Η Αλίκη σήμερα

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΜΑΚΗ, Η Αλίκη μετά, εκδόσεις Μετρονόμος, σελ. 76

Εκκινώντας από το γνωστό, κλασσικό εδώ και πολλά χρόνια, παραμύθι της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων, η Κωστούλα Μάκη επανέρχεται συγγραφικά με μια σειρά τριάντα πέντε μικρο-κειμένων, τα περισσότερα από τα οποία δεν ξεπερνούν, κατά κανόνα, τη μία σελίδα. Από το παραδοσιακό παραμύθι η συγγραφέας δεν διατηρεί παρά την κεντρική φυσιογνωμία της Αλίκης, καθώς και κάποια από τα άλλα πρόσωπα που εμφανίζονται σε αυτό, τα οποία τοποθετούνται τώρα σε ένα νέο πλαίσιο, απόλυτα σύγχρονο ή, καλύτερα, συγχρονικό της σύλληψης και της συγγραφής. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια αποτύπωση του τρόπου και της διαδικασίας πρόσληψης που επιφύλαξε η συγγραφέας στο παλιό, με τους όρους που η δική της προβληματική –απόλυτα συνυφασμένη με τη σύγχρονη συνθήκη– έθεσε και προδιέγραψε. Η αφόρμηση και αφορμή, άλλωστε, από την κλασική Αλίκη και η εξακτίνωσή της στο εδώ και το τώρα γίνεται αντιληπτή ήδη από τον τίτλο του βιβλίου, Η Αλίκη μετά, που κατευθύνει τις προσδοκίες του αναγνώστη προς τον πυρήνα του μύθου στον οποίο κρύβεται η αλήθεια του, διαχρονική, ανθεκτική, απόλυτα εναρμονισμένη με τον άνθρωπο και την ουσία του.

Καθένα από τα κείμενα του βιβλίου συνιστά, ουσιαστικά, έναν σταθμό στη παρούσα χωροχρονική συνθήκη, μια στάση κατά την οποία τίθεται και πραγματοποιείται μια στόχευση διττή, αφενός μεν του απολογισμού, αφετέρου δεν της ανανέωσης και επανεκκίνησης. Η Μάκη, δηλαδή, τεχνουργεί τα κείμενά της ταλαντευόμενη ανάμεσα σε δύο πόλους, όχι μόνο ή αυστηρά θεματικούς, αλλά κυριολεκτικά καλλιτεχνικούς, με την έννοια της δημιουργικής απόδοσης και αποτύπωσης, κυρίως, όμως, με την έννοια της διάνοιξης νέων, εναλλακτικών δρόμων και τρόπων ύπαρξης του ανθρώπου και του κόσμου.

Η αποτύπωση και ο απολογισμός αφορά και προκύπτει, κατά κύριο λόγο, από την ανάγκη της συγγραφέως να προσδιορίσει τη θέση, το ρόλο και τις κινήσεις της μέσα στο περιβάλλον, τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται και σφραγίζεται από αυτό, τη μέθοδο ή τη διαδικασία εναρμόνισής της, αλλά και τις δυσκολίες ή το ακατόρθωτο της προσαρμογής της σε ό,τι δεν την εκφράζει ή δεν την ικανοποιεί. Σε πολλά από τα κείμενα δίνεται η εντύπωση ενός είδους αυτοβιογράφησης, μιας διάθεσης, δηλαδή, και τάσης της συγγραφέως να αναφερθεί στα προσωπικά της βιώματα και εμπειρίες, να περιλάβει τον εαυτό της μέσα σε ό,τι συνιστά το περιεχόμενο της αφήγησης∙ στην πραγματικότητα, όμως, αυτό δεν δεσμεύει ούτε περιορίζει στο ελάχιστο την εμβέλεια του βιβλίου, που απευθύνεται, αγκαλιάζει και αφορά τον άνθρωπο της εποχής, αλλά και κάθε εποχής. Γιατί, ενώ ο απολογισμός αφορά τη συγχρονία, τις συνθήκες της σύγχρονης ζωής, τον τρόπο με τον οποίο έχει στηθεί ή έχει προδιαγραφεί η πορεία ζωής, η ίδια η καθημερινότητα του ανθρώπου, οι «λύσεις» ή, καλύτερα, οι κατευθυντήριες που δίνει η Μάκη, αφορούν τους ανθρώπους κάθε εποχής και κάθε τόπου, στο μέτρο και στο βαθμό που τα αδιέξοδα, τα προβλήματα και οι προβληματισμοί εγείρουν, διαχρονικά, την ίδια ανάγκη και προϋποθέτουν –γιατί όχι;– τους ίδιους τρόπους για την αντιμετώπισή τους.

Στο σημείο αυτό έρχεται η μορφή της Αλίκης, για να δώσει διέξοδο και λύση στον εγκλωβισμό του ανθρώπου μέσα στις συνθήκες και μέσα σε μια συγκυρία αταίριαστη με την αληθινή του φύση και τις πραγματικές του ανάγκες. Γιατί η Αλίκη σηματοδοτεί τη μεταμόρφωση, την ικανότητα, δηλαδή, του ανθρώπου να αλλάζει και να μετατρέπεται σε ό,τι θα του προσφέρει τη διαφυγή και τη λύτρωση από όλα αυτά που τον συνθλίβουν και τον καταργούν. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους προσαρμοστικότητα και προσαρμογή, η οποία θα λειτουργούσε εξίσου καθηλωτικά και ακυρωτικά της ελευθερίας και της αξίας του. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για τη δυναμική της ανανέωσης, με άλλους όρους και με άλλες προϋποθέσεις, μιας ανανέωσης που με κέντρο τον άνθρωπο θα επεκταθεί και θα περιλάβει όλο τον κόσμο και τον εν γένει ανθρώπινο βίο.

Η Αλίκη του παραμυθιού, λοιπόν, καθίσταται οδηγός ζωής και δράσης, μία φυσιογνωμία παραδειγματική και υποδειγματική του τρόπου με τον οποίο ο καθένας θα πρέπει να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις της ζωής του. Σε κάποιο, μάλιστα, βαθμό θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η μορφή της Αλίκης ανακαλεί και παραπέμπει στον ίδιο τον Οδυσσέα, που με τις μεταμορφώσεις του μπόρεσε όχι μόνο να αντιμετωπίσει τους κινδύνους του ταξιδιού του και να επιβιώσει, αλλά, κυρίως, να απολαύσει και να καρπωθεί τα κέρδη που του απέφερε αυτή η μεθόδευση του μετασχηματισμού και της υπόδησης διάφορων ρόλων που, χωρίς να καταργούν την ουσία του, τον τοποθετούσαν κάθε φορά σε ένα νέο πλαίσιο που του παρείχε την ευκαιρία μιας δυναμικής επανέναρξης.

*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας

Μαρία Λουϊζου, Έξι ανάσες το λεπτό, 2021, φωτ. Πέτρος Τουφεξής