Η κεντρικότητα μιας λέξης

Ξέρω ότι το «γαμήσι» είναι μια χυδαία λέξη, που δεν μου αρέσει και που προσπαθώ να την αποφεύγω όταν μιλώ, κι ακόμη περισσότερο όταν γράφω. Αλλά ποια άλλη λέξη θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω για να εκφράσω το ίδιο πράγμα; Εκείνη που χρησιμοποιεί ο Δάντης και ο Αριόστο είναι μάλλον ωμή, ένας επιστημονικός όρος θα ήταν εκτός θέματος, και η λέξη «συνουσία» είναι πολύ καθωσπρέπει. Έτσι εξ ανάγκης επιλέγω –και την βάζω σε εισαγωγικά-  τη λέξη που όλοι, και όλα τα παιδιά όπως εσύ, τη χρησιμοποιούν καθημερινά χωρίς πρόβλημα. Είναι, εξάλλου, η χρήση που την έκανε φυσιολογική.

Όταν μιλώ για την κεντρικότητα της λέξης γαμήσι, συγκεκριμένα στη σύγχρονη ιταλική λογοτεχνία, μιλώ ακριβώς για τη συγκεκριμένη σημασία του ρήματος γαμώ, όχι για ερωτισμό ή σεξ, ούτε για αισθησιακό έρωτα. Και μιλώ για τον ρόλο που έχει η γυναίκα στο φαντασιακό των συγγραφέων, ένα ρόλο όπου εκείνη δεν υπάρχει ποτέ για τον εαυτό της, αλλά πάντα σε σχέση μ’ εκείνον, σ’ αυτό που σκέφτεται αισθάνεται ή υποφέρει εκείνος. Δεν θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να πούμε ότι είναι σπουδαίο το «γαμήσι» στον Μίλλερ ή στον Μπουκόφσκι όπου είναι μόνο το σημείο του μοναδικού μυστικισμού του συγγραφέα. Όταν λέω κεντρικότητα θέλω να υπογραμμίσω την σημαντική αξία που προσλαμβάνει σε ένα μυθιστόρημα το γαμήσι σε σχέση με την αφηγηματική πλοκή, και θέλω να υπαινιχθώ την  μεταμόρφωσή του σε κάτι το εμβληματικό που τις περισσότερες φορές μου φαίνεται ειλικρινά υπερβολικό. Ίσως το μόνο σπουδαίο γαμήσι της αγγλικής λογοτεχνίας είναι στο Ο εραστής της Λαίδη Τσάτερλι του Λόρενς, και ίσως να οφείλεται στα συχνά ταξίδια του Λόρενς και της Λαίδης Κόνι στην Ιταλία, και στο γεγονός ότι ο δασοφύλακας του μυθιστορήματος στην πραγματικότητα ήταν ο ιταλός καραμπινιέρος που αργότερα παντρεύεται τη Λαίδη.

Αλλά σε καμιά λογοτεχνία, ούτε στην αγγλική, ούτε στη γαλλική, γερμανική, ρωσική, αμερικάνικη, ισπανική, κλπ., δεν θα ήταν ποτέ δυνατό να περιγραφεί μια εξέλιξη του μυθιστορήματος σε σχέση με το γαμήσι και στη λειτουργία του ως κάθαρση ή γνώση. Στην ιταλική λογοτεχνία ναι.

Θα μπορούσα να γράψω ένα δοκίμιο για να περιγράψω την εξέλιξη ξεκινώντας από το γαμήσι του Ντ’Ανούντσιο, βάζοντας σε πρώτη θέση την αποκαλυπτική δράση στο «Η ηδονή» (1889), και να συνεχίσω με το γεροντικό γαμήσι του Σβέβο στο «Μια ζωή» (1893). Θα μπορούσα να συνεχίσω με το εκπαιδευτικό γαμήσι του Βιττορίνι στο «Κόκκινο γαρίφαλο» (1948) και να φτάσω στην Αντίσταση και στο «Μια προσωπική υπόθεση» (1963) του Φενόλιο. Θα συνέχιζα την περιήγηση με τους Αδιάφορους (1929) του Μοράβια, τα Γράμματα από το Κάπρι (1954) του Σολντάτι, μέχρι το Ημερολόγιο (1935-1950) του Παβέζε. Ένα βίαιο γαμήσι είναι εκείνο του Παζολίνι, του οραματιστή Παζολίνι, στο Πετρέλαιο (1992), και το υπαρξιακό γαμήσι του Κασσόλα στο Το κορίτσι του Μπούμπε (1960).

Με τους συγγραφείς της νέας γενιάς το «γαμήσι» μπαίνει σε κρίση, εμφανιζόμενο εδώ κι εκεί σποραδικά ή αδιάφορα και, τελικά, ακολουθώντας τους καιρούς, χάνει τη σπουδαιότητά του ακόμη και χλευάζεται. Θα  τέλειωνα αυτή την σύντομη περιήγηση με ένα ερώτημα που, για την ώρα, δεν έχει απάντηση: Τι θα γίνει το σύγχρονο ιταλικό μυθιστόρημα χωρίς το γαμήσι; Ποιες προοπτικές του απομένουν;

ΦΟΙΒΟΣ ΓΚΙΚΟΠΟΥΛΟΣ

Antony Gormley, Chute II, 2018, άποψη της εγκατάστασης SIGHT στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου