Το «ηλεκτρισμένο κορμί»

Νίνα Παπακωνσταντίνου, Home (λεπτομέρεια), 2020, αρχειακοί μαρκαδόροι σε χειροποίητο γιαπωνέζικο χαρτί, 450 x 80 εκ. 

Κακοποίηση, εκμαυλισμός, προώθηση

Της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη*

Για πολλές δεκαετίες –περισσότερες από όσες θα επέτρεπε ένα έστω νοητό όριο– η ελληνική κοινωνία παλεύει να ξεπεράσει τον συντηρητισμό της, έχοντας χάσει τον μπούσουλα. Ζει και πορεύεται στα τυφλά.

Έννοιες ζωτικής σημασίες, που το θεματικό και νοηματικό περιεχόμενό τους θα έπρεπε να διδάσκεται σταδιακά, από κάποια τάξη και μετά, του δημοτικού ώς την τελευταία του λυκείου, πετούν ανάλαφρα ως άδειες λέξεις στο αέρα και αναλόγως άδειες κυκλοφορούν από κανάλι σε κανάλι επικοινωνίας έτσι που κανείς να μην είναι βέβαιος αν τα σημαίνοντα «ελευθερία», «αλληλεγγύη», «ισότητα», «πρόοδος», «αισιοδοξία» και σειρά πολλών άλλων αντιστοιχούν σε σημαινόμενα με κάποια συγκεκριμένη, στην ιστορικο-γεωγραφική σχετικότητά τους, σημασία.

Και αν ναι, σε ποιάν ακριβώς. Ο καθένας είναι ελεύθερος να τους δώσει εν τη ρύμη του λόγου του, το νόημα που ταιριάζει στα μέτρα του , έτσι που ελευθερία και σεξισμός, κακοποίηση και άσκηση γοητείας, αλληλεγγύη και αλισβερίσι, χειραφέτηση και ετσιθελισμός, άνοια και τεχνητή νοημοσύνη, κριτική και κουτσομπολιό, διάκριση και διαχωρισμός, ηθική και ηθικολογία, προκοπή και θάμπος επιτυχίας να μπερδεύονται, και όταν μικρόνοες στην πλειονότητα τους δυσκολεύονται να καταλάβουν, ένα «κλείσιμο του ματιού» αρκεί για να τους πει ποια είναι η τρέχουσα επομένως ,σωστή σημασία..

Στα 1927, ο Καρλ Σμιτ εκδίδει το βιβλίο του Η έννοια του πολιτικού, ο Φρόυντ το δοκίμιό του Πολιτισμός, πηγή δυστυχίας, ενώ ο συγγραφέας Κλάους Μαν, αποφασίζει να φύγει προσωρινά, μακριά από την μεταπολεμική (αργότερα, μεσοπολεμική) Γερμανία για ένα ταξίδι στη Ν. Υόρκη, που θα εξελιχθεί σε ένα νέο γύρο του κόσμου. Είναι η χρονιά που η Γερμανία γίνεται μέλος της Κοινωνίας των εθνών, ώστε τον επόμενο χρόνο, με τη συνθήκη Κέλογκ-Μπριάν, να απορρίψει τον πόλεμο ως μέσο διακανονισμού των διεθνών προβλημάτων.

Από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Κλάους Μαν, The Turnig Point, Thirty-Five years in Century (Ν.Υόρκη, 1942) που μεταγράφει, λίγο πριν την αυτοκτονία του, το 1949, διαβάζουμε για τη περίοδο 1924-1927: «Η ηθική και κοινωνική κρίση, που σοβεί ολόγυρά μας και που το τέλος της δε φαίνεται ακόμα, είχε κιόλας προχωρήσει πολύ. Η συνειδητή μας ζωή άρχιζε σε μιαν εποχή πνιγηρής αβεβαιότητας. Αφού όλα γύρω μας τινάζονταν στον αέρα και κλονίζονταν, από πού να κρατηθούμε, με βάση ποιον νόμο να προσανατολιστούμε; Ο πολιτισμός που γνωρίσαμε κατά τη δεκαετία του 1920 φαινόταν να μην έχει ισορροπία, σκοπό, θέληση, για ζωή, ήταν ώριμος για την καταστροφή, έτοιμος για την πτώση…».

