Ανατομία της επιθυμίας

ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ

MASSIMO RECALCATI, Πορτρέτα της επιθυμίας, μετάφραση, Χρήστος Πονηρός

εκδόσεις Κέλευθος, σελ.158

Για τον ιταλό ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκαλκάτι η «επιθυμία» αποτελεί έννοια που βρίσκεται στο κέντρο της ανθρωπολογικής και κοινωνικής διάστασης της εποχής μας.

Ο συγγραφέας περικυκλώνει την έννοια μέσα από δέκα διαφορετικά πορτρέτα. Στην εισαγωγή δίνει το κοινωνικοπολιτικό περίγραμμά της. Σε αντίστιξη με την αυτιστική ατομική απόλαυση που κλείνει τον άνθρωπο σε μία επανάληψη της τάξεως του θανάτου, «η επιθυμία αντιστέκεται σε κάθε απολυταρχικό όνειρο, σε οποιοδήποτε εγχείρημα ομογενοποίησης, στις υποβλητικές σειρήνες που προσφέρουν την υπόσχεση αφομοίωσης σε μια κοινότητα μονάδων ελεύθερων να απολαύσουν χωρίς όρια, σε μία υπερηδονιστική κοινότητα»[1].

Σε αντίθεση με τον εύκολο ηδονισμό, η επιθυμία δεν είναι απλή. Πρόκειται για την αναζήτηση του πολύτιμου αντικειμένου του καθενός. Κάτι που τρέχει μπροστά από τον ίδιο τον άνθρωπο, «το βίωμα της επιθυμίας είναι αυτό της απώλειας κυριαρχίας από την ασφαλή διακυβέρνηση του εαυτού, βίωμα “ιλίγγου” πιο δυνατό από τη “θέληση”. Η επιθυμία αποφασίζει για μένα, με ζεματίζει, με συγκλονίζει, με συν-αρπάζει, με ενθουσιάζει, με ανησυχεί, με στραπατσάρει, με πάει αλλού».

Μεταξύ των πορτρέτων της επιθυμίας διακρίνουμε τέσσερα:

Η διερεύνηση της επιθυμίας απόλαυσης είναι αυτό που η ψυχανάλυση έχει να συνεισφέρει ως γνώση στη σύγχρονη δυσφορία. «Υπάρχει μια τάση πιο ριζοσπαστική σε σχέση με την προάσπιση της ζωής που είναι η επιθυμία για απόλαυση πέρα από κάθε λογική αρχή». Τάση προς θάνατο, πάθος χωρίς όριο.Εκκινώντας από την αναγκαία για την ζωή απόλαυση που είναι το επιπλέον, όταν αυτή γίνεται καταναγκασμός, η ορμή θανάτου παίρνει το πάνω χέρι οδηγώντας στην ανυπαρξία. «Το σώμα της υπερσύγχρονης εποχής, χωρίς επιθυμία, χωρίς όριο, κατακλύζεται από την απόλαυση (τοξικομανίες, βουλιμίες, ανορεξίες, καταθλίψεις, εξαρτήσεις)».

Η διάκριση της σεξουαλικής και της ερωτικής επιθυμίας είναι κομβική. Η πρώτη έχει να κάνει με την παρουσία του ενορμητικού σώματος του άλλου, ενώ η δεύτερη με το σημείο αναγνώρισης από τον άλλον, σημείο «αγάπης-έρωτα» που αναδύεται στη γλώσσα και στην απουσία: « μου λείπεις», «σου λείπω;». Σε αντίθεση με την σεξουαλική επιθυμία που έχει να κάνει με την σαρκική παρουσία και μπορεί να εκδραματίζεται σε απόλυτη σιωπή. Ο Ρεκαλκάτι διακρίνει την πηγή παρανοήσεων στη σχέση των δύο φύλων, αναδεικνύοντας τη δομική αναντιστοιχία που ο Λακάν εκφράζει με τον αφορισμό «Δεν υπάρχει διάφυλη σχέση». Με την έννοια ότι άνδρας και γυναίκα «δεν εναρμονίζονται, δεν συμπίπτουν» στην απόλαυσή τους.

Η φαλλική φετιχιστική φαντασίωση, η «θεϊκή λεπτομέρεια» στο κορμί της γυναίκας, σε ένα κομμάτι του, βρίσκεται στην αντίπερα όχθη της θηλυκής επιθυμίας που είναι η αναζήτηση του όλου και του λόγου-σημαδιού του έρωτα.

Τι είναι ο έρωτας; «το δώρο στον Άλλο αυτού που δεν έχω» , δώρο στον αγαπημένο της ένδειξης ότι η ύπαρξή του ξέρει να σκάψει σε μένα την «έλλειψη».

Τέλος, όσον η αφορά τον αναλυτή, η επιθυμία του είναι να ακούσει τον άλλο σαν υποκείμενο δίχως να μετρά και να κρίνει την ζωή του, με την ευθύνη να τον θέσει αντιμέτωπο με την σκληρή αλήθεια της ασυνείδητης επιθυμίας. Είναι η στάση εκείνου που «σιωπά την αγάπη» που δεν εμπλέκεται στις επιλογές του άλλου με την «καταβροχθιστική αγάπη-βοήθεια κάθε είδους μάγων, συμβούλων, εκπαιδευτών, γνωστικο-συμπεριφορικών ψυχολόγων, φαρμακολόγων, ψυχιάτρων».

Η Βέρα Παύλου είναι ψυχαναλύτρια

---

[1] Βλ στις «Αναγνώσεις » της Αυγής 6/5/2018 το κείμενο του Γιώργου Μερτίκα , Το 68 και η παγκοσμιοποίηση, τον τρόπο με οποίο αφομοιώθηκε από την πολιτισμική βιομηχανία ο ηδονισμός

Πέπη Σβορώνου, Μπλε ζώο σε κίτρινο φόντο, 1982, λάδι σε μουσαμά επικολλημένο
σε χαρτόνι, 133 x 97 εκ.