Η περίπτωση Πισαρνίκ

Μιχάλης Ζαχαρίας, “Pedion Areos: The construction of a historical parallel III, Fountain”, 2021, ψηφιακή εκτύπωση σε χαρτί, 56.6 x 50 εκ.

Της Βερονίκης Δαλακούρα

ΑΛΕΧΑΝΤΡΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ, Ποιήματα, Επιλογή-μετάφραση-μελέτη: Στάθης Ιντζές, Πρόλογος: Κωνσταντίνα Κορυβάντη, εκδόσεις Ενύπνιο, σελ. 138

Μη σας ξεγελά το παιδικό πρόσωπο στο εξώφυλλο του βιβλίου· μη πιστέψετε πως πρόκειται για την ποίηση ενός νέου ανθρώπου που ναι, έφυγε πρόωρα από τη ζωή μισό αιώνα πριν, αφού έγραψε ποιήματα που έστω αργά, (μεταφράστηκαν στα αγγλικά μόλις το 2013 όπως αναφέρει στο κριτικό του σημείωμα ο Τζων Τέυλορ[i]), την έκαναν γνωστή ως μία ακόμη περίπτωση διάττοντα αστέρα στο λογοτεχνικό σύμπαν: πρόκειται για την κατάθεση μιας ποιήτριας που δεν είναι νωρίς να ισχυριστούμε ότι σημαδεύει την ποίηση του 20ου αιώνα.

Όμως αυτά τα ποιήματα που έχουμε την τύχη να διαβάζουμε τώρα χάρη στην εξαιρετική μετάφραση του Στάθη Ιντζέ, δεν είναι το βίωμα ενός μικρού κοριτσιού που ήθελε να σπάσει –και το πέτυχε- τον καθρέφτη της Αλίκης για να γνωρίσει τον Κόσμο των θαυμάτων. Ας με συγχωρήσει η φιλτάτη Κωνσταντίνα Κορυβάντη που δεν συμφωνώ με την άποψη της διηνεκούς επιθυμίας της Αλεχάντρα Πισαρνίκ να εισχωρήσει στην παιδική ηλικία. Δεν προσθέτω «και πάλι» να βρεθεί εκεί, εννοώ ότι ποτέ δεν έφυγε από την ηλικία, όριο και χρόνο της αμφίδρομης κίνησης ανάμεσα στο τότε και στο παρόν μιας πραγματικότητας την οποία έζησε μέσα από τη δημιουργία. Το έργο της Πισαρνίκ σταθερό μέσα στον χρόνο, αποτελεί το δείγμα της έκλαμψης ενός ταλέντου του οποίου τα όρια, αν υπάρχουν, θρυμμάτισαν τον Καθρέφτη· κι αυτό πάντα συμβαίνει σε ποιητές του δικού της βεληνεκούς. Οι καθρέφτες στους οποίους αναφέρεται, είτε άμεσα πιστεύω στους καθρέφτες («Προσεγγίσεις», Μπουένος Άιρες 1956-1958), είτε εμμέσως όπως στο ποίημα «Παιδική ηλικία» όπου κάποιος εισέρχεται στον θάνατο/με τα μάτια ανοιχτά/ όπως η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, είναι το φράγμα που η γεννημένη στην Αργεντινή από Ρωσοεβραίους γονείς ποιήτρια, επιθυμεί να σπάσει για να βρει και απολαύσει την απελπισία την οποία η αποκλειστικά προσωποκεντρική ποίησή της στόχευε όχι μόνο ως προς το αποτέλεσμα του ποιείν αλλά και σε σχέση με την ίδια την ύπαρξή της: αυτή η θλιβερή μανία του να ζεις/αυτή η απόκρυφη φάρσα του να ζεις/ σε παρασύρει Αλεχάντρα μην το αρνείσαι (« Η ερωτευμένη»).

Εδώ ίσως βρίσκεται η εμμονή αυτής της αιωνίας εφήβου για το έργο –και την προσωπικότητα– του Ρεμπώ αλλά και η μεγάλη αγάπη της για τον Λωτρεαμόν και τα Άσματα του Μαλντορόρ (1868): ο Ισιντόρ Ντυκάς γεννήθηκε στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης και μιλούσε γαλλικά και ισπανικά. Η Ρεμπαλντική ποιητική της πρόζα στη συλλογή H Μουσική Κόλαση (El infierno musical, 1971) συνομιλεί με την ποίηση όσων αγάπησε δίνοντας τη δική της εκδοχή για την λέξεις γη, λύπη, ομορφιά, θάνατος, δυναστεία των ήλιων.

Διέκοψε νωρίς την σχέση της με τον Υπερρεαλισμό, ίσως εξαιτίας της προσωπικής γνωριμίας με τον Μπρετόν, όπως συνέβη και με άλλους ποιητές. Τα ποιήματα που διαβάζουμε σ’ αυτή τη μικρή αλλά φτιαγμένη με αγάπη –γι’ αυτό πλήρη– ωραία έκδοση, αποτελούν το δείγμα μιας υψηλής ποίησης, που όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις ιδιοφυών, είναι μοιραίο να σταματήσει απότομα. Κι αυτό όχι γιατί στερεύει η έμπνευση ή η ανάγκη για πορεία στα δύσβατα μονοπάτια της ψυχής και των λέξεων, αλλά επειδή ό,τι ειπώθηκε είναι τόσο ολοκληρωμένο, τόσο άρτιο, τόσο συμπαγές όσον αφορά στη ζεύξη πνεύματος και κορμιού, που το ένα άθελά του πνίγει το άλλο.

«Στοιχειωμένη ποίηση που σε στοιχειώνει» όπως γράφει ο Τζων Τέυλορ στην κριτική παρουσίαση των τεσσάρων μέχρι τώρα μεταφρασμένων βιβλίων της Πισαρνίκ στην Αμερική από την Yvette Siegert.

Κύριε/ Διώξε τα φέρετρα του αίματός μου/ Θυμάμαι τα παιδικά μου χρόνια/ όταν εγώ ήμουν μια ηλικιωμένη/ Τα λουλούδια πέθαιναν στα χέρια μου/ γιατί ο βίαιος χορός της ευτυχίας/ θα τους κατέστρεφε την καρδιά («Η αφύπνιση»)

Αύριο/ θα με ντύσουν με στάχτες το ξημέρωμα,/ θα μου γεμίσουν το στόμα με λουλούδια («Σκιά των επερχομένων ημερών»)

Ας θεωρηθεί αυτό το μικρό σημείωμα ως ένας ελάχιστος φόρος τιμής στο έργο της Αλεχάντρα Πισαρνίκ που, παραλλάσσοντας τα λόγια του Οκτάβιου Παζ, είναι κρυστάλλινες λέξεις που φτιάχτηκαν από φωτιά.

*Η Βερονίκη Δαλακούρα είναι ποιήτρια

[i] The Antioch Review, Vol. 73, No. 4, Fall 2015.