Φύλο, τάξη, επιθυμία

ΤΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΜΑΚΗ

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ, Ένα δικό της δωμάτιο, Εισαγωγή-Μετάφραση: Βάσια Τζανακάρη,

εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 257

Συλλογιζόμουν γιατί η κυρία Σίτον δεν είχε χρήματα να μας αφήσει· και τι επίδραση έχει η φτώχεια στο μυαλό· και τι επίδραση έχει ο πλούτος στο μυαλό· (…) και σκέφτηκα πόσο δυσάρεστο είναι να σε κλείνουν απ΄ έξω· και σκέφτηκα ότι ίσως είναι χειρότερο να είσαι κλεισμένος μέσα.

(σσ. 64-65)

Τα τελευταία είκοσι χρόνια ανατρέχω συχνά στο βιβλίο της Βιρτζίνιας Γουλφ. Η τελευταία έκδοσή του στα ελληνικά συμπίπτει με πολιτικές αλλαγές σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι αλλαγές αυτές συνδέονται επίσης με ενίσχυση των συντηρητικών πολιτικών σε Ευρώπη και Αμερική, με την τελευταία να ψηφίζει στην Αλαμπάμα την απαγόρευση των εκτρώσεων. Τα ζητήματα αυτά ανακινούν ερωτήματα σχετικά με την επικαιρότητα του βιβλίου. Κάθε βιβλίο κρίνεται και τοποθετείται σε συνάρτηση με το κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο της εποχής, καθώς και με το πώς «συνομιλεί» με τα πολιτικοκοινωνικά διακυβεύματα. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1929. Με καυστική αμεσότητα, η συγγραφέας «επενδύει» στη χειραφέτηση και την οικονομική αυτονομία των γυναικών, τονίζοντας ότι η ενασχόλησή τoυς με τη λογοτεχνία απαιτεί τη διασφάλιση ενός ιδιωτικού χώρου. Καθώς, λοιπόν, οι έμφυλες κατασκευές ταυτότητας συνδέονται με τη διεκδίκηση του δημόσιου, ιδιωτικού, πολιτικού και καλλιτεχνικού χώρου, το κείμενο με βάση τα φεμινιστικά προτάγματα της εποχής είναι καθοριστικό, ενισχύοντας τις κοινωνικοπολιτικές διεκδικήσεις.

Παράλληλα, ωστόσο, το βιβλίο είναι επίκαιρο όχι μόνο γιατί θεωρείται «κλασικό», έχοντας «αναμετρηθεί» με τον χρόνο, ούτε γιατί πρόκειται για μια νέα έκδοση στα ελληνικά. Συνεχίζει να διεκδικεί το ενδιαφέρον,  επειδή η ιστορικότητά του εντοπίζεται στο «εδώ και τώρα»,  οι πολιτικές του δηλαδή θέσεις ως προς τις ηγεμονικές κατασκευές του φύλου «αντιπαρατίθενται» με την πολιτική οπισθοδρόμηση της εποχής και παράλληλα με τα διαρκή αιτήματα χειραφέτησης. Η Γουλφ ανακινεί νέες συνομιλίες και διλήμματα, εμπλουτίζοντας και διευρύνοντας τα όρια του προσωπικού και πολιτικού χώρου. Εφόσον, μάλιστα, κάθε αναγνωστική επιλογή «συνηχεί» τις πολιτικές δεσμεύσεις και επιθυμίες του αναγνώστη/της αναγνώστριας, τότε η διεκδίκηση των κοινωνικοπολιτικών, αλλά και προσωπικών χώρων είναι ένα αίτημα που μόνιμα θα αφορά όλους/όλες, αφού η πραγμάτωσή του είναι μόνιμα αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάλογα με το κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο.

Η Γουλφ δεν συνθέτει βέβαια ένα ηθικοπλαστικό μανιφέστο ξεσηκωμού και αντίστασης του γυναικείου φύλου. Αντιθέτως, προβαίνει σε μια σύνθετη ταξική ανάλυση για την εξουσία, την ανισότητα και τη σχέση πλούτου και κουλτούρας. Ιδιαίτερο γνώρισμα της συγγραφέα –πενήντα ένα χρόνια προτού η Butler μιλήσει για την επιτελεστικότητα του φύλου- είναι η άρνησή της να αναπαράγει απλουστευτικές γενικές κατηγοριοποιήσεις για το φύλο ή τη λογοτεχνία. «Οι γυναίκες και η πεζογραφία παραμένουν, για μένα τουλάχιστον, προβλήματα άλυτα… όταν ένα θέμα είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενο –και οποιοδήποτε θέμα που αφορά το φύλο είναι τέτοιο- δεν μπορεί να ελπίζεις ότι θα πεις την αλήθεια» (σ. 25). Συνθέτοντας, λοιπόν, πολυφωνικά πολλές εκδοχές υποκειμενικότητας, η Γουλφ συμπλέκει φύλο, τάξη, επιθυμία και πολιτική διεκδίκηση.

Ως κείμενο που εντάσσεται στις αρχές της περιόδου της «Μεγάλης Κατάθλιψης»,  το βιβλίο παράδοξα συνδέει παράλληλα τις πολιτικές αντιστοιχίες του χτες  και του σήμερα: οικονομική κρίση, συντηρητισμό, ανεργία, μετανάστευση, υποβάθμιση κοινωνικών/εργασιακών δικαιωμάτων.  Έτσι, δεν αφορά μόνο τους έμφυλους αγώνες, αλλά είναι αφορμή για κριτικό αναστοχασμό και δράση ως προς το πώς θα διαχειριστούμε τις προσωπικές, πολιτικές και συλλογικές απώλειες του σήμερα.  

Κρις Γιαννάκος, Gridlock I, 1997, χαλύβδινοι δοκοί, 1,5 x 7 x 12,8 μ.,
Τζαμί Αλατζά Ιμαρέτ, Θεσσαλονίκη, Συλλογή ΚΜΣΤ