Άστεγη πραγματικότητα

ΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ, Καινούργια μέρα, μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 688

Είναι δύσκολη η αποτίμηση ενός έργου όπως αυτό που μας παρουσιάζει ο Νίκος Χρυσός, ενός έργου που εκφεύγει ποικιλοτρόπως από τις μυθιστορηματικές δομές που έχουμε συνηθίσει στη σύγχρονη ελληνική παραγωγή, κι ως εκ τούτου οποιαδήποτε προσπάθεια ερμηνείας είναι παρακινδυνευμένη και ίσως ελλιπής. Ο Νίκος Χρυσός είναι ένας πολλά υποσχόμενος νέος λογοτέχνης που αποδεικνύει ότι έχει πλήρη γνώση και σφαιρική εικόνα των σύγχρονων λογοτεχνικών ρευμάτων ανά τον κόσμο και είναι υφολογικά ώριμος και ικανός να διαχειριστεί με άνεση ποικίλους εκφραστικούς δρόμους και να χρησιμοποιήσει τόσο μοντέρνες όσο και μεταμοντέρνες τεχνικές με επιτυχία.

Το μυθιστόρημά του είναι ένα συμπίλημα ιστοριών αλλά και δημοσιογραφικών άρθρων, κατά το παράδειγμα (υπόδειγμα;) των μεταμοντέρνων, πάνω σε ένα βασικό μοτίβο: τρεις άντρες πυρπολούν έναν άστεγο κι ο ένας εξ αυτών, παρακινημένος από τύψεις ή άλλο κίνητρο, αναζητά στη συνέχεια τους συντρόφους του κι ακούει τις αφηγήσεις τους. Ο Νίκος Χρυσός αναδεικνύει μια ιδιαίτερη ευαισθησία, όχι μόνο όσον αφορά στους άστεγους αλλά και όλους τους κοινωνικά αποκλεισμένους, στους οποίους μπορεί να συμπεριλάβει κανείς και τους θύτες. Κατά την οπτική και την ανάγνωσή μου, στόχος του συγγραφέα είναι να περιπλέξει τις ιστορίες με τέτοιον τρόπο ώστε να χαθούν τα σύνορα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας και να δημιουργήσει έναν κόσμο χωρίς ακριβή κι αυστηρά όρια, έναν κόσμο όπου η προσωπική ηθική και οι επιλογές του κάθε ατόμου άρουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και οδηγούν σε μια «καινούργια μέρα».

Σε αυτό το πεδίο, η αφήγηση και οι ιστορίες αναδεικνύονται όχι απλώς το βασικό εργαλείο, αλλά ο τρόπος με τον οποίον αναδεικνύεται η πραγματικότητα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι σε τελευταία ανάλυση πρόκειται για ένα μυθιστόρημα για την αφήγηση, τη μαγεία και ίσως τελικά την διαμόρφωση της πραγματικότητας από αυτήν. Ο κόσμος βέβαια των αστέγων και των κοινωνικά αποκλεισμένων που επιλέγει ως αφηγηματικό όχημα ο Νίκος Χρυσός είναι ένας κόσμος με ισχυρά σύνορα, που δύσκολα ένας συγγραφέας με την παρατήρηση κι από απόσταση μπορεί να τα περάσει. Ας θυμηθούμε την επιτυχία ενός άλλου συγγραφέα, του Αμερικάνου Πωλ Ώστερ, που στα πρώτα του βιβλία κατόρθωσε με βιωματικό τρόπο, κι αφού έζησε για μήνες μαζί τους, να εισέλθει στον κόσμο των άστεγων και των περιπλανώμενων και να συγγράψει μυθιστορήματα που τον καταξίωσαν, ανεξάρτητα από τη συνέχεια και τα υπόλοιπα έργα του.

Η αποστασιοποιημένη αντιμετώπιση ενός ξένου κόσμου, αν και ίσως βοηθά τους γενικούς στόχους του βιβλίου, δίνει ωστόσο κάτι το απρόσωπο στους χαρακτήρες, τους οποίους ο αναγνώστης δυσκολεύεται να καταλάβει και πολύ περισσότερο να ταυτιστεί μαζί τους. Ίσως επίσης βοηθούσε το μυθιστόρημα μια λιτότερη επιλογή των ιστοριών, μια προσεκτικότερη δόμηση, η οποία, χωρίς να προδίδει τον βασικό στόχο του μυθιστορήματος, την βαθύτερη ιστορία πίσω από τις ιστορίες, να κινητοποιήσει περισσότερο τον αναγνώστη.

Αυτό που ωστόσο θα πρέπει να κρατήσουμε από το μυθιστόρημα και που δίνει πολλαπλές υποσχέσεις για την πορεία του συγγραφέα, είναι η ποικιλία κι η αποτελεσματική χρήση των εκφραστικών μέσων και των αφηγηματικών μεθόδων του και η δυναμική του λόγου, η οποία συνειδητά αποστασιοποιείται από τον Ελληνικό μέσο όρο κι ανοίγει δρόμους οι οποίοι, εφ’ όσον συνδυαστούν με πειστικά προφίλ ηρώων και μια περισσότερο δομημένη αρχιτεκτονική, μπορούν να δώσουν εξαιρετικά αποτελέσματα και κείμενα που (επιτέλους) να ξεφύγουν από τα στενά όρια της ελληνικής αναγνωστικής πραγματικότητας και να ταξιδέψουν ανά τον κόσμο.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μίλτος Παπαδημητρόπουλος, από τη σειρά I could hear the highway breathing, 2018