20/1/19

Μετα-γράφοντας τον Ροΐδη

Πέπη Σβορώνου, Περίπτυξη σε ροζ, 1989, λάδι σε μουσαμά, 80,5 x 100 εκ. 



ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΑΥΡΕΛΟΥ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗ, Τρεις μεσαιωνικές μελέτες, μεταγραφή-σημειώσεις Δ. Φύσσας, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 127

Ακόμα μία φορά ο Ροΐδης μετα-φέρεται ή μετα-γράφεται στην καθ’ ημάς νεοελληνική, μια και το κοινό (και όχι μόνο το ευρύ αλλά και το “στενότερο”) αδυνατεί να κατανοήσει το λεγόμενο από πολλούς “ροΐδειον ύφος”, που πολύ σπάνια (εκτός ίσως της Πάπισσας) τυγχάνει προσέγγισης. Το γνωστό μυθιστόρημα έχει ήδη τύχει μεταγραφής και όχι μόνο μία φορά. Ωστόσο, οι λεγόμενες “μεσαιωνικές μελέτες” δεν είχαν μέχρι σήμερα τύχει μεταφοράς σε πιο σύγχρονη μορφή της γλώσσας μας, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζω.
Ο Δ. Φύσσας, κάνοντας μια ομολογουμένως έντιμη κίνηση, προτρέπει τον αναγνώστη να “χρησιμοποιήσει” τη μεταγραφή “μόνο βοηθητικά”, και ενδεχομένως να παραβλέψει και πολλές από τις υποσημειώσεις. Το γεγονός ότι απευθύνει την έκδοσή του στο ευρύ κοινό μεταγράφοντάς το έργο, καθιστά πολύ σημαντική την προσπάθεια, ενώ η επιλογή του υπομνηματισμού με πολύ βασικές και σχετικά εύκολες για τον ειδικό πληροφορίες, έχει ακριβώς την ίδια κατεύθυνση. Είναι γεγονός ότι ο Ροΐδης έχει γράψει πολλά πράγματα που είναι το ίδιο ζωντανά σήμερα, όπως και τότε, και μια τέτοια έκδοση μπορεί πράγματι να αποβεί πολύ χρήσιμη για το ευρύ κοινό. Η μεταγραφή είναι μια αξιοπρεπής προσπάθεια να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα κείμενα που ενδεχομένως να δυσκολεύουν τον αναγνώστη, και αν όντως πράξει όπως τον προτρέπει ο μεταγραφέας, τότε θα έχει μεγάλο κέρδος και ίσως μπορέσει να διαβάσει ευκολότερα και από το “πρωτότυπο” και άλλα κείμενα του συγγραφέα της Πάπισσας.

Θα ήταν βέβαια πολύ πιο ενδιαφέρον ο υπομνηματισμός να επεκτεινόταν και στα πραγματικά δύσκολα σημεία, ήτοι στις παραπομπές του ίδιου του Ροΐδη, που ενίοτε είναι επίσης αινιγματικές με (ή και περισσότερο από) το ίδιο το κυρίως κείμενο, αλλά και σε αόρατες (ήτοι έμμεσες) αναφορές σε άλλα κείμενα ή μελέτες και λεξικά. Αίφνης, είναι εκπληκτική η ομοιότητα της μελέτης αυτής με αρκετά σημεία από την, πολύ κοντινή χρονικά στο ροϊδικό κείμενο, μελέτη του J. Michelet La sorcière (α΄ έκδ. 1862 και η β΄ αναθεωρημένη μόλις ένα έτος μετά), στην οποία δεν παραπέμπει άμεσα, αλλά, όπως συνήθως κάνει ο Ροΐδης, μόνο έμμεσα, αφού αναφέρει (στον παρόντα τόμο βλ. σ. 39) βιβλίο άλλου συγγραφέα (Μ. Agrippa), με παραπομπή που παίρνει αυτούσια από τη μελέτη του J. Michelet (στην έκδοση του 1862, σ. 439 και σε εκείνη του 1863, σ. 399), αναφέροντας μόνο το όνομά του. Ο ροϊδικός παιγνιώδης βιβλιακός κόσμος όμως έχει πολλά μονοπάτια, που δεν ενδείκνυνται για μια χρηστική έκδοση, οπότε ορθώς έπραξε ο Δ. Φύσσας.
Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι τα συντομότατα επιλεγόμενα, κυρίως μερικά από αυτά. Πέραν κάποιων που αφορούν σε επιλογές για τον τρόπο μεταγραφής και καθορίζουν ότι “δεν πρόκειται για φιλολογική έκδοση”, είναι πολύ σημαντικό ότι τονίζεται η τάση του Ροΐδη να υπερασπιστεί “το γυναικείο φύλο και τη μητρότητα”, αυτός “ο κατά τα άλλα μισογύνης(;)” (σ. 121). Ορθή είναι και η αποτίμηση για τη “γκροτέσκα κατεύθυνση” της “Εορτής του όνου”, αλλά και η γενικότερη αποτίμηση για τη στάση του Ροΐδη απέναντι στην Εκκλησία, αν και ο “κρυπτοπροτεσταντισμός” του, που έχει τονιστεί από αρκετούς μελετητές κατά καιρούς, δεν είναι δεδομένος, κατά τη γνώμη μου.
Γενικά, έχουμε μια πολύ χρήσιμη για το ευρύ κοινό και έντιμη στην κατάθεσή της έκδοση, η οποία ευχόμαστε να κάνει τον Ροΐδη γνωστότερο, όχι μόνο για την Πάπισσα, μα και για άλλα έργα του.

Ο Νίκος Μαυρέλος διδάσκει Νεοελληνική φιλολογία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Δεν υπάρχουν σχόλια: