Φόβος και παράνοια στο L.A.

Πάρις Πετρίδης, Αθήνα, 2006, εκτύπωση inkjet σε αρχειακό χαρτί, 75 Χ 91 εκ.

JAMES ELLROY, Perfidia, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Εκδ. Κλειδάριθμος, σελ. 1022

Το σκληρό αστυνομικό αφήγημα (hard-boiled) γεννήθηκε στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του ’20. Θεμελιωτής του ήταν ένας πρώην ντετέκτιβ, μέλος του αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος: ο Ντάσιελ Χάμετ. Primus inter pares, o Χάμετ ξεμπέρδεψε έγκαιρα τους λογαριασμούς του με τα «μυστήρια που παρασύρουν τη θεωρία στον μυστικισμό», ή αλλιώς με τον ιδεαλισμό του whodunit και της κλασικής σχολής (Άγκαθα Κρίστι, Άρθουρ Κόναν-Ντόιλ). Στο μείζον έργο του, τον Κόκκινο θερισμό (1929), ο Χάμετ διερεύνησε τις διακλαδώσεις ανάμεσα στο οργανωμένο έγκλημα και την πολιτική εξουσία και εν τέλει «παρέδωσε το έγκλημα σ’ αυτούς που έχουν λόγο να το διαπράττουν», όπως σημειώνει ο Ρέιμοντ Τσάντλερ.  

Αν λοιπόν ο Χάμετ παρέδωσε το έγκλημα σ’ αυτούς που έχουν λόγο να το διαπράττουν, τότε, περίπου εξήντα χρόνια μετά τη δημοσίευση του Κόκκινου θερισμού, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80, ο James Ellroy ήρθε για να προεκτείνει την παραπάνω συλλογιστική. Αρχής γενομένης με τη Μαύρη Ντάλια (1987), στο πρώτο Κουαρτέτο του Λος Άντζελες (Μαύρη Ντάλια, Το Μεγάλο Πουθενά, Λος Άντζελες Εμπιστευτικό, Λευκή Τζαζ) ο Ellroy παρουσίασε την Αστυνομία (του L.A. εν προκειμένω) ως έναν οιονεί αντικατοπτρισμό του οργανωμένου εγκλήματος: πιο σωστά, ως μια υπερδομή που το εμπεριέχει. Εκόντες άκοντες, oι μπάτσοι του Ellroy αντιλαμβάνονται τον έλεγχο του εγκλήματος ως σχέση εξουσίας (για να θυμηθούμε τον Πουλαντζά), ως προϋπόθεση αναπαραγωγής των κοινωνικών και οικονομικών τους σχέσεων στο πλαίσιο πάντα του μηχανισμού της Αστυνομίας. Όμοια με τον σερίφη Hank Quinlan, τον Άρχοντα του Τρόμου στο αριστουργηματικό Touch of Evil του Όρσον Γουέλς, λειτουργούν θα ‘λεγε κανείς αδιαμεσολάβητα, παράγοντας ιεραρχική ισχύ για πάρτη τους. Τόσο στο πρώτο Κουαρτέτο του Λος Άντζελες (ακριβέστερα στα τρία από τα τέσσερα μυθιστορήματα), όσο και στο Perfidia που προαναγγέλλει το δεύτερο Κουαρτέτο, ο ιδεότυπος του παντεπόπτη μπάτσου, που διασφαλίζει την αναπαραγωγή του στο Σώμα, διαφεντεύοντας το έγκλημα, αντανακλά στην περσόνα του Ντάντλεϊ Σμιθ: ως λογοτεχνικός χαρακτήρας, o Ιρλανδός αρχιφύλακας έχει μια σεξπηρική επιβλητικότητα.

Το πρώτο Κουαρτέτο εκτυλίσσεται στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (η υπόθεση της Μαύρης Ντάλιας τοποθετείται στο 1947). Το δεύτερο κάνει flashback στις αρχές του ’40. Με δεδομένο ότι αναδρομικά πολλοί από τους χαρακτήρες της πρώτης τετραλογίας, με προεξάρχοντα τον Ντάντλεϊ Σμιθ, στοιχίζονται εκ νέου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι, συντελεσμένο, το δεύτερο Κουαρτέτο φιλοδοξεί να συνθέσει μια γενεαλογία των ηρώων του πρώτου.    

Ο Ellroy τοποθετεί την ιστορία του Perfidia στο 1941 και οργανώνει την πλοκή του γύρω από την τελετουργική δολοφονία μιας οικογένειας Αμερικανοϊαπώνων, παραμονές της ιαπωνικής επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ (που αποτελεί και το συγκείμενο του μυθιστορήματος). Απ’ όσους εμπλέκονται στην εξιχνίαση της υπόθεσης, ξεχωρίζουν τέσσερις άνθρωποι: ο πανταχού παρόν Ντάντλεϊ Σμιθ· ο εξίσου φιλόδοξος, αλκοολικός αξιωματικός της Αστυνομίας Γουίλιαμ Πάρκερ, αντίζηλος του Ντάντλεϊ· ο Χιντέο Ασίντα, ο μοναδικός Αμερικανοϊάπωνας στο Εγκληματολογικό του L.A., προστατευόμενος του Ντάντλεϊ Σμιθ και ενίοτε σύμμαχός του· η εικοσάχρονη διανοούμενη κομμουνίστρια Κέι Λέικ, μελλοντική ερωμένη των μπάτσων-πυγμάχων Λι Μπλανσάρ και Μπάκι Μπλάιχερτ (όπως γνωρίζουμε από τη Μαύρη Ντάλια), που προσώρας μετεωρίζεται ανάμεσα στους Πάρκερ και Ασίντα. Το πλέγμα αυτών των σχέσεων, με ορίζουσες τις υποκειμενικότητες που προστρέχουν από διαφορετικό μετερίζι στην προσπάθεια εξιχνίασης (ή και συγκάλυψης) της υπόθεσης, προσφέρει στον Ellroy το πεδίο για να διερευνήσει τα δύο βασικά θέματα που τον απασχολούν στο τελευταίο του μυθιστόρημα.

