερων ηλικιών», γιγάντωσε ενδεχομένως τα ήδη παγιωμένα στερεότυπα χρόνων, καθιστώντας τα αντικείμενο έντονων συζητήσεων, τόσο στην πολιτική σκηνή όσο και εντός της κοινωνίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, η απερίσκεπτη, απέχουσα από τις εκλογές νεολαία, έρχεται αντιμέτωπη με τη σοφή κρίση των μεγαλυτέρων.

Τα εν λόγω κριτήρια αποτελούν σαφώς χρήσιμα αναλυτικά εργαλεία κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων, τα οποία θα έπρεπε να συνεκτιμώνται -μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών- καθώς μεταφράζουν πολιτικές επιλογές - συμπεριφορές οι οποίες εγγράφονται στις εκάστοτε συνθήκες που πλαισιώνουν τα διαφορετικά στάδια ζωής μιας κοινωνίας. Εν προκειμένω, μοιάζουν περισσότερο να θολώνουν το τοπίο και να ομογενοποιούν ανθρώπους εν είδει μιας -σχεδόν νομοτελειακής- «ιδεολογίας της ηλικίας», αγνοώντας τα ποικίλα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά ετερόκλητων ομάδων, παραγνωρίζοντας τις όποιες ιδιαιτερότητες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, με αποτέλεσμα τη δαιμονοποίηση ή την έξαρση της ίδιας της έννοιας της ηλικίας, η οποία τίθεται εκτός ιστορικού πλαισίου και καθίσταται το πλέον βασικό χαρακτηριστικό συγκρότησης των πολιτικών όντων.

Ίσως θα είχε περισσότερο νόημα αυτή τη στιγμή να παραμέναμε στην απτή πραγματικότητα, καθώς η οικονομική ανέχεια, η ανεργία, η υγεία, η παιδεία και βαθύτερες έννοιες, όπως η τάξη, η φυλή, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα, διαπερνούν κάθετα το ηλικιακό φάσμα, δημιουργώντας βαθύτερες ρωγμές, οι οποίες αποτυπώνονται σε έναν κοινωνικοπολιτικό χάρτη ανατολής και δύσης.

* Ο Γ. Νούσης είναι υποψήφιος διδάκτορας Ευρωπαϊκής Ιστορίας, ΕΚΠΑ

Ελένη Πανουκλιά, Μετάβαση ΙΙ, 2004, video