Το γήινο ως ιδεώδες

ΤΗΣ ΜΙΝΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Κώστας Βαρώτσος, Δέντρα, 2018, σίδερο και πολυεστέρας, ύψος 2,4 μ.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ, Το πλέγμα, εκδόσεις Καστανιώτης, σελ. 240

Ίσως το πιο δροσερό και πιο ερωτικό μυθιστόρημα του Μιχάλη Μοδινού, αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση εμποτισμένη με γερές δόσεις χιούμορ! Αν «οι τόποι ευθύνονται για την συμπεριφορά μας», ο τόπος μόνιμης κατοικίας του ιδίου, η Αθήνα, επέδρασσε καταλυτικά στη σκέψη και τη γραφή του. Η Ελλάδα του σήμερα, πανταχού παρούσα, συμπορευόμενη σε αρκετά σημεία αφήγησης με τον κοσμοπολιτισμό που διαπερνά το συνολικό του έργο. Είναι μια αντι-πραγματεία μοναξιάς που με ευφυή σύλληψη και ταχύτητα στην εξέλιξή εναλλάσσει σκηνές ζωής, σαν να επρόκειτο για ενδιαφέρον θεατρικό έργο. Το βίωμα του καθενός δεν έχει καθολικότητα ισχύος, αλλά ιδιαίτερη αξία για τη μοναδικότητα της δικής του πραγματικότητας. Αυτή την αρχή υπερασπίζεται ο συγγγραφέας.

Πρόκειται ίσως για το πιο συνυφασμένο με τη σύγχρονη ανθρώπινη κατάσταση μυθιστόρημά του, που ανάγει τους συνηθισμένους ανθρώπους σε ήρωες. Κάνει μυθιστόρημα την πραγματικότητά μας. Ο αναγνώστης αισθάνεται να υπάρχει σε όλο το εύρος του βιβλίου. Αξιοπρόσεκτο είναι πως οι συχνές αναφορές στην πολιτική σκηνή της χώρας δεν υπερσκελίζουν τις ιστορίες των πρωταγωνιστών, αλλά λειτουργούν συμπληρωματικά. Η πολιτική υπάρχει, αλλά δεν προηγείται, παροικεί στο όλο μυθιστόρημα. Ο Μοδινός δεν φοβάται την αλήθεια, τη συνήθεια, τον θάνατο, τον κυνισμό, τη μοιχεία. Εστιάζει στο νόημα της ευτυχίας, στην απλότητα και το στιγμιαίο. Είναι ένα βιβλίο-αφύπνισης για την ευτυχία που προλαβαίνουμε να ζήσουμε. Οι 19 ήρωες εξομολογούνται, γίνονται στοχαστικοί, αφήνουν να διαφαίνεται ο πόνος, τον οποίο μαθαίνουν να αποδέχονται, χωρίς απαραίτητα να συνειδητοποιούν πως είναι ο κυρίαρχος τρόπος κάθαρσης από το επώδυνο.

Ίσως «το ανθρώπινο οικοσύστημα είναι σε κατάσταση δομικής ανισορροπίας», όμως οι φαινομενικά αυτόνομες ιστορίες είναι αλληλένδετες και οι ήρωές συναρθρώνονται, χωρίς απαραίτητα να συναντώνται. Ο Μ.Μ. ανάγοντας την καθημερινότητά τους σε αξιομνημόνευτη μυθιστορηματική γραφή, ίσως εξιλεώνεται για το μεγαλειώδες των ηρώων προηγούμενων έργων του. Με τους τωρινούς ήρωες μοιάζει να αφουγκράζεται τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Κάποτε αποδίδει την αλήθειά τους ως λυγμό αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού ή ως συγκλονιστικό μοιρολόι. Οι υπαρξιακές αναζητήσεις εδώ έχουν να κάνουν με βιώματα της καθημερινότητας όλων μας.

Έρωτας και θάνατος, το αρχέγονο δίπολο, μονοπωλούν το βιβλίο. Οι ερωτικοί προβληματισμοί νεαρών εικοσάχρονων μέχρι ατόμων ηλικιακά κοντά στην αιώνια μετοίκηση διατρέχουν το κείμενο χαρίζοντας αβίαστα χαμόγελα στον αναγνώστη. Πρωτοποριακά υπάρχων ο έρωτας διαπερνά –και υποδόρια και εμφανώς– τις ιστορίες προσδιορίζοντας την πολυπλοκότητα, το απρόσμενο, την προδοσία, το αδύνατο της μονογαμίας αλλά και την αέναη και ανανεωτική δυναμική της προσδοκίας. Δεν αρνείται το ψέμα και τη διάψευση στη ζωή, γιατί μιλά για το ουσιαστικά υπαρκτό βίωμα. Η εσαεί αναζήτηση της ευτυχίας ταυτίζεται, αν δεν συμπορεύεται, με την ερωτική αποδοχή. Με μια αριστοτελική οπτική ολότητας του ερωτισμού και της ερωτικής πράξης και μέσω μιας σωκρατικής ερμηνείας του Άλλου προσεγγίζει ανατρεπτικά το σημαντικό στη συνεύρεση των ανθρώπων. Αυτό υφίσταται μέσω της διαχείρισης μη επιθυμητών εξελίξεων από τον απλό άνθρωπο, που εν προκειμένω μετουσιώνεται στην ιδανική γυναίκα και κάνει δεδομένη την ανατροπή των ισχυόντων.

