Στον βυθό της «Χιόνειας» ασάφειας

Νίκος Παπαδημητρίου, Hub, 2008, ανάγλυφη εκτύπωση σε χαρτί somerset 300 γρ., επτά τυπώματα, 130 x 250 (έκαστο)

Της Χρύσας Φάντη*

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΡΟΥΜΠΑΣ: Αργύρης Χιόνης, εκδόσεις Γκοβόστη, σελ. 216, και «Η ασάφεια των ορίων». Το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη, εκδόσεις Σμίλη, σελ. 264

Μετά από τρεις αξιοσύστατες ποιητικές συλλογές, δύο δοκιμιακούς τόμους, συμμετοχές σε συλλογικά έργα και δημοσιεύσεις κριτικών κειμένων, ο εκ Κομοτηνής ορμώμενος ποιητής και φιλόλογος Γιάννης Στρούμπας επανεμφανίζεται με δύο αυτόνομες μελέτες για την προσωπικότητα και το λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα Αργύρη Χιόνη (1943-2011). Η πρώτη εκδίδεται από τη σειρά των εκδόσεων Γκοβόστη για τους ποιητές της γενιάς του ’70 και συγκροτεί μία Ανθολογία των έργων του Χιόνη, με ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες αναφορές στην ποιητική τέχνη του, και η δεύτερη, έχοντας λάβει την τελική της μορφή στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας του συγγραφέα της στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, αποτελεί θα λέγαμε το απαύγασμα μιας μακρόχρονης και εξαιρετικά μεθοδικής εργασίας του συγγραφέα της πάνω στο έργο και τη ζωή του ποιητή.

Χωρισμένη σε τέσσερα κεφάλαια και έναν σύντομο Πρόλογο, η μελέτη του Στρούμπα, μετά από μια σύντομη αλλά κατατοπιστική αναφορά στον τρόπο με τον οποίο προσέγγισε το έργο τού Χιόνη ο συγγραφέας της (παράθεση βιογραφικών και εργογραφικών στοιχείων του), εστιάζει τόσο στα «υπερλογικά» στοιχεία στο έργο του ποιητή (στοιχεία που υπερβαίνουν την κοινή λογική και σκηνικά ασύμβατα προς τους όρους της, όπως τουλάχιστον τους αντιλαμβάνεται κάποιος με την τρέχουσα αντίληψή του), όσο και σε γενικότερες παραμέτρους της ποιητικής του, μη παραλείποντας και τα άλλα είδη γραφής, στα οποία ο Χιόνης δεν έπαψε ποτέ να πειραματίζεται. Ο Στρούμπας εμμένει στο σημείο αυτό του αέναου και πυρετώδους πειραματισμού, εξαίροντας την ικανότητα του Χιόνη να αναπτύσσει ένα συγκεκριμένο θέμα όχι μόνο σε μορφή καθαρά ποιητική αλλά και μέσα από πεζά, θεατρικά, κ.λπ., κάνοντας παράλληλα μνεία και στην περίφημη χιόνεια «ασάφεια», η οποία, κατά τη γνώμη του, δεν περιορίζεται μόνο στη θεματική του αλλά επεκτείνεται και σ’ αυτά καθαυτά τα διαφορετικά σε μορφή κειμενικά είδη.

Τα παραπάνω ενισχύονται βέβαια και από τις δηλώσεις του ίδιου του Χιόνη, ο οποίος σε σχετική συνέντευξή του στη Δήμητρα Παυλάκου στην Αυγή, σημειώνει: «Η επαφή μου με τον ύστερο μεσαίωνα και την πρώιμη αναγέννηση, με κείμενα πρωτόγνωρα κι απέριττα, κείμενα κυρίως διδακτικά, που έβριθαν παράδοξων μεταφορών και διδαγμάτων πολύ συγγενών προς τις παραβολές των Ευαγγελίων και εντούτοις κοσμικών, νομίζω ότι ενίσχυσε αυτή την τάση για μυθοπλασία που ανέκαθεν είχα. Σ’ αυτά τα κείμενα και στην επαφή μου με το θέατρο του παραλόγου (ιδίως αυτό του Μπέκετ) οφείλεται ίσως αυτός ο “έλλογος παραλογισμός” ή “υπερλογικός ρεαλισμός” (όπως λέει και ο φίλος μου Κώστας Σοφιανός), που χαρακτηρίζει το έργο μου».

Προχωρώντας περαιτέρω, ο Στρούμπας διαχωρίζει τα στοιχεία αυτά α] σε εκείνα που υπόκεινται σε εξορθολογισμό, β] σε εκείνα που συνιστούν μεταιχμιακές περιπτώσεις μεταξύ εκλογικεύσιμου και υπερβατικού, και γ] σε εκείνα που αδυνατούν να εκλογικευτούν, με τα τελευταία να αποτελούν το κύριο αντικείμενο του ενδιαφέροντός του, προπαντός γιατί δεν εντάσσονται απαραίτητα και κατ’ αποκλειστικότητα σε κάποιο αμιγές καλλιτεχνικό ρεύμα ή είδος λόγου αλλά μπορεί να εμπεριέχουν ταυτόχρονα στοιχεία που συγκαταλέγονται στο Παράλογο, στον Μαγικό Ρεαλισμό, στη Φάρσα, στο Γκροτέσκο, στο Πρωτόγονο ─ γεγονός άλλωστε που πρώτος επισημαίνει ο ποιητής Κώστας Γ. Παπαγεωργίου [Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Η γενιά του ’70. Ιστορία-Ποιητικές διαδρομές, Κέδρος, Αθήνα, 2016 (1η 1989) σελ. 80].

Πρόκειται θα λέγαμε για μία πολύπλευρη και άρτια διαρθρωμένη και τεκμηριωμένη μελέτη, ιδιαίτερα σημαντική αν λάβουμε υπόψη μας ότι μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει κάποια άλλη τόσο πολύπλευρη και εκτεταμένη έρευνα, που να αφορά αποκλειστικά και μόνο το έργο του Χιόνη, όπως επίσης και αντικειμενικές δυσκολίες, με δεδομένο ότι μεταξύ των έργων του Χιόνη υπάρχουν και πολλά εξαντλημένα ή τυπωμένα σε ιδιωτικές ή εκτός εμπορίου εκδόσεις, για τα οποία δεν έχει καταρτιστεί κατάλογος, καθώς και άλλα διάσπαρτα και εισέτι αταξινόμητα κείμενα σε συλλογικούς τόμους και περιοδικά, έτσι ώστε η προσέγγισή τους να μην μπορεί να γίνει εύκολα και να απαιτεί ειδική άδεια και πρόσβαση στην Αρχειοθήκη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου και φυλάσσονται.

*Η Χρύσα Φάντη είναι συγγραφέας