Στον Ρήγα

«... κι άλλα τόσα που δεν έζησα ποτέ»

Νατάσσα Πουλαντζά, “L. S. C. J. P.”, αρχειακή εκτύπωση σε καμβά, 140 X 300 εκ., 

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΕΡΒΕΤΑ

Σαν να έβλεπα τα άλλα παιδιά να παίζουν έξω από το παράθυρο και εγώ να φαντάζομαι, τι λένε, γιατί τσακώνονται, ποιός φταίει, με ποιούς θα πάει ο φίλος μου, τι θα κάνουν μετά; Στη Σουηδία όπου ζούσα από το ’80, ήδη τριών χρονών Ρηγάς, ο απόηχος έφθανε αργά, το πολιτικό διακύβευμα δεν είχε εκεί ανταπόκριση, δεν το έβλεπα μπροστά μου. Μόνος μου είχα χτυπήσει την πόρτα στην οργάνωση της Νέας Σμύρνης, λίγο πριν από τις εκλογές της «Συμμαχίας», τότε περνάγαμε και προφορικές «εξετάσεις». Δέος όταν με δέχθηκαν και μου είπαν «έλα την Τρίτη στη συνάντηση...» Μετά στον Νέο Κόσμο κι από ’κει στην Ουψάλα. Ο Ανδρέας μου έδωσε τις επαφές.

Οι επισκέψεις και η επικοινωνία με την Ελλάδα ήταν πολύ τακτική, δύσκολη στην αρχή η Σουηδία, κάθε τρεις και λίγο εδώ ήμουν. Οπωσδήποτε θα έμενα στα φεστιβάλ κι ας έχανα την αρχή του εξαμήνου. Κανένας δεν με πίεζε να τελειώσω γρήγορα ούτε καν το στρατιωτικό. Άλλωστε μέχρι να τελειώσω και να γυρίσω «θα είχε καταργηθεί ο στρατός». Το δράμα ήταν ότι το πίστευα, όχι μόνο εγώ. Οι σύντροφοι που σπούδαζαν στην Ελλάδα, είχαν να ασχοληθούν και αυτοί με τις συνθήκες στον στρατό, με τον 815, τις ποδιές, το γυναικείο ζήτημα, στο άλσος της Νέας Σμύρνης είχε στηθεί για πρώτη φορά πάγκος από τον οποίο πούλαγαν βιβλία και μοίραζαν ενημερωτικό υλικό τα μέλη του ΑΚΟΕ.

«Με είχαν παρακαλέσει τα παιδιά του Ρήγα Φεραίου, ξέρετε η νεολαία του ΚΚ Εσωτερικού είναι η πιο συμπαθής νεολαία σήμερα στον τόπο μας, διότι είναι πάρα πολύ απομακρυσμένη από την εξουσία και δεν έχει φθαρεί καθόλου. Δεν έχει καμία προοπτική εξουσίας, συνεπώς η ένταξη αυτών των παιδιών μέσα στο ΚΚ Εσωτερικού, είναι γνήσια, δεν έχει βλέψεις εξουσίας ή ωφελημάτων. Έκανα λοιπόν μια συναυλία στο ΚΚ εσωτερικού και ήταν περίφημη η επαφή μου με αυτό το κοινό. Πραγματικά είχα άριστες εντυπώσεις. (...) Όλες οι νεολαίες δεν είναι κατάλληλες για να δεχτούν μουσική, τουλάχιστον αυτή τη μουσική που κάνω εγώ ή εμένα τον ίδιο. Το ΚΚ Εσωτερικού ήταν η πιο ωραία νεολαία, άκουσε με ησυχία, σεβάστηκε την ιδιαιτερότητα μου και αισθάνθηκα ότι επικοινωνήσαμε. Άρα λοιπόν το συμπέρασμα, ο Ρήγας Φεραίος είναι η καλύτερη πολιτική νεολαία από όλες τις άλλες και το λέω, παρόλο που δεν ανήκω στο ΚΚ εσωτερικού...» μου είχε πει σε συνέντευξη του ο Μάνος Χατζιδάκις, το καλοκαίρι του ’85, είχα αρχίσει πια να δουλεύω.

Τα παιδιά της «συμπαθούς» και «καλύτερης πολιτικής νεολαίας», όπως τα περισσότερα πολιτικοποιημένα άτομα πίστευαν, και τα ίδια τα παιδιά με αυτοθαυμασμό πρόβαλαν, είχαν αφήσει πίσω τους ή δεν ήθελαν να σταθούν στις τραυματικές εμπειρίες της Β Πανελλαδικής και των εκλογών του ’81. Είχαν τον Πουλαντζά, τον Αλτουσέρ και κλεφτά τον Γκαροντί υπό μάλης και τη Βαβέλ και το Παρά Πέντε δίπλα στο κρεβάτι. Οι παππούδες με τα γένια θεωρούνταν ξεπερασμένοι, τα τσιτάτα τους τα μάθαιναν απ’ έξω και τα χρησιμοποιούσαμε όταν και όπως τα βόλευε. Η Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) του συντρόφου Βλαδίμηρου αφού μάζεψε όλη τη σκόνη παρατημένη σε βιβλιοθήκες, μούχλιαζε πια μέσα σε κούτες, σε υπόγεια. Την εποχή εκείνη ο Φρίντμαν κυκλοφορούσε με το Νόμπελ Οικονομικών στο χέρι, οι Κροάτες είχαν δημιουργήσει ήδη οργανώσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις, η Θάτσερ είχε συντρίψει τους ανθρακωρύχους και αυτά επεξεργάζονταν θέσεις υποστήριξης των αυτονομιστικών κινημάτων στον κόσμο και συζητούσαν για το αν στην πορεία προς τον «Σοσιαλισμό με Δημοκρατία, Ελευθερία και Αυτοδιαχείριση» θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις απόψεις του Μάρκοβιτς ή να πάρουμε παραδείγματα από τον Μπεν Μπελά.

Οι συγκρούσεις των ομάδων ήταν γέννες ιδεών και όχι εμπορεύσιμου προϊόντος για αποκομιδή άμεσης ή έμμεσης ωφέλειας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις σελίδες της «Αυγής» γράφηκε για πρώτη φορά με ελληνικά στοιχεία το όνομα του Νόαμ Τσόμσκι, όπως βέβαια και μερικά χρόνια αργότερα το όνομα του Ταρίκ Αλί στις σελίδες της «Εποχής». Κάτω από τέτοιες συνθήκες ο διάλογος με γνώση και απόρροια προβληματισμού παράγει πρώτα απ’ όλα ήθος και αυτό δίνει το δικαίωμα στον αυτοσαρκασμό. Μόνο η νεολαία που ανέδειξε σε τέτοιο βαθμό το γυναικείο ζήτημα μπορούσε να έχει την ωριμότητα των μελών του Ρήγα να φωνάζει στις συγκεντρώσεις της συνθήματα του τύπου «Γυναίκα δούλα και σκλάβα του σπιτιού/ Κάπα Κάπα Έψιλον Εσωτερικού» και μόνο η νεολαία που υποστήριζε κατά τέτοιο τρόπο ότι τα κίνημα ειρήνης πρέπει να είναι ανεξάρτητα από κομματικές επιλογές και παραδόσεις, θα μπορούσε να λέει το σύνθημα «αριστερά, αριστερά να πάμε για μπάνιο αριστερά» όταν η πορεία ειρήνης, που άρχιζε νωρίς το πρωί από τον Μαραθώνα, έστριβε για να μπει στα Μεσόγεια.

«Οι Ρηγάδες -οι Εσωτερικάκηδες- έκαναν πιο ανθρώπινη την ιδέα της Αριστεράς, την αποστρατιωτικοποίησαν, της έδωσαν ερωτισμό» μου είπε πρόσφατα καλή φίλη, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν στην ΚΝΕ. Έτσι έβλεπαν τον Ρήγα οι άνθρωποι, από τον Χατζιδάκι έως την Κνίτισα φίλη μου και πιθανότατα στην κλεισούρα των μανιφέστων με την οποία πορεύονταν πολλοί απ’ αυτούς τότε, να φαντάζονταν τα μύρια όσα. Αυτό που δεν μπορούσαν να καταλάβουν είναι ότι η αυτονομία κόμματος -νεολαίας είχε γίνει πράξη, στο βαθμό που μπορούσε να γίνει. Η πολιτική συμπεριφορά δεν ήταν η κομματική στοίχιση αλλά η κοινωνική αντίληψη και δράση. Ο κορμός του Ρήγα ήταν παιδιά εμφορούμενα από ιδέες της αστικής δημοκρατίας και όσοι βρέθηκαν κατά καιρούς γύρω απ’ αυτόν τον κορμό προσπάθησαν να υιοθετήσουν ή να μιμηθούν τρόπους και συμπεριφορές.

Το ντύσιμο ήταν επιμελώς ατημέλητο αλλά απολύτως χαρακτηριστικό, σαν στολή με πολλές παραλλαγές. Είδα με τα μάτια μου κατάστημα γυναικείων ενδυμάτων στη Φρύνης στο Παγκράτι, στο οποίο υπήρχε ταμπέλα που έγραφε «φούστες ΚΚΕ Εσωτερικού». Απεχθάνονταν τα «προτσές», τα «αχτίφ» και τις «νομενκλατούρες», διαφωνούσαν για τον ρόλο του ατομικού και του συλλογικού διανοούμενου και τη σχέση του με την εργατική τάξη, προέρχονταν από τους «ροκάδες» - οι «καρεκλάδες» πήγαν στο ΠΑΣΟΚ- φανερά κανένας δεν ασχολούνταν με το ποδόσφαιρο και αν το έκανε έλεγε ότι ήταν με τον Πανιώνιο, λόγω μπλε και κόκκινου χρώματος, όπως της ελληνικής σημαίας και του επαναστατικού κινήματος. Κάψιμο στην γάμπα των κοριτσιών του Ρήγα σπάνια έβλεπες, οι Ρηγάδες «οδηγούσαν μηχανή» και δεν «καβάλαγαν παπάκια», κάπνιζαν Άσσο κασετίνα, όχι τα Κνίτικα Καρέλια και ο κάθε Ρηγάς ξεχωριστά θεωρούσε ότι ο σύντροφος του σε ορισμένα λεπτά ζητήματα, περνούσε καλύτερα από τον ίδιο.

Αγόραζε με τις σακούλες τις εφημερίδες, η «Καθημερινή» είχε μεγαλύτερες δόξες από την «Αυγή», υπήρξαν ομαδοποιήσεις του τύπου Αντί – Πολίτης, τα «Σύγχρονα Θέματα» ήταν πρώτα και εκτός αμφισβήτησης, ο Σχολιαστής διαβαζόταν τακτικά, ειδικά από τότε που δημοσίευσε το γκάλοπ που έκανε στα μπαράκια, όπου το ΚΚΕ Εσωτερικού έπαιρνε 70%. Αν το περιοδικό των «Πανελλαδικάριων» έκανε γκάλοπ στις «φθηνές και βρόμικες» ταβέρνες θα έδινε το ίδιο ποσοστό στην ΚΝΕ, αλλά οι Ρηγάδες δεν τις πολυκαταδέχονταν, από το Ντεκαντάνς κοίταζαν ποιοί στελεχάδες πάνε στον Βρούτο της μετέπειτα υπουργομάνας. Πολλές κουβέντες εκεί, και δίπλα στης κυρίας-Άννας πριν κατηφορίσουν για την πλατεία όπου έβγαινε ένας άλλος εαυτός.

Με την ιστορία των «Κύρκων» και των «Μπανιάδων» το 1986 ήρθε, ουσιαστικά, η διάλυση. Αλλά ακόμα και σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο ο Ρήγας έδειξε τον εαυτό του: Επίσημα, στις δύο πλευρές προστέθηκε και «η τρίτη άποψη» του Κώστα Φιλίνη. Πέντε κατάφερε να κάνει τις απόψεις ο Ρήγας καθώς η γνώση και ο ισχυρός προβληματισμός, δίνει διεξόδους. Η πλήρης αποσύνθεση έγινε με τη συγκυβέρνηση, τότε που κάμποσοι δεν άντεξαν τα μικρά ποσοστά, άλλοι πλησίασαν πολύ την εξουσία και σαγηνεύτηκαν απ’ αυτήν και τα καλούδια της, ανθρώπινο. Όσοι απόμειναν στο χώρο ακόμα τους κοιτάνε με συμπάθεια.

Όταν επέστρεψα πια από τη Σουηδία, λίγους μήνες πριν αλλάξει ο αιώνας, ξαναβρήκα αρκετούς από αυτούς που είχα αφήσει φεύγοντας. Το κριτήριο μου πλέον ήταν άλλο. Κανένας απ’ όσους και όσες κάθονταν γύρω από το μεγάλο τραπέζι στα γραφεία της «Εποχής» στην Ακαδημίας δεν έπαιζε στο Χρηματιστήριο. Για μένα τουλάχιστον μεγάλη αξία. Παραμένουν στον κόσμο των ιδεών που προσπαθούν όσο μπορούν να κάνουν πράξη, έχοντας όμως συνειδητοποιήσει πλέον ότι ακόμα βρίσκονται μακριά από την πραγματικότητα. Και το αξιολάτρευτο είναι ότι ακόμα προσπαθούν, με ευγένεια, αγωνιστικότητα και ανιδιοτέλεια.

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