Πρώτον, την αμφίσημη στάση σημαντικής μερίδας της αμερικανικής κοινωνίας απέναντι στη συμμετοχή των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πριν από την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Η αμφίσημη αυτή διάθεση απαντά και πάλι στο πρόσωπο του σφόδρα αντικομμουνιστή Ντάντλεϊ Σμιθ, ο οποίος προκρίνει μια ουδέτερη πολιτική απέναντι στις δυνάμεις του Άξονα. Στο σημείο αυτό, το Perfidia αντιπαραβάλλεται στη Συνωμοσία Κατά της Αμερικής του Φίλιπ Ροθ.   

Δεύτερον, ανατρέχοντας στον Hunter S. Thompson, το κλίμα φόβου και παράνοιας, που καλλιεργήθηκε αμέσως μετά την επίθεση στις ΗΠΑ, ιδίως στην Καλιφόρνια όπου ήταν συγκεντρωμένο το ιαπωνικό στοιχείο. Οι δεύτερης και τρίτης γενιάς Αμερικανοϊάπωνες, που μέχρι τότε ζούσαν αγαστά με τους Αμερικανούς, αίφνης θεωρήθηκαν ως οιονεί Πέμπτη Φάλαγγα. Χιλιάδες κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ οι περιουσίες τους, κυρίως αγροτικές εκτάσεις στην Καλιφόρνια, πέρασαν υπό τον έλεγχο ιδιωτικών εταιρειών, σύμφωνα με το σχέδιο που φέρονται να εκπόνησαν από κοινού ο (μυθιστορηματικός) πρώην αστυνόμος-θρύλος Πρέστον Έξλεϊ (πατέρας του Εντ Έξλεϊ, κεντρικού χαρακτήρα του L.A. Confidential) και ο πατριάρχης Τζο Κένεντι. Όπως εξάλλου μας έχει δείξει ο Ρομάν Πολάνσκι στο Τσάιναταουν, αλλά και όπως σημειώνει ο Τόμας Πίντσον στο Έμφυτο Ελάττωμα, «η χρήση της γης στο Λος Άντζελες είναι μια παλιά και θλιβερή ιστορία».

Στον Δαίδαλο αυτό της πλοκής, στο κατώφλι του λαβύρινθου που οικοδομεί με μαεστρία ο Ellroy, κάνει κάποια στιγμή την εμφάνισή της η Ελίζαμπεθ Σορτ, η ιστορική Μαύρη Ντάλια. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η Ντάλια επανεμφανίζεται με δραματική ένταση σε όλους σχεδόν τους μυθιστορηματικούς λαβύρινθους του Ellroy.    

Πέρα όμως από τη δαιδαλώδη πλοκή, που δυνητικά μπορούν στοιχειωδώς να δομήσουν οι καλοί συγγραφείς του νουάρ, ο Ellroy προτάσσει τις αφηγηματικές τεχνικές του. Η ευχέρειά του στην πολυφωνική αφήγηση, την οποία εικάζω ότι θα επικροτούσε ο Μιχαήλ Μπαχτίν, είναι πρωτόγνωρη για την αστυνομική λογοτεχνία, που συχνά ρέπει στον αφηγηματικό κομφορμισμό. Τέσσερις ήρωες, ο καθένας με τη διακριτή φωνή του, αναλαμβάνουν χρέη αφηγητή στο Perfidia.

Για τους τρεις πρώτους (Χιντέο Ασίντα, Γουίλιαμ Πάρκερ, Ντάντλεϊ Σμιθ), ο Ellroy επιλέγει το τρίτο πρόσωπο. Εντούτοις, πρόκειται για μια μεταλλαγμένη τριτοπρόσωπη αφήγηση, η οποία, όπως πολύ σωστά επισημαίνει στο επίμετρό του ο Ανδρέας Αποστολίδης, «πλησιάζει από την πίσω πόρτα την πρωτοπρόσωπη». Η αυτοαναφορική χρήση της προστακτικής λειτουργεί εδώ επιτελεστικά, εν είδει εσωτερικού μονολόγου.

Η τέταρτη αφηγήτρια είναι η Κέι Λέικ: το ημερολόγιό της, «ταξινομημένο από τους αρχειοθέτες του Λος Άντζελες», συνυφαίνει μια «μυθοπλασία των αρχειακών πηγών», όπως σημειώνει και πάλι ο Αποστολίδης. Με όλη την επεξεργασία που φέρεται να έχει υποστεί, το ημερολόγιο της Κέι Λέικ δεν παύει να είναι ένα κείμενο γραμμένο σε πυρετώδη ρυθμό, ως έκκριση της συνειδησιακής της ροής (stream of consciousness). Το ημερολόγιό της διαβάζεται ως χρονικό της σκοτεινής πλευράς του L.A.: στην Πόλη των Αγγέλων βασιλεύει η βουή και η μανία.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΗΝΑΣ