 |
| Ιβάν Κλιούν, Χωρίς τίτλο, περ. 1921, μελάνι σε χαρτί, 8,7 x 13,8 εκ. |
Του Μάρκου Τσέτσου*
Η δυτική διανόηση, ή τουλάχιστον το πιο προοδευτικό της κομμάτι, αντιμετωπίζει με έκπληξη και αμηχανία τον πρωτοφανή πόλεμο που κήρυξαν στον ρωσικό πολιτισμό κυβερνήσεις και καλλιτεχνικοί οργανισμοί σε ΕΕ και ΗΠΑ με αφορμή την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πώς είναι δυνατόν κάτι τέτοιο να συμβαίνει; Πώς είναι δυνατόν να τιμωρούνται ο Τσέχωφ, ο Τσαϊκόφσκι, η ρωσική τέχνη ολόκληρη, για τις πράξεις μιας πολιτικής ηγεσίας; Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν πράγματα, που μόνον ένας Χίτλερ τόλμησε να διανοηθεί απαγορεύοντας την τέχνη των Εβραίων, και που ήταν αδιανόητα ακόμα και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ακόμα και για τις αντικομμουνιστικές δικτατορίες; Και, σε τελική ανάλυση, τι σχέση έχει η τέχνη με την πολιτική, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μια τέχνη του παρελθόντος που αδυνατεί εκ των πραγμάτων να έχει οποιαδήποτε σχέση με τη σημερινή πολιτική;
Στα εύλογα τούτα ερωτήματα επιτρέψτε μου να προσθέσω ένα μάλλον απρόσμενο: γιατί εκπλήσσει την προοδευτική δυτική διανόηση μια τέτοια εξέλιξη, τι την ενοχλεί; Θα είχε κάθε λόγο να εκπλήσσεται και να ενοχλείται, αν η σημερινή κυρίαρχη αντίληψη για την τέχνη ήταν εκείνη της, σχετικής έστω, αυτονομίας της απέναντι σε οτιδήποτε διαφορετικό από αυτήν, και σίγουρα απέναντι στην πολιτική και την λογική της δύναμης. Κάτι τέτοιο όμως, όπως θα έπρεπε κάθε σύγχρονος διανοούμενος να γνωρίζει, δυστυχώς δεν συμβαίνει.
Τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια, έχει ξεκινήσει ένας ανηλεής πόλεμος ενάντια στην ιδέα της αυτονομίας του αισθητικού και της τέχνης, ένας πόλεμος διόλου άσχετος από εκείνον ενάντια στο Διαφωτισμό. Το αισθητικό καταγγέλλεται ως “ιδεολογία” και “πολιτισμική κατασκευή”, ως κίβδηλη συνείδηση μιας καλλιτεχνικής πραγματικότητας οι εκπρόσωποι της οποίας δεν είναι άλλο από μέλη μιας ελίτ που χρησιμοποιεί την τέχνη ως εργαλείο ηγεμονίας, και σε καμία περίπτωση ανιδιοτελείς δημιουργοί και υπερασπιστές της ομορφιάς και της αισθητικής αλήθειας, όπως θα το ήθελαν οι “αφελείς” θεωρητικοί μιας αισθητικής παράδοσης που ξεκινά από τον Καντ και φτάνει στον Αντόρνο. Τέχνη της ανθρωπότητας, τέχνη οικουμενική δεν υπάρχει, μας λένε∙ μόνο τέχνη των Ρώσων και των Γερμανών, των λευκών και των μαύρων, της ελίτ και του λαού, των στρέητ και των γκαίη, ενώ οι ίδιες οι ιδέες της ανθρωπότητας και της οικουμενικότητας δεν είναι παρά ιδεολογήματα στρατευμένα στην υπηρεσία του εθνοκεντρισμού και του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού. Η μόνη αλήθεια για την τέχνη είναι εκείνη της απόλυτης ετερονομίας της. Οι σημερινοί απόγονοι του Χομπς δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν τον “δάσκαλό” τους, όταν κυνικά ανάγουν την αξία της τέχνης στις επιθυμίες των πελατών της, ταυτίζοντάς την ουσιαστικά με το χρήμα που είναι διατεθειμένος κανείς να ξοδέψει για να την αγοράσει.
Εφόσον λοιπόν η ίδια η διανόηση αποδέχεται, σιωπηρά ή όχι, το δόγμα της τέχνης ως εργαλείου εξωκαλλιτεχνικών (κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών κλπ.) επιδιώξεων, γιατί εκπλήσσεται όταν οι καπιταλιστικοί μηχανισμοί προπαγάνδας αντιμετωπίζουν την ρωσική τέχνη ακριβώς έτσι, ως εργαλείο δηλαδή του Πούτιν και της ρωσικής πλουτοκρατίας; Ποια θεωρητικά “όπλα” θα αντιτάξει σε αυτούς τους μηχανισμούς, μια διανόηση που παρασύρθηκε χωρίς να το καταλάβει από θεωρητικούς, για την προώθηση των οποίων στο διεθνή ακαδημαϊκό χώρο ξοδεύτηκαν άφθονοι πόροι από τις καπιταλιστικές ηγεσίες; Μήπως τελικά αυτό που συμβαίνει είναι μία καλή ευκαιρία να αναθεωρήσουμε την κυρίαρχη εργαλειοκρατική και σχετικιστική αντίληψη και να ξανασκεφτούμε τους “κλασικούς” της αισθητικής;
*Ο Μάρκος Τσέτσος είναι καθηγητής Μουσικολογίας στο ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου