documenta 14

Μια ανάγνωση / προσωρινή αποτίμηση

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Μέρος 3^ο

Επιμέλεια: Χριστόφορος Μαρίνος & Κώστας Χριστόπουλος

Lois Weinberger, Debris Field (Πεδίο χαλασμάτων), 2010-16, άποψη εγκατάστασης, ΕΜΣΤ, Αθήνα, documenta 14, φωτ. Mathias Völzke

Οι εκθεσιακοί χώροι της Αθήνας στους οποίους φιλοξενήθηκε η d14 έκλεισαν τις πόρτες τους, ενώ αυτοί του Κάσελ θα συνεχίσουν να υποδέχονται το κοινό για δύο ακόμα περίπου μήνες. Εντούτοις, δεν είναι μόνο η συνέχιση της έκθεσης που καθιστά παράδοξο το έργο μιας έστω και πρώτης αποτίμησής της. Η ιστορία της μεταπολεμικής τέχνης μάς έχει αποδείξει πως η επενέργεια κάθε έκδοσης της documenta υπήρξε μακρά. Έτσι και τα αποτελέσματα ή οι προεκτάσεις της d14 στον χώρο της σύγχρονης τέχνης θα συνεχίσουν να αποτελούν σημαντικά όσο και ανοιχτά επίδικα για πολύ καιρό ακόμα.

Μια διαπίστωση όπως αυτή, εντούτοις, δεν μοιάζει αποτρεπτική για τη διαύγαση κάποιων γενικότερων κατευθύνσεων της σύγχρονης τέχνης και, κυρίως, της σημερινής πολιτισμικής συνθήκης. Προσθέτουμε εδώ αυτήν την «πολιτισμική» συνιστώσα, καθότι η επιδίωξη του θεσμού ανέκαθεν στρεφόταν στην περιγραφή της κατάστασης και των χαρακτηριστικών της εποχής και του πολιτισμού εν γένει, πέρα και έξω από τα στενά όρια του καλλιτεχνικού γίγνεσθαι.

Η d14 φαίνεται να επιταχύνει ή, ενδεχομένως, να ολοκληρώνει μια πορεία που ξεκίνησε είκοσι χρόνια πριν από την documenta X και την έκθεση Politics/Poetics σε επιμέλεια της Catherine David. Τότε, ανάμεσα στα αυτοφυή αγριολούλουδα που ξεφύτρωναν στις εγκαταλειμμένες γραμμές του KulturBahnhof του Κάσελ ο αυστριακός καλλιτέχνης Lois Weinberger πρόσθεσε και κάποια που προερχόταν από τη νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη. Στην d14 ο ίδιος καλλιτέχνης εξέθεσε στους χώρους του ΕΜΣΤ τα ευρήματα μιας ανασκαφής στην αγροικία των γονιών του στο Τιρόλο. Αν στο έργο του 1997 η σκέψη του θεατή προσανατολιζόταν σε ζητήματα μετανάστευσης και παγκοσμιοποίησης, στο έργο της d14 το ενδιαφέρον εστιάζεται στα στρώματα της προσωπικής ιστορίας ή στα «ατάκτως ερριμμένα απομεινάρια της αγροτικής ζωής», όπως μας πληροφορεί ο κατάλογος της έκθεσης.

Διαρκείς υπερβάσεις των μέχρι σήμερα ορίων και συνόρων και ταυτόχρονα επαναλαμβανόμενες καταδύσεις στην ιστορία και την ατομική ή συλλογική μνήμη, συνήθως στη διαπλοκή τους με το πολιτικό και το κοινωνικό, συνθέτουν τον θεματολογικό και εννοιολογικό εκείνο άξονα πάνω στον οποίο κινούνται τόσο η επιμελητική πρακτική όσο και τα έργα ή τα πρότζεκτ που εξέθεσε η documenta τα είκοσι αυτά χρόνια. Η «έξοδός» της από το Κάσελ στην Αθήνα, σε μία πόλη με μεγάλο ιστορικό αλλά και συμβολικό βάρος και, ταυτόχρονα, με μια συγχρονία διαποτισμένη από τον πυκνό πολιτικό χρόνο, τα οξυμένα αντανακλαστικά και τις παροξυμένες αντιδράσεις-στάσεις των κατοίκων της, δείχνει εκ των υστέρων φυσική και αναμενόμενη. Η κίνηση αυτή αναδεικνύει την Αθήνα ως «έργο» καθεαυτό, άξιο παρατήρησης και στοχασμού. Οι όροι και τα σημεία θέασης του με τον τίτλο «Αθήνα» είναι, ωστόσο, εξαρχής προσδιορισμένα. Μένει στον μελλοντικό αναλυτή του παρελθόντος να διακρίνει ή όχι τη συμβολή αυτής αλλά και κάθε άλλης έκδοσης της documenta ως σημείου στο οποίο συγκεντρώνονται στοιχεία και δείγματα ανακατεύθυνσης του πνεύματος μιας εποχής και ενός πολιτισμού όπως ο σημερινός.