Συνεχώς, όμως, παρών και ο θάνατος, που ξορκίζεται όχι με την αποσιώπηση αλλά με την μόνιμη παρουσία του παίρνοντας τη μορφή όχι απλώς του τελικού αποχαιρετισμού αλλά του τέλους κάθε ευτυχούς κατάστασης: τέλος νεότητας/σχέσης/σώματος, ρουτινιασμένη ζωή, ματαίωση. Ως αληθινά αισιόδοξος συγγραφέας σέβεται τον θάνατο και τον μετατρέπει σε κινητήριο δύναμη για τους εναπομείναντες. Πιστοποιεί πως μόνο μέσω του πένθους η ζωή συνεχίζεται, καθώς δρα λυτρωτικά. Ο ίδιος φλερτάροντας πάντα με μια ψυχαναλυτική κουλτούρα, χρησιμοποιεί την «αυτοψυχανάλυση» ως ανακουφιστικό τρόπο διαφυγής και εκτόνωσης των ηρώων του. Τα δάκρυα και η θάλασσα, αλμυρές εκδοχές του νερού, επιδρούν ανακουφιστικά στον ανθρώπινο πόνο, είτε πρόκειται για διαχείριση ματαιώσεων, είτε για κλείσιμο λογαριασμών και οριστικό αντίο. Άλλωστε για τον συγγραφέα «μετά την παιδική ηλικία εισερχόμαστε στην κοιλάδα των δακρύων» (σ. 67). Το ιδεώδες για τη γυναίκα, που αγαπά πολύ και στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, καταγράφεται με δωρικότητα και σαφήνεια: «…Ευφυία – αυτεπίγνωση – θάρρος – θλίψη - αρχοντιά». Πρωτοστατεί η περιγραφή της σε πολλούς μονολόγους "σβέλτη και αποφασιστική και σέξι πάνω στις γόβες της…» και υμνείται ως «ιδεατή ερωμένη – γλυκιά, ερεθιστική, ευφάνταστη, υποταγμένη και μαζί σκεπτόμενη, που ικανοποιούσε όλες μου τις φαντασιώσεις».

Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εσωτερικοί μονόλογοι, ερωταποκρίσεις σε συνεχές κείμενο, κινηματογραφική περιγραφή σκηνών, λεξιλόγιο προσεγμένο, ιστορικός ενεστώτας, συνετή οικονομία λέξεων. Όλα συνδυάζοντας τόλμη και αξιοπρέπεια συνεισφέρουν σε ένα κείμενο που ο σεβασμός και η χρήση της γλώσσας το καθιστούν υπόδειγμα γλωσσικής αρτιότητας. Ο εντυπωσιακός εικονισμός προηγούμενων μυθιστορημάτων, μετατρέπεται σε ρεαλιστική περιγραφή της ομορφιάς ανθρώπων αλλά και οικείων ελληνικών τοπίων. Στο Πλέγμα δεν πραγματεύεται το ανέφικτο, αλλά το απόλυτα γήινο. Μελετά δεινά που βασανίζουν και καταπιέζουν. Ο διακριτικός ερωτισμός προηγούμενων αφηγημάτων του λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα πλέον και κατακλύζει τη δημιουργική διάθεση συγγραφέα και ηρώων αποτελώντας δίοδο ελευθερίας και χειραφέτησης συναισθημάτων, αισθησιασμού και επιθυμιών.

Το διαφοροποιητικό στοιχείο, λοιπόν, του συγκεκριμένου πονήματος στην συγγραφική πορεία του κλασικού, κατά πολλούς, Μ. Μοδινού, είναι η τόλμη να υμνήσει τη ζωή στην καθημερινότητα της, εγκαταλείποντας τον επικό τρόπο παρουσίασης των «ιλιάδων» του (Ο μεγάλος Αμπάι, Εκουατόρια) και αναδεικνύοντας την απλότητα του γήινου.

Η Μίνα Πετροπούλου είναι φιλόλογος, δρ Κοινωνιολογίας