Και συνεχίζει: «Ναι, από πολύ νωρίς εξοικειωθήκαμε με καταστροφολογικές διαθέσεις, γίναμε επιρρεπείς στις πάσης φύσεως υπερβολές και περιπέτειες. Και όμως, δεν είμαι βέβαιος ότι γνώριζα τότε τι είναι το κακό. Ούτε πού ξέρω καλά-καλά και σήμερα…. Μοναξιά και ηδονή, πείνα, ανία, ζήλεια∙ αυτά είναι όντως πραγματικότητες…. Δεν μπορούσαμε να αποκλίνουμε από έναν κάποιο ηθικό κανόνα. Δεν υπήρχε κανένας τέτοιος κανόνας…..

Τόσο ριζικά τελειωμένη, τόσο ολοκληρωτικά passé μας φαινόταν η πουριτανική ηθική ώστε κρίναμε πως δεν άξιζε τον κόπο να την πολεμήσουμε. Τι άλλο υπήρχε να ξεσκεπάσουμε από μιαν ηθική που ο κίβδηλος και βλαβερός χαρακτήρας της είχε γίνει ολοφάνερος και προ πολλού είχε απορριφθεί; … Μέσα στη γενική ερήμωση και τη γενική αποσύνθεση, τίποτα δε μας φαινόταν πραγματικά σημαντικό εκτός από το ηδονικό μυστήριο της σωματικής ύπαρξης, το λιβιδικό θαύμα της επίγειας ζωής μας. Ζώντας το λυκόφως των ειδώλων που αμφισβητούσε την κληρονομιά δυο χιλιετηρίδων, αναζητούσαμε μια καινούρια κεντρική έννοια για την σκέψη μας και βρήκαμε το ‘ηλεκτρισμένο κορμί’» ….(βλ. Σημείο καμπής, 1981, σ. 182-3).

Το «ηλεκτρισμένο κορμί», μέσο ή σκοπός, σε κάποιες κρίσιμες καμπές, δεν αργεί να γίνει θεός γιατί είναι ικανό να σκεπάσει διαφόρων ειδών εκμαυλισμούς και κακοποιήσεις, σωματικές, ψυχικές, πνευματικές που υφίστανται νέοι κυρίως, χωρίς την ισχύ αυτών που τους εκμαυλίζουν και τους κακοποιούν, και οι οποίοι εξαναγκάζονται, μέσα στη μιζέρια μιας επιβίωσης δίχως νόημα, να δηλητηριαστούν από τη λάμψη του ζην επιτυχώς των βιαστών τους. Γιατί αυτός είναι ο εκμαυλισμός: ένας ύπουλος εξαναγκασμός στην πιο βίαιη μορφή αλλοτρίωσης.

Γιατί όχι; Μήπως για δεκαετίες ολόκληρες δεν βλέπουν τα ίδια και τα ίδια πρόσωπα των εκμαυλιστών και βιαστών τους να θαμπώνουν θεατές και αναγνώστες στις οθόνες των σήριαλ, στα μαγκαζίινο, σε συνεντεύξεις, βραβεύσεις, κοσμικές αυτοπροβολές;

Σε αυτό το ερώτημα καλείται να απαντήσει η κοινωνία και όσοι πολιτικοί καλούνται να την υπηρετήσουν. Γιατί, όταν «το ηλεκτρισμένο κορμί» αδυνατεί κι άλλο να κρύψει τη φτώχεια και την απόγνωση κακοποιημένων, ανέργων, παρατημένων στο έλεος της ανελέητης τύχης, τότε η κατάχρηση εξουσίας δείχνει το αληθινό πρόσωπό της. Και τότε ο ζόφος πολλών ειδών ολοκληρωτισμού καταπνίγει την οσμή τής καλά κρυμμένης σαπίλας. 

*Η Αλεξανδρα Δεληγιώργη είναι ομότιμος καθηγήτρια Φιλοσοφίας, συγγραφέας