ΤΗΣ ΠΟΛΥΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ, Ο Παπαδιαμάντης, η Ελλάδα και ο κόσμος μας·
διάλογος φιλίας με τον Λάκη Προγκίδη, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 157
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης
είναι ένας πνευματικός άνθρωπος που με όλους τους «τρόπους» της πνευματικής του
παραγωγής: λογοτεχνία, δοκίμιο, μελέτες, πασχίζει να νοηματοδοτήσει τα παρόντα,
να αξιοποιήσει, να ανακαλύψει ακόμα και να επινοήσει νέα πρωτότυπα εργαλεία
κατανόησης και ερμηνείας με πάθος, επιμονή και νηφαλιότητα. Από τις μελέτες για
το καρναβάλι, το γέλιο, το λαϊκό θέατρο, τον καραγκιόζη, εκκινώντας από την
μυθιστορηματική έμπνευση με παραδείγματα από την βιογραφία του, εισάγει την
ιδέα του «δίκωλου», δανείου από τα καρναβαλικά δρώμενα του Πόντου, για να
μιλήσει για το νεκρό σώμα του αδελφού του. Με μια λογοτεχνική μεταφορά επεκτείνεται
σε πολιτισμικές συλλήψεις και ερμηνείες που αφορούν την διαδοχή των εποχών και
των πολιτισμών στην Ελλάδα, την συνέχεια και την ασυνέχεια μεταξύ τους, την
εσωτερική εξορία του ανθρώπου μετά την εξαφάνιση του λαϊκού πολιτισμού. Συνεχίζει
να παράγει ένα έργο πολύτιμο, διαυγές, με σύνεση και σοφία διατυπωμένο,
δοκιμασμένο από εμπειρία και αναγνώσεις.
Το πρόσφατο βιβλίο του
είναι ένα κριτικό δοκίμιο, το οποίο χαρακτηρίζεται από τον συγγραφέα ως «διάλογος
φιλίας» με τον Λάκη Προγκίδη, κυρίως με το πρόσφατο δοκίμιο του Προγκίδη Υπό την Παπαδιαμαντικήν δρυν που
κυκλοφόρησε το περασμένο έτος από τις εκδόσεις Εστία. Παραπέμπω για το βιβλίο
του Προγκίδη σε κείμενό μου στα Ημερολόγια Αναγνώσεων εκείνη την εποχή[1]. Το
βιβλίο του Γιάννη Κιουρτσάκη αποτελεί σκοπίμως το αδελφό βιβλίο ή καλύτερα το
αδελφωμένο βιβλίο του άλλου, δημιουργώντας τρόπον τινά μαζί του ένα ζωντανό
«δίκωλον». Φέρει δηλαδή το βιβλίο του φίλου του σαν αρματωσιά, περιέχοντάς το,
σχολιάζοντας, αντιπαρατιθέμενος, υποστηρίζοντας, στρογγυλεύοντας, εξηγώντας,
καταδυόμενος σε βάθος στον εαυτό του, ανατροφοδοτώντας τον διάλογο μεταξύ των
δύο τους, προτείνοντας στην εποχή της κρίσης και της επιφανειακής κριτικής μια
σε βάθος και σε έκταση αγαπητική έρευνα για τα μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας,
της αισθητικής του μυθιστορήματος, της δημιουργίας και της κριτικής.
Αυτά
είναι άλλωστε τα μεγάλα θέματα που θίγονται στο βιβλίο του Προγκίδη και γίνεται
η εξονυχιστική τους επαναδιαπραγμάτευση: Η κριτική στην ιδέα της «προόδου» στον
δυτικό πολιτισμό που εξάγεται πλέον σε οικουμενικό επίπεδο και η ανίχνευση της
γέννησης των χαρακτήρων του μυθιστορήματος, αντίρροπα σε αυτήν την πορεία προς
τα εμπρός, εν είδη δημιουργίας αντισωμάτων του ανθρώπου που αντιστέκεται. Ο
αισθητικός διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα στο αντιστικτικό φανταστικό σύμπαν
που δημιουργεί ο άνθρωπος στον κόσμο της προόδου αλλά και το ελληνοχριστιανικό
σύμπλεγμα στο παπαδιαμαντικό έργο. Η εμβάθυνση στην προσφορά του Παπαδιαμάντη
στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα – το μη ατομοκεντρικό πρόσωπο, όχι ως ειδολογική αλλά
ως οντολογική/υπαρξιακή κατηγορία. Η ζωοποιός σχέση που οδηγεί στη δημιουργία αντί
για την ήττα και την υποταγή, από τη συνάντηση του «νεκρού» ελληνικού
πολιτισμού με τον χριστιανικό. Η επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας του ωραίου
στην τέχνη και η σχέση της με την ανθρωπιά. Η εις βάθος συζήτηση για την
κριτική ως διάλογο με το έργο τέχνης και η σχέση της με τη φιλία και την (συν)ανθρωπινότητα.
