Καλειδοσκόπιο

Εργατικό κίνημα και μεσοπόλεμος

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ

Από τον πρόλογο στο βιβλίο του Τάσου Τρίκκα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εύμαρος

           

Κείμενα για την ιστορία γράφονται με πολλούς τρόπους. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση, που έχει οδηγήσει και σε διαμάχες, ως προς τον χαρακτήρα των διαφορετικών ιστοριογραφικών προσεγγίσεων. Αυτές οι συζητήσεις έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη συγγραφή κειμένων σχετικών με την ιστορία της Αριστεράς. Σε αντίθεση, όμως, με άλλους τομείς της ιστορίας, οι συζητήσεις για την ιστοριογραφία δεν άφησαν ούτε τόσο έντονα τα ίχνη τους στην εξιστόρηση των διαφορετικών πτυχών της Αριστεράς ούτε και έγιναν αντικείμενο των θεωρητικών αναζητήσεων για την ιστορία της Αριστεράς.

Η ιστορία της Αριστεράς και του ΚΚΕ έχει εξιστορηθεί με διαφορετικούς τρόπους. Η αμιγώς ακαδημαϊκή προσέγγιση συμπληρώθηκε από κείμενα που αποτελούσαν τη μετεγγραφή του αρχειακού υλικού, την παρουσίαση συνεντεύξεων και, βέβαια, τις καταθέσεις προσωπικών διαδρομών. Η συνύπαρξη των διαφορετικών προσεγγίσεων και, κυρίως, η αγωνία να μην χαθούν οι εμπειρίες των πρωταγωνιστών της ενθάρρυναν πολλούς να επιχειρήσουν τη συγγραφή τμημάτων της ιστορίας της Αριστεράς, χωρίς να αποθαρρύνονται από έναν διαστρεβλωτικό, και σε τελική ανάλυση «εκβιαστικό», ακαδημαϊσμό, ο οποίος, συχνά, στο όνομα ενός επιστημονισμού, αποκλείει και περιθωριοποιεί πολλούς που έχουν να πουν πολλά για την ιστορία αυτή.

Ένας, σχετικά μικρός, αριθμός συγγραφέων έχει επιχειρήσει τη σύνθεση των προσωπικών εμπειριών και του αρχειακού υλικού, ώστε να αναδειχθούν χαρακτηριστικά της Αριστεράς που για πολλούς λόγους είχαν αγνοηθεί. Οι συγγραφείς αυτών των κειμένων δεν παρουσιάζουν μια γραμμική εξέλιξη των γεγονότων, αλλά αναδεικνύουν τα συγκεκριμένα προβλήματα που θα ήθελαν να πραγματευτούν και επιχειρούν να προτείνουν ερμηνείες ως προς τους λόγους που διαμόρφωσαν τα συγκεκριμένα γεγονότα, χωρίς να είναι δέσμιοι αυστηρών αιτιοκρατικών ερμηνευτικών σχημάτων.

Το βιβλίο του Τάσου Τρίκκα είναι γραμμένο με αυτόν τον τρόπο. Ένα από τα θέματα που τον απασχολούν πολύ είναι οι εσωκομματικές διαφωνίες και οι πολύμορφοι τρόποι διαχείρισής τους. Με έναν μη «δραματικό», αλλά ιδιαίτερα πειστικό τρόπο, ο Τρίκκας επιχειρηματολογεί πως  η ιστορία της Αριστεράς, του ΣΕΚΕ και του ΚΚΕ, είναι η ιστορία των διαφωνιών που εκφράστηκαν σχεδόν σε όλες τις περιόδους και σχεδόν για όλα τα μεγάλα θέματα. Η προσέγγισή του δεν είναι μια αναγωγιστική προσέγγιση για την ιστορία της Αριστεράς. Αντιθέτως, αναλύει ένα ζήτημα ζωτικής σημασίας, όπως είναι οι διαφορετικές απόψεις εντός των κομμάτων της Αριστεράς, το οποίο έχει αντιμετωπιστεί από μεν το ΚΚΕ με γελοίες «ερμηνείες», αλλά με τραγικές συνέπειες για τους διαφωνούντες με την πλειοψηφία, από πολλούς δε αντιπάλους της Αριστεράς θεωρήθηκε ως εγγενές, και άρα αδιέξοδο, στοιχείο της ιδεολογίας της.

Όπως όλες οι γενικεύσεις, έτσι και αυτή δεν εκφράζει με έναν δίκαιο τρόπο την τεράστια δουλειά που κρύβει αυτό το βιβλίο. Ο Τρίκκας, όμως, δεν θέλει να ωραιοποιήσει τίποτα, θέλει να σταθεί πάνω στις διαφωνίες και να τις εξετάσει ως συστατικό στοιχείο του χαρακτήρα πρώτα του ΣΕΚΕ και στη συνέχεια του ΚΚΕ. Διαφωνίες που εκφράζονται σε κάθε καμπή των δύο αυτών κομμάτων: από την ίδρυση του ΣΕΚΕ μέχρι και την ωρίμαση του ΚΚΕ  ως προς την ανάγνωση της κοινωνικής δομής στην οποία θα παίξει τον πρωτοποριακό του ρόλο το ΣΕΚΕ, ως προς τον χαρακτήρα των συμμαχιών, ως προς τη σχέση με τις εκάστοτε κυβερνήσεις, ως προς τη συμμετοχή σε εκλογές, ως προς τον τρόπο συγκρότησης των συνδικάτων, ως προς τα εθνικά ζητήματα με πρώτο το θέμα της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας και της Θράκης και της ίδρυσης της Βαλκανικής Ομοσπονδίας, ως προς την εμπλοκή της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη λειτουργία του κόμματος, και, βέβαια, την αέναη συζήτηση, ως προς τη σχέση με τη σοσιαλδημοκρατία. Παρά τις τόσες και τόσο έντονες διαφωνίες που έχουν εκφραστεί, ο Τρίκκας δεν οδηγείται σε έναν μηδενισμό και πάντα αναδεικνύει με πειστικότητα και την άλλη πλευρά των διαφωνιών: την ενότητα στην πράξη, καθώς, παρά τις τόσες πολλές διαφωνίες για τόσο καίρια ζητήματα, οι συλλογικότητες αυτές δεν οδηγήθηκαν σε παραλυσία, αλλά συχνά επιτεύχθηκαν οι απαραίτητες συνθέσεις. Υπήρξαν διάφορες φάσεις εσωστρέφειάς τους, αλλά το ΣΕΚΕ και το ΚΚΕ υπήρξαν οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από την οργάνωση του εργατικού κινήματος, στους μεγάλους και μικρούς λαϊκούς αγώνες, και, βέβαια, στην οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης.

Ο Τρίκκας δεν υιοθετεί μια αφήγηση που ακολουθεί την αυστηρή χρονολογική σειρά των γεγονότων. Ούτε και μια εξαντλητική αναφορά στα διαφορετικά περιστατικά. Αντιθέτως, χρησιμοποιεί διάφορα περιστατικά ως πλαίσια, για να κατανοήσει τις θέσεις και τον χαρακτήρα του ΣΕΚΕ ή του ΚΚΕ και, κυρίως, για να αναλύσει τους τρόπους συνθέσεων. Δεν ήταν πάντα δυνατό αυτό χωρίς διαγραφές και (δημόσιες) κατηγορίες διαφόρων μειοψηφιών. Η μεγάλη, όμως, πλειοψηφία των αποφάσεων ήταν αποτέλεσμα ζυμώσεων με στόχο τη σύνθεση. Ακούγονται, ενδεχομένως, τετριμμένα όλα αυτά για τη σημερινή κουλτούρα της ανανεωτικής Αριστεράς. Έχει, όμως, σημασία να τα κατανοήσουμε στο υπό συνεχή μεταμόρφωση κοινωνικό πλαίσιο των τελευταίων 120 ετών. Και, κυρίως, να κατανοήσουμε την ιστορία του ΣΕΚΕ και του ΚΚΕ, έξω από το απλουστευτικό, αλλά και ιστοριογραφικά αφελές, σχήμα ότι σε κάθε περίοδο «έπαιρνε» τη γραμμή από τα «έξω» ή ότι εφαρμοζόταν η μία και μοναδική γραμμή της ηγεσίας.

Δεν είναι το πρώτο ούτε και το μόνο βιβλίο του ακούραστου Τρίκκα για την ιστορία της Αριστεράς. Η έντονη παρουσία του σε όλες τις φάσεις της σύγχρονης Αριστεράς δεν τον οδηγεί στον εφησυχασμό,  στον ρόλο ενός ώριμου σχολιαστή με εύκολες γενικεύσεις και, όπως γίνεται από κάποιους, σε μια αφ’ υψηλού κριτική για την πορεία της Αριστεράς. Με τον ίδιο τρόπο μας ξενάγησε και στο βιβλίο του ΕΔΑ, το νέο πρόσωπο της Αριστεράς, όπως ευφυώς τιτλοφόρησε το αφήγημά του τότε.

Και τότε και τώρα, στο μωσαϊκό με τις επιμέρους αφηγήσεις, ο Τρίκκας φωτίζει με μια τεθλασμένη ματιά κάτι γιγαντιαίο, όπως  είναι, τελικά, η ιστορία της Αριστεράς στον τόπο μας. Η ατελείωτη ιστορία της, που, όμως, δεν μπορεί να γραφτεί χωρίς συναίσθημα, με μόνο το αρχειακό υλικό. Για αυτό και το βιβλίο του Τρίκκα είναι τόσο ιδιαίτερο και, τελικά, τόσο έντονα πολιτικό βιβλίο. Το αισθάνεται κανείς ότι ο Τρίκκας υποφέρει με τις επιπολαιότητες, σέβεται τις διαφωνίες οι οποίες έχουν «αντικειμενικές» αναφορές, αλλά είναι και περήφανος για όσα κατάφερε η Αριστερά.

Αριστέα Χαρωνίτη, Μία εκδοχή της ιστορίας, 2020, οξυγραφία και ακουατίντα, 40 x 30 εκ.