Εν κατακλείδι, η αυτοθυσιαστική έννοια της (συν) δημιουργίας που επεκτείνει τα
όρια του εγώ προς μια νέα μορφή αθανασίας.
Το
κείμενο του Κιουρτσάκη είναι στημένο σχεδόν καθρεφτικά απέναντι στο αδελφό
κείμενο. Ανά ενότητα με απεύθυνση σε δεύτερο πρόσωπο, αμεσότητα, εξομολογητικό
τόνο μιας αυτοβιογραφικής αφήγησης που δεν αποκλείει όμως τον αναγνώστη, τον
Άλλο, να συμμετέχει και να νιώσει από την αρχή ότι τον αφορά. Η διαθεσιμότητα
και η αναφορά σε κοινές εμπειρίες που χαρακτηρίζουν μια επιστολική γραφή, η
ακρίβεια μιας ημερολογιακής καταγραφής, η διαύγεια στην εξέταση που προσφέρει ο
διάλογος, η διαφωνία - πολεμική πλαγιοκόπηση κάποτε για να υπηρετηθούν οι κάθε
φορά διαφορετικές ανάγκες του νοήματος, του λόγου, της εξέτασης της αλήθειας. Ο
λόγος και η σκέψη υπακούουν σε μια γόνιμη «μαιευτική» που το ύφος και η μορφή κατά
περίπτωση βοηθούν στο ξεδίπλωμά τους. Περιγραφή της θέσης του άλλου με
εξαντλητική χρήση παραθεμάτων, εντοπισμός της διαφωνίας, αμφιβολία, σύνθεση,
γενναιοδωρία, επαναδιατύπωση σε διαφορετική οκτάβα ώσπου κάποτε δεν διακρίνεται
η πατρότητα μιας άποψης. Συνδημιουργία στην πράξη.
Ο
Κιουρτσάκης διατρέχει αγαπητικά τους λαβυρίνθους της σκέψης του Προγκίδη,
ξεχορταριάζει διαδρομές για τον αμύητο αλλά και για τον μυημένο έλληνα
αναγνώστη, στρογγυλεύει κάποιες φορές τις γωνίες εκεί που θεωρεί ότι ο φίλος
του εισέρχεται σαν ταύρος σε υαλοπωλείο, επαινεί, υπογραμμίζει, ανακεφαλαιώνει,
διερωτάται και κυρίως (συν)λογάται με τον φίλο, οδηγώντας τη σκέψη του σε νέες
και παλαιές περιοχές. Η φιλία δεν αποκλείει δηλαδή το ενδεχόμενο της
αντιπαράθεσης αλλά την αξιοποιεί για να συνθέσει την ενότητα την παλίντονον αρμονίην όπως στο τόξο και
την λύρα, την σύνθεση των αντιθέτων συμφερομένων
και διαφερομένων κατά τον
Ηράκλειτο.
Βιβλίο αξιανάγνωστο, οδηγός
προς ναυτιλλομένους, μίτος της Αριάδνης, εγκώμιον, υπόδειγμα κριτικής και
(αυτο) εξέτασης με διακαή τον πόθο της συνάντησης, το συναπάντημα με την άλλη
σκέψη, την επαναδιατύπωση των θέσεων, την διαύγαση των δικών του συνειρμών.
Είναι γνωστό στους αναγνώστες και των δύο ότι ο Προγκίδης οφείλει στον
Κιουρτσάκη την έννοια του «δίκωλου» για την βιωματική κατανόηση του έργου του
Παπαδιαμάντη. Επομένως δεν ξενίζει η αλληλοπεριχώρηση της σκέψης, η ύφανση ενός
ιστού, η σύνθεση από τις φωνές και των δύο. Διαφωνούν και συμφωνούν σε μια
φιλία λογοτεχνική που χτίζεται εδώ και εικοσιπέντε χρόνια.
Η Πόλυ Χατζημανωλάκη
είναι κριτικός λογοτεχνίας
[1] Πόλυ Χατζημανωλάκη
«Αναγνώστης σε τεταμένη σχέση με τον κόσμο», Αυγή 25. 4. 2017
 |
| Νίκος Παπαδόπουλος, Άτιτλο, 2018, μελάνι, μολύβι και ξυλομπογιά σε χαρτί, 40 x 30 εκ